پیش نویس:دلایل برتری حضرت فاطمه بر حضرت مریم
 | این متن یک پیش‌نویس است که در وضعیت ویرایش قرار دارد |
چرا علی رغم برتری حضرت مریم در قرآن، ما حضرت فاطمه را از ایشان برتر می‌دانیم؟
جایگاه حضرت مریم(س)
تنها بانویی که در قرآن کریم به نام خاص وی تصریح شده و با کمال تجلیل از وی سخن به میان آمده است، حضرت مریم(س) است: ﴿يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَىٰ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ؛ (فرشتگان): اى مريم، خداوند تو را برگزيده، پاک ساخته و تو را بر زنان جهان برترى داده است﴾(آل‌عمران:۴۲).[۱]
براساس آیات قرآن، فرشتگان با مریم(س) سخن می‌گفتند.[۲] در دو آیه، خداوند به عفت و پاکدامنی حضرت مریم(س) تصریح کرده است.[۳] همچنین، او را صدیقه[۴]، به معنای بسیار راستگو، معرفی می‌کند.[۵] خداوند در قرآن به مریم(س) دستور عبادت می‌دهد[۶] و او را از قانتین می‌شمارد.[۷] مفسران قانتین را به کسانی که پیوسته در حال طاعت خدا هستند معنا کرده‌اند.[۸]
محمد بن احمد قرطبی، مفسر قرن هفتم قمری،[۹] و تقی‌الدین سُبْکی، از فقیهان و محدثان اهل‌سنت در قرن هشتم قمری،[۱۰] به نبوت حضرت مریم(س) معتقد بودند؛ زیرا خداوند به واسطهٔ فرشته، مانند دیگر پیامبران، به او وحی کرده است. آنها صفات برجستهٔ مریم(ع) در آیهٔ ۴۲ سورهٔ آل‌عمران را جزء دلایل نبوت او قلمداد کرده‌اند.[۱۱] در متون عرفانی، مریم(س) از اولیاء الله و دارای مقام ولایت خاصّه برشمرده شده است.[۱۲]
شرح آیه
در جمله ﴿اِنَّ اللهَ اصْطَفاک وَ طَهَّرَک﴾ فرشتگان به حضرت مریم(س) بشارت می‌دهند که خداوند او را برگزیده و پاک گردانیده است، یعنی بر اثر تقوی و پرهیزگاری و ایمان و عبادت از برگزیدگان خدا و پاکان شد، او برگزیده شد که پیامبری همچون حضرت عیسی(ع) از وی به وجود آید.
در جمله ﴿واصْطَفاک عَلی نِساءِ العالَمین﴾ بار دیگر این جمله را تکرار کرده می‌فرماید: خدا تو را از همۀ زنان جهان برگزیده است. جملۀ اول تنها اشاره به صفات عالی انسانی مریم(س) می‌کند و به عنوان انسان برگزیده از او نام می‌برد، اما در جملۀ دوم که ﴿اصطفاک﴾ تکرار گردیده، اشاره به برتری او بر همه زنان معاصر خود می‌کند.
این آیه گواه بر این است که مریم بزرگترین شخصیت زن در جهان خود بوده است و این موضوع با آنچه دربارۀ بانوی اسلام حضرت فاطمه(س) رسیده است که او برترین بانوی جهان است منافات ندارد؛ زیرا در روایات متعدد این مضمون آمده که از پیغمبر اسلام(ص) و امام صادق(ع) نقل شده: «اما مریم کانت سیدةُ نساء زمانها، اما فاطمة فهی سیدة نساء العالمین من الاولین و الاخرین»، اما مریم بانوی زنان زمان خود بود، اما فاطمه بانوی همۀ بانوان جهان از اولین و آخرین است[۱۳]. و از امام باقر(ع) نیز نقل شده: معنای آیه این است که تو را از میان فرزندان انبیاء برگزید و از ناپاکی‌ها پاک گردانید و برای ولادت عیسی(ع) انتخاب نمود بدون آنکه شوهر داشته باشی.
اما کلمۀ «العالمین» در آیۀ مورد نظر هیچ گونه منافاتی با آنچه گفتیم ندارد؛ زیرا این واژه در قرآن و عبارات معمولی به معنای مردمی که در یک عصر و زمان زندگی می‌کنند آمده است چنانکه دربارۀ بنی‌اسرائیل می‌خوانیم: ﴿و انی فضّلتکم علی العالمین﴾[۱۴] و من شما را بر جهانیان برتری بخشیدم، بدیهی است منظور برتری مؤمنان بنی اسرائیل بر مردم عصر خود بوده است.[۱۵]
نتیجه آنکه با توجه به روایاتی که از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) نقل شده است آیه شریفه دلالت بر این دارد که حضرت مریم(س) بزرگترین شخصیت زن در عصر خود بوده و حضرت فاطمه(س) بزرگترین شخصیت زن در همه اعصار است.
منابع
- ↑ قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، امیرالمؤمنین، 1378.
- ↑ سورهٔ آل‌عمران، آیات ۴۲-۴۳.
- ↑ سورهٔ تحریم، آیهٔ ۱۲؛ نیز: سورهٔ انبیاء، آیهٔ ۹۱.
- ↑ سورهٔ مائده، آیهٔ ۷۵.
- ↑ حضرت مریم(س) نماد نیایش، ناهید طیبی، فرهنگ کوثر، ۱۳۷۷، شمارهٔ ۲۲.
- ↑ سورهٔ آل‌عمران، آیهٔ ۴۳.
- ↑ سورهٔ تحریم، آیهٔ ۱۲.
- ↑ تفسير احسن الحديث، علی‌اکبر قرشی، ج ۱۱، ص ۲۴۵.
- ↑ قرطبی، الجامع لأحكام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج ۴، ص ۸۳.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج ۲، ص ۱۴۹.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج ۲، ص ۱۴۹.
- ↑ بازتاب مقامات حضرت مریم(س) در متون عرفانی فارسی از قرن چهارم تا پایان قرن نهم، طاهره خوشحال دستجردی و زینب رضاپور، مجلهٔ علمی پژوهشی مطالعات عرفانی، شمارهٔ دوازدهم، ۱۳۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، ج2، ص409.
- ↑ بقره/ 47.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، ج2، ص410.