«بقیة الله» به معنای سود یا امام مهدی(ع)

سؤال

در آیه ۸۶ سوره هود، که درباره کم‌فروشی است، عبارت بقیت الله به معنای سودی است که از مال حلال به دست آمده؛ پس چگونه بقیت الله را به معنای امام زمان(ع) می‌دانند؟

قطعه خوشنویسی از آیه ۸۶ سوره هود، که در آن عبارت «بَقِیَّتُ الله» آمده است.

درگاه‌ها

بَقِیَّتُ الله (به فارسی: باقی‌مانده خدا) عبارتی در آیه ۸۶ سوره هود و خطاب به قوم شعیب است و مراد از آن «سود و سرمایه حلال» یا «پاداش معنوی» که تا ابد باقی می‌ماند، دانسته شده است.^[۱] البته باید توجه داشت که آیات قرآن هر چند در مورد خاصی نازل شده باشد مفاهیم جامعی دارد که می‌تواند در اعصار و قرون بعد بر مصداقهای کلی‌تر و وسیع‌تر، تطبیق شود.^[۲]

در روایات به هر وجود مبارکی که به اراده خداوند برای بشریّت باقی می‌ماند، «بَقِیَّتُ اللَّه» گفته می‌شود. از جمله به سربازان مؤمنی که پیروزمندانه از جبهه جنگ برمی‌گردند؛ زیرا به اراده الهی باقی مانده‌اند. به امام عصر(عج) نیز «بَقِیَّتُ اللَّهِ» می‌گویند چون آن وجود شریف به خواست خداوند برای هدایت مردم ذخیره و باقی نگهداشته شده است. در فرمایشات معصومین(ع) می‌خوانیم که یکی از نامها و اسامی مبارک آن حضرت «بَقِیَّتُ اللَّه» است.^[۳]

در آیه ۸۶ سوره هود گرچه مخاطب قوم شعیب‌اند، و منظور از «بَقِیَّتُ اللَّه» سود و سرمایه حلال و پاداش الهی است؛ ولی هر موجود نافع که از طرف خداوند برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، «بَقِیَّتُ اللَّهِ» محسوب می‌شود. از آنجا که مهدی موعود(ع) آخرین پیشوا و بزرگترین رهبر انقلابی پس از قیام پیامبر اسلام(ص) است یکی از روشن‌ترین مصادیق «بَقِیَّتُ اللَّه» می‌باشد و از همه به این لقب شایسته‌تر است، بخصوص که تنها باقیمانده بعد از پیامبران و امامان است و در روایات متعددی به آن اشاره شده است.^[۴]

بر اساس روایات، امام مهدی(ع) پس از ظهور، این آیه را خوانده و خود را بقیت الله معرفی می‌کند. پس از آن، هر کسی که به او سلام می‌کند او را با عبارت «بقیت الله فی اَرْضِه؛ باقی‌مانده خدا در زمین» مخاطب قرار می‌دهد.^[۵] در روایت دیگری پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: هنگامی که مهدی موعود خروج کند پشت مبارک خود را به کعبه می‌دهد و تعداد ـ ۳۱۳ ـ نفر مرد در اطراف آن بزرگوار اجتماع می‌نمایند. اول سخنی که آنحضرت می‌فرماید: همین آیه است: بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ. سپس می‌فرماید: من همان بقیةالله و حجت و خلیفه خدا می‌باشم بر شما. و هیچکسی به آن بزرگوار سلام نمی‌کند مگر اینکه می‌گوید: السلام علیک یا بقیةالله فی ارضه

آیت‌الله مکارم شیرازی معتقد است همه رهبران الهی که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت برای یک ملت باقی می‌مانند، بَقِیَّتُ اللَّهِ هستند.^[۶] به گفته وی، از آنجا که امام مهدی(ع) آخرین پیشوا پس از قیام پیامبر(ص) است، یکی از روشن‌ترین مصداق‌های «بقیه الله» است.^[۷]

مطالعه بیشتر

روان جاوید در تفسیر قرآن، محمد ثقفی تهرانی، تهران، برهان، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۴۱.
تفسیر کنز الدقایق، محمد بن محمدرضا قمی مشهدی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۲۲۳–۲۲۶.

منابع

↑ طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، چاپ اول، ج۵، ص۲۸۶.
↑ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۲، ج۹، ص۲۰۴.
↑ قرائتی، محسن تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸، ج۴، ص۱۰۷.
↑ نجفی، محمد جواد، تفسیرآسان، تهران، کتابفروشی اسلامی، ۱۳۹۸ق، ج۷، ص۳۶۴.
↑ عبد علی عروسی حویزی، نور الثقلین، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ج۳، ص۳۱۳.
↑ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۲، ج۹، ص۲۰۴.
↑ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۲، ج۹، ص۲۰۴.

[1] طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، چاپ اول، ج۵، ص۲۸۶.

[2] مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۲، ج۹، ص۲۰۴.

[3] قرائتی، محسن تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸، ج۴، ص۱۰۷.

[4] نجفی، محمد جواد، تفسیرآسان، تهران، کتابفروشی اسلامی، ۱۳۹۸ق، ج۷، ص۳۶۴.

[5] عبد علی عروسی حویزی، نور الثقلین، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ج۳، ص۳۱۳.

[6] مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۲، ج۹، ص۲۰۴.

[7] مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۲، ج۹، ص۲۰۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]