شیخ عبدالکریم حائری و رضاشاه

سؤال

سؤال: چرا حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مقابل رضا شاه، نرمی نشان می‌داد، فقط کافی بود در قضیه کشف حجاب یک فتوای جهاد می‌داد تا مردم رضاشاه را نابود کنند، چرا شاه را با القابی همچون «خلد الله ملکه» خطاب کردند؟

درگاه‌ها

رویکرد شیخ عبدالکریم حائری

حائری یزدی از عالمانی دانسته‌اند که نه تنها هیچگاه در مسائل سیاسی فعال نبوده، بلکه از حوادث سیاسی و جنجالی گریزان بوده‌اند. او به جهت شرکت نکردن در داستان مشروطه، نجف را به مقصد کربلا ترک کرد. شیخ عبدالکریم در اعتراض عالمان شیعه به حضور نیروهای اشغالگر خارجی در سال ۱۳۳۰ق در عراق از نجف و کربلا به کاظمین رفتند و حدود سه ماه در آنجا ماندند، شرکت نکرد.

ایشان بعد از اصرار زیادی که ما جمع شدیم، گردنشان گذاشتیم. تلگرافی به این نره غول بزنند و ایشان حاضر نمی‌شد و می‌گفت من می‌شناسم، می‌ترسم کار را شدیدتر کند. پیرمرد را اجبار کردند تلگرافی زد در جواب، یک بی‌احترامی و بی اعتنایی کرد (رضاخان) و آن وقت، شیخ ما را خواست و گفت همین را می‌خواستید که آبروی ما را ببرید.

به خاطر جایگاه اجتماعی حائری در اواخر عمرش، ناچار به حضور در امور سیاسی شد؛ مهم‌ترین چالش حائری در این سال‌ها نحوه تعامل و مناسباتش با رضاشاه بود. در دورانی که رضاخان سردار سپه بود روابط نسبتاً خوبی با یکدیگر داشتند. از زمان تثبیت سلطنت رضاشاه تا پیش از طرح مسئله کشف حجاب، مناسبات میان آن‌ها نه حسنه نه تیره بود.

امام خمینی:
«درباره بزرگی او (شیخ عبدالکریم حائری) همین مقدار بس که توانست در آن زمان سخت که رضاشاه تصمیم داشت، حوزه و روحانیت را نابود کند، حوزه‌ها، بلکه روحانیت را حفظ کند و این امانت را به ما داد تا ما به دیگران رد کنیم».

آیت الله سیدمحمدتقی خوانساری گفت: می دانید که پهلوی می خواهد ایران را نصرانی کند؟! آیت الله مؤسس فرمود: می دانم، ولی شما می خواهید که من کاری کنم که او زودتر چنین بکند برخی به حاج شیخ بی‌احترامی کردند

حفظ حوزه علمیه اولویت اصلی شیخ

حفظ حوزه علمیه قم را مهم‌ترین اولویت شیخ عبدالکریم حائری دانسته‌اند که دلیل اجتناب او از ورود در بسیاری از رویدادهای سیاسی و رویارویی با حکومت، همین مسئله بوده است. به نظر محققان، حائری آگاهانه به مسائل مرتبط با حکومت وارد نمی‌شد؛ زیرا بر این باور بود که موضع‌گیری در برابر رضاشاه پهلوی در آن اوضاع و احوال، نتیجه‌ای جز برچیده شدن حوزه نخواهد داشت.

« آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری شیرازی:
«من یک مجتهدم و معتقد شدم که باید حوزه‌ای به وجود بیاورم که در آن عده‌ای تحصیل کنند و مجتهد بشوند و فقیه بشوند و به نظرم رسیده است که وظیفه‌ام این است و هر چیزی که سر راه این وظیفه‌ام قرار بگیرد، جلویش را می‌گیرم» »

حاج سید ابراهیم قمی، شیخ عبدالکریم حائری، حاج‌میرزا مهدی (پیشکار شیخ عبدالکریم)

آیت‌الله مرعشی نجفی از مراجع تقلید شیعه و از شاگردان آیت‌الله حائری معتقد بود «آن شداید و کوران‌هایی که در دوره آن پهلوی (رضاشاه) پیش آمد همه را با حُسن خُلق و کفایت نگهداری کرد. حوزه و اهل علم را نگهداری کرد».

مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری بیم آن داشت که مبادا حوزه نو پای شیعه، در صورت رویارویی با رضا شاه به واسطه سیاست پهلوی نابود شود و به از بین رفتن دین منجر گردد.

از امام خمینی درباره اهمیت کار حاج شیخ عبدالکریم نقل شد که «اگر مرحوم حاج شیخ در حال حاضر بودند، کاری را انجام می‌دادند که من انجام دادم و تأسیس حوزه علمیه در آن روز، از جهت سیاسی، کم‌تر از تأسیس جمهوری اسلامی در ایران امروز نبود».

مواضع شیخ عبدالکریم در داستان کشف حجاب

حائری در ماجرای اجباری شدن سربازی در ایران که مورد مخالفت برخی از علمای شیعه قرار گرفته بود با آن طرح موافقت کرد. اما از واقعه کشف حجاب (۱۳۱۴ش) تا درگذشت حائری (۱۳۱۵ش)، مناسبات میان او و شاه تیره بود. اما شیخ ابراز مخالفت با شاه را بی‌تاثیر و موجب شدیدتر شدن کار می‌دانست. او در نهایت با اصرار شاگردان و برخی مردم، به شاه تلگرافی زد.

« متن تلگراف شیخ عبدالکریم به رضاشاه: «مشهور خاطر همایونی بوده که احقر همیشه تعالی و ترقی دولت علیّه را منظور داشته و اهمّ مقاصد می‌دانسته، فعلاً هم به همین منظور نظر عرضه می‌دارد اوضاع حاضره که بر خلاف قوانین شرع مقدس و مذهب جعفری(ع) است، موجب نگرانی داعی و عموم مسلمین است، البته بر ذات ملوکانه که امروزه حامی و عهده‌دار نوامیس اسلامیه هستید، حتم و لازم است که جلوگیری فرمایید، عموم اهالی ایران بلکه مسلمین دنیا را قرین تشکر فرموده، امید است رفع اضطراب این ضعیف و عموم ملت شیعه بشود» »

ایشان بعد از اصرار زیادی که ما جمع شدیم، گردنشان گذاشتیم. تلگرافی به این نره غول بزنند و ایشان حاضر نمی‌شد و می‌گفت من می‌شناسم، می‌ترسم کار را شدیدتر کند. پیرمرد را اجبار کردند تلگرافی زد در جواب، یک بی‌احترامی و بی اعتنایی کرد (رضاخان) و آن وقت، شیخ ما را خواست و گفت همین را می‌خواستید که آبروی ما را ببرید.

در پی این ماجرا، حائری در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ در تلگرامی به رضاشاه، اوضاع را برخلاف قوانین شرع اعلام کرد و جلوگیری از آن را خواستار شد.

از آن پس، مناسبات آنها به کلی قطع شد و حتی آمد و شدهای نزد حائری به شدت تحت نظر بود.

موضع شیخ عبدالکریم در داستان فلسطین

آیت‌ﷲ شیخ عبدالکریم حائری یزدی تعبیر «خلد الله ملکه» در مورد رضا خان در قضیه اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی را در راستای ترغیب و تشویق شاه برای اقدام در این زمینه مطرح کردند نه از روی اعتقاد یا تملق و مانند آن که از ساحت مراجع و علمای بزرگ به دور است، همانگونه که در دوره‌های مختلف برخی از علما در مورد شاهان زمان خود، چنین القابی را به کار می‌بردند تا آنان را به انجام برخی از اقدامات در راستای مصالح اسلام و مسلمین ترغیب نمایند.