آیة الکرسی

سؤال

آیه الکرسی کدام آیات را شامل می‌شود؟

آیه الکرسی شکسته نستعلیق اثر رضا مقدم

آیة الکرسی آیه ۲۵۵ سوره بقره، آیه‌ای مشهور که مهم‌ترین اوصاف و اسماء الحسنی خداوند از جمله حی، قَیّوم، عظیم و... را برمی‌شمرد. درباره فضیلت و جایگاه این آیه روایات و اقوال متعددی گفته‌اند. از جمله اینکه مهم‌ترین آیه قرآن، آیه‌الکرسی است.

درباره اینکه آیه الکرسی چه آیاتی را شامل می‌شود بین مفسران اختلاف است. بیشتر و مشهور، تنها آیه ۲۵۵ سوره بقره را آیه‌الکرسی می‌دانند و عده‌ای آیات ۲۵۶ و ۲۵۷ را هم جزء آن می‌دانند.

متن آیه

﴿ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَه وَلا نَوْمٌ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلا بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلا یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلا بِمَا شَاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ وَلا یَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ

خداست که معبودی جز او نیست؛ زنده و برپادارنده است؛ نه خوابی سبک او را فرو می‌گیرد و نه خوابی گران؛ آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، از آنِ اوست. کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟ آنچه در پیش روی آنان و آنچه در پشت سرشان است می‌داند. و به چیزی از علم او، جز به آنچه بخواهد، احاطه نمی‌یابند. کرسی او آسمانها و زمین را دربر گرفته، و نگهداری آنها بر او دشوار نیست، و اوست والای بزرگ.

بقره:۲۵۵

﴾

جایگاه و فضیلت

آيه الکرسی در ميان مسلمانان هميشه مورد توجه و تعظيم خاصی بوده و علت آن است كه همۀ معارف و تعاليم اسلام بر‌اساس «توحيد» استوار است و در آيه‌الكرسی توحيد به جامع‌ترين شكل و در نهايت ايجاز و اختصار بيان شده است. در اين آيه هم ذات خداوند توصيف شده و هم صفات و افعال او.

از پیامبر(ص) شده است که قرآن والاترين کلام‌هاست و سوره بقره، سرور قرآن و آيه‌الکرسی سرور سوره بقره. شیخ طوسی در امالی از امام علی(ع) روایت کرده است که «باور نمی‌کنم کسی که اسلام را فهمیده باشد یا در اسلام متولد شده باشد و صبح کند شب را و آیه الکرسی را نخواند؛ آنگاه فرمود: اگر بدانید که این آیه چیست و در این آیه چه چیزی هست در هیچ حالی آن را ترک نخواهید کرد».

روایات فراوانی درباره اهمیت تلاوت آیه‌الکرسی و فضیلت آن آمده است. در روایات آمده است که برترین آیه قرآن، آیه الکرسی است. امام علی(ع) از پیامبر(ص) نقل می‌کند که برترین سوره قرآن سوره بقره و برترین آیه آن آیه الکرسی که پنجاه کلمه دارد و در هر کلمه پنجاه برکت است.

پیامبر (ص): آيه‌الكرسى از گنجى زير عرش الهى به من داده شده است و به هيچ پيامبرى قبل از من داده نشد.

امام باقر (ع) می‌فرماید: هر كس آيه الكرسى را يك بار بخواند، خداوند هزار امر ناخوش آيند از امور ناخوشايند دنيا، و هزار امر ناخوشايند از آخرت را از او بر طرف می‌‏كند كه آسان‏ترين ناخوشايند دنيا، فقر، و آسان‏ترين ناخوشايند آخرت، عذاب قبر است. در تفسير عياشى از امام صادق (ع) روايت آورده كه فرمود: ابوذر به رسول خدا (ص) عرض كرد: يا رسول اللَّه، مهم‏ترين و پر فضيلت‏ترين آيه‌‏اى كه بر تو نازل شده كدام است؟ فرمود: آیه الكرسى‏.

مفهوم و معانی

ارزش و مقام آیه الکرسی به خاطر معارف دقیق و لطیفی است که در این آیه آمده است که خداشناسی و توحید خالص را شامل می‌شود. در این آیه مجموعه‌‏اى از صفات جمال و جلال او وجود دارد. ابتدا از ذات اقدس الهى و مساله توحيد اسماء حسنى و صفات او شروع می‌كند، و از حی (زنده) و قائم بودن خداوند می‌گوید. «حى»، تمام صفات الهى مانند علم و قدرت و سميع و بصير بودن و مانند آن را شامل می‌شود و قيوم، نياز تمام موجودات را به او بازگو می‌كند و لذا گفته‏‌اند اين دو با هم اسم اعظم الهى است.

در ادامه آیه از این می‌گوید که لحظه‌ای خداوند را خواب فرانمی‌گیرد که تأکید دارد بر اینکه خداوند لحظه‌ای از مخلوقات خود غافل نمی‌شود. مالکیت خداوند بر آسمان‌ها و زمین، و آنچه در آن وجود دارد،‌ شفاعت،‌ علیم بودن خداوند بر همه چیز،‌ حکمرانی بر آسمان‌ها و زمین و بلندمرتبه و عظیم بودن خداوند، از دیگر اوصافی است که در آیه‌الکرسی آمده است.

اهميت آيه الكرسى از اين نظر است كه مجموعه‌‏اى از معارف اسلامى و صفات خداوند اعم از صفات ذات و فعل، مخصوصا مساله توحيد در ابعاد مختلف را در بر گرفته‏ است.

تعداد آیات

در مورد تعداد آیات «آیة الکرسی» دو نظریه مطرح است:

• سید کاظم یزدی در کتاب شریف عروة الوثقی در بحث نماز لیلة الدفن آورده است، که این نماز دو رکعت است و بعد از حمد در رکعت اوّل آیه‌الکرسی از اول آیه ۲۵۵ تا آخر آیه ۲۵۷ سوره بقره خوانده می‌شود. ایشان در ادامه بحث می‌فرماید: اگر آیه‌الکرسی فراموش شود. در صورت اجیر بودن نمازش صحیح نیست و باید دوباره بخواند. از ظاهر فتوای ایشان بر می‌آید که «آیه الکرسی شامل» سه آیه می‌باشد. امام خمینی در تعلیقه‌اش بر عروه الوثقی می‌فرماید: این حکم بنا بر احتیاط می‌باشد. چنان‌که در روایات هم وارد شده که مستحب است تا ﴿هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ﴾ آخرآیه ۲۵۷ قرائت شود.

• علامه طباطبائی می‌فرماید: آیه الکرسی فقط شامل آیه ۲۵۵ سوره بقره است و فقرات دیگر جزء آیه الکرسی نیست و در ادعیه و نمازهای مستحبی که خواندن آیه الکرسی وارد شده به همین مقدار اکتفاء می‌شود و جمع کثیری از علماء و مفسرین نیز همین نظریه را صحیح می‌دانند و از روایات هم این معنی استفاده می‌شود. آیت الله مکارم شیرازی با ذکر شش دلیل تبیین می‌کند که آیه الکرسی تنها آیه ۲۵۵ سوره بقره است: یک: تمام رواياتى كه در فضيلت آن وارد شده و از آن تعبير به آية الكرسى كرده همه نشان می‌‏دهد كه يك آيه بيش نيست. دو: تعبير به كرسى فقط در همان آيه اول است و نام‏گذارى به آيه‌الكرسى نيز مربوط به همين آيه است. سه: در بعضى از احاديث به همين معنى تصريح شده مانند حديثى كه در امالى شيخ صدوق از امام على (ع) نقل شده است كه ضمن بيان فضيلت آية الكرسى از اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ شروع فرمود تا وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ‏. چهارم: در مستدرک سفينة البحار، آمده است: آية الكرسى تا وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ‏ است. پنجم: در حديثى از امام سجاد (ع) می‌خوانيم كه پيامبر (ص) فرمود: كسى كه چهار آيه از اول سوره بقره و آيه الكرسى و دو آيه بعد از آن و سه آيه از آخر بقره را بخواند، هرگز ناخوشايندى در خودش و مالش نمی‌بيند و شيطان به او نزديك نمی‌‏شود، و قرآن را فراموش نمی‌كند. ششم: در بعضى از روايات وارد شده كه آيه‌الكرسى پنجاه كلمه است و در هر كلمه‌‏اى پنجاه بركت است شمارش كلمات آيه نيز نشان می‌دهد كه تا وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ‏ پنجاه كلمه است.

مطالعه بیشتر

• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲، ذیل آیه ۲۵۵ بقره
• طباطبایی، علامه محمد حسین، تفسیر المیزان، ج۲، ذیل آیه ۲۵۵ بقره
• قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج۱، ذیل آیه ۲۵۵ بقره
• سیوطی، جلال الدین، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، ج۱، ذیل آیه ۲۵۵ بقره
• قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج۱، ذیل آیه ۲۵۵ بقره