اسباب ورود به جهنم
سؤال
مهمترین عوامل دوزخی شدن انسان‌ها چیست؟
قرآن عوامل زیادی را برای دوزخی شدن انسان برشمرده است که به مهمترین آنها اشاره می‌شود.
- گناه: یکی از مهمترین اسباب ورود به جهنم گناه است. همه عوامل دخول جهنم که در ادامه می‌آید، تحت همین واژه قرار می‌گیرد. در قرآن آمده است: ﴿وَنَسُوقُ الْمُجْرِمِینَ إِلَیٰ جَهَنَّمَ وِرْدًا؛ و مجرمان را تشنه به سوی دوزخ می‌رانیم.﴾(مریم:۸۶) و ﴿إِنَّ الْمُجْرِمِینَ فِی عَذَابِ جَهَنَّمَ خَالِدُونَ؛ بد کاران عالم هم آنجا سخت در عذاب آتش جهنم مخلّدند.﴾(زخرف:۷۴ و ۷۵)
- کفر و نفاق: شاخص‌ترین گروه دوزخیان کافران و منافقان هستند، قرآن آیات زیادی را به کافران و منافقان اختصاص داده مانند: ﴿إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْکَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا؛ خداوند همه منافقان و کافران را در دوزخ جمع می‌کند.﴾(نساء:۱۴۰) و آیه ﴿قُلْ لِلَّذِینَ کَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ وَتُحْشَرُونَ إِلَیٰ جَهَنَّمَ ۚ وَبِئْسَ الْمِهَادُ؛ بگو به آنان که کافر شدند که به زودی مغلوب شوید و به جهنّم محشور گردید که بسیار بد جایگاهی است﴾(آل عمران:۱۲)
- منحرف کردن از راه خدا: قرآن می‌فرماید: ﴿فَمِنْهُمْ مَنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ صَدَّ عَنْهُ وَکَفَیٰ بِجَهَنَّمَ سَعِیرًا؛ آن‌گاه برخی بدو گرویدند و برخی مانع ایمان به او شدند؛ پس (آنان را) کیفر آتش افروخته دوزخ بس است.﴾(نساء:۵۵)
- قتل عمد: در قرآن در مورد کسی که به عمد، مؤمنی را به قتل برساند، آمده است: ﴿وَمَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا؛ هر کس عمداً مؤمنی را بکشد، کیفرش دوزخ است که در آن ماندگار خواهد بود و خدا بر او خشم می‌گیرد و لعنتش می‌کند و جزایی بزرگ برایش آماده ساخته است.﴾(نساء:۹۳)
- پیروی از شیطان: در مورد پیروان شیطان اینطور آمده است. ﴿لَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعِینَ؛ هر که از فرزندان آدم تو را پیروی کند جهنم را از تو و آنان به یقین پر می‌کنم.﴾(اعراف:۱۸)
- دشمنی و مخالفت رسول خدا(ص): در قرآن آمده است: ﴿أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ یُحَادِدِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِیهَا ۚ ذٰلِکَ الْخِزْیُ الْعَظِیمُ؛ آیا ندانسته‌اند هر کس با خدا و رسولش به دشمنی و مخالفت برخیزد آتش دوزخ پاداش همیشگی اوست و این در حقیقت خواری بزرگ است.﴾(توبه:۶۳)
- ظلم و ستم: خدا در مورد ستمگران اینطور فرموده است: ﴿إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَظَلَمُوا لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلَا لِیَهْدِیَهُمْ طَرِیقًا۱۶۸إِلَّا طَرِیقَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا۱۶۹؛ کسانی که کفر ورزیدند و ستم کردند، خدا بر آن نیست که آنان را بیامرزد و به راهی هدایت کند(۱۶۸) مگر راه جهنم که همواره در آن جاودانند.﴾(نساء:۱۶۸)
- تکذیب آیات الهی: ﴿إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُوا عَنْهَا…۴۰لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِنْ فَوْقِهِمْ غَوَاشٍ ۚ وَکَذٰلِکَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ۴۱؛ همانا آنان که آیات ما را تکذیب کردند و از کبر و نخوت سر بر آن فرود نیاوردند …(۴۰) بر آنان از آتش دوزخ بسترها گسترده و سراپرده‌ها افراشته‌اند و ستمکاران را چنین مجازات سخت خواهیم کرد.﴾(اعراف:۴۰ و ۴۱.)
- غفلت زدگی: منظور از غفلت، غرق در حیوانیت است، که قرآن مقام این فرد را از حیوانات به دلیل وجود عقل در انسان پایین‌تر می‌داند. ﴿وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لَا یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا یَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولٰئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولٰئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ؛ و در حقیقت بسیاری از جنّ و آدمیان را برای دوزخ واگذاریم زیرا دل‌هایی دارند که با آن حقایق را دریافت نمی‌کنند و چشمانی دارند که با آنها نمی‌بینند و گوش‌هایی دارند که با آنها نمی‌شنوند. آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه‌ترند، آنها همان غافلانند.﴾(اعراف:۱۷۹)
- فرار از جهاد: تخلف از جهاد و احساس شادمانی و پیروزی از این تخلف بسیار مذموم شمرده شده است. در قرآن آمده است ﴿فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَکَرِهُوا أَنْ یُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِی الْحَرِّ ۗ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا ۚ لَوْ کَانُوا یَفْقَهُونَ؛ بازماندگان از جهاد از مخالفت با رسول خدا خوشحال شدند، و کراهت داشتند که با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد کنند و گفتند در این گرما به سوی میدان حرکت نکنید. بگو: اگر درست دریابند آتش جهنم سوزان‌تر است.﴾(توبه:۸۱)
- پنهان سازی حق: کسانی که با دانشی که دارند حق را پنهان می‌کنند وعده عذاب آتش به ایشان داده شده است. ﴿إِنَّ الَّذِینَ یَکْتُمُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْکِتَابِ وَیَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلًا ۙ أُولٰئِکَ مَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ؛ کسانی که کتمان می‌کنند آنچه را خدا از کتاب نازل کرده و آن را به بهای کمی می‌فروشند آنها جز آتش چیزی نمی‌خورند و هدایا و اموالی که از این رهگذر به دست می‌آورند در حقیقت آتش سوزان است﴾(بقره:۱۷۴)
- تکیه بر ستمگران: اعتماد و تکیه بر ظالمین موجب این می‌شود که اعتماد کنندگان نیز در زمره ستمکاران قلمداد شوند و سزای آنها چیزی جز آتش نیست. ﴿وَلَا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ؛ بر ستمکاران تکیه نکنید که آتش دوزخ به شما می‌رسد﴾(هود:۱۱۳)
- ترک نماز: ﴿مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ۴۲قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ۴۳؛ چه چیز شما را در آتش درآورد(۴۲) گویند از نمازگزاران نبودیم(۴۳)﴾(مدثر:۴۰)
- تصرف در مال یتیم: تصرف در مال یتیم، مصداق ظلم شناخته شده است و جزایی غیر از جزای ظالم برای این فرد نیست. قرآن برای اهمیت این موضوع، به آن تأکید می‌کند. ﴿إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَیٰ ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا ۖ وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا؛ به راستی آنان که اموال و دارایی یتیمان را به ستم می‌خورند جز این نیست که آتشی در شکم خود فرو می‌برند، و به زودی در آتشی فروزان در آیند.﴾(نساء:۱۰)
- ربا خواری: در آیه ۲۷۵ سوره بقره فرد ربا خوار، مانند کسی تشبیه شده است که بر اثر تماس با شیطان خرد خود را از دست داده است. در این آیه این فرد مستحق آتش دوزخ معرفی شده است.
- کم فروشی: ﴿ویل للمطفّفین﴾(مطففین:۱). در این آیه، که اکثر مترجمین قرآن، به معنای وای بر کم فروشان ترجمه کرده‌اند، معنای دیگری نیز ممکن است اراده شود. معنای دیگر «ویل»، چاهی در جهنم است، بنابر این معنا اینطور می‌شود که چاهی در جهنم مخصوص کم فروشان است. بنابر هر دو معنا نیز، با توجه به خطاب آیه، که خطاب تهدیدی است، می‌توان عذاب در جهنم را نتیجه گرفت.
- عیب جویی: ﴿وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍوای بر هر بدگوی عیب جویی﴾(همزه:۱) بر اساس آنچه در کم فروشی ذکر شد عیب جویی استحقاق عقاب و عذاب دارد.
مطالعه بیشتر
- معاد در قرآن تفسیر موضوعی قرآن کریم، آیه الله جوادی آملی، قم، نشر اسراء، جلد ۵، ص۳۷۵ و بعد از آن.
- گناهان کبیره، شهید آیت الله دستغیب.