آیه «انا لله و انا الیه راجعون»

سؤال

از آیه مبارکه ﴿... إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ؛ ... ما از خدائیم؛ و به سوی او بازمی‌گردیم﴾(بقره(۲):۱۵۶) استفاده می‌شود دوباره به خدا و وحدت می‌رسند؛ حال انسان‌هایی که به دلیل بعضی گناهان تا ابد در جهنم می‌مانند چگونه به خدا می‌پیوندند؟

در فلسفه و کلام اسلامی اثبات می‌گردد که خدا از تمامی جهات بسیط است و هیچ جنبه کثرت و ترکیبی در او راه ندارد. زیرا اگر دارای جزء باشد به جزء خود نیازمند است و این نیاز با بی‌نیازی واجب الوجود سازگاری ندارد. بنا بر این آیه ﴿... إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ به این معنا نیست که ما روزی با خداوند پیوند داشته‌ایم و از او جدا شده‌ایم و در دنیا آمده و روزی دوباره به خداوند رسیده و با او متحد شده و جزئی از او خواهیم شد و پیوند مجدداً حاصل می‌شود.

امام علی(ع) درباره تفسیر این آیه چنین می‌فرماید: «هنگامی که می‌گوییم ﴿... إِنَّا لِلّهِ…﴾ اقرار می‌کنیم به ملکیت خداوند سبحان نسبت به خود و چون می‌گوییم ﴿... وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ یعنی ما انسان‌ها از بین رفتنی هستیم و روزی می‌میریم.»

جمله ﴿... إِنَّا لِلّهِ…﴾ به این معنا است که وجود انسان و آنچه متعلق به اوست، همگی از آن خداوند متعال است که به وجود آورنده و خالق انسان است، پس اوست وجود مستقل و قائم به ذات، و انسان در تمام احوال و افعال خود مستند به اوست، در نتیجه هرگونه تصرفی مستقلاً مخصوص اوست و به هر صورت که بخواهد در عالم و در انسان‌ها تصرف می‌کند. و جمله ﴿... وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ نیز ناظر به قیامت است، یعنی مسیر حرکت انسان‌ها به سوی او برای حساب رسی و پاداش و جزاست.

این آیه خطاب به مؤمنین مصیبت دیده بیان می‌کند که همه چیز از جانب خداست، و به این ترتیب به آنان آرامش می‌دهد. در نتیجه انسان مؤمن و موّحد هرگز زبان به کفر نعمت و ناسپاسی و جزع و فزع نمی‌گشاید و صبر پیشه کرده و منتظر وعده‌های الهی در جهان دیگر است.