اختلاف آیت‌الله بروجردی با نواب صفوی: تفاوت میان نسخه‌ها
(ابرابزار) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟ | اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{درگاه|حوزه و روحانیت|تاریخ}} | |||
{{پاسخ}} | |||
'''اختلاف [[آیت‌الله بروجردی]] و [[نواب صفوی]]''' ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، قائل به تشکیل حکومت دینی نبود و روحانیت را از دخالت عملی در سیاست پرهیز می‌داد. در مقابل، نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد به دخالت در امور سیاسی و تشکیل حکومت دینی داشت. نواب با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه [[حکومت پهلوی]] زد. این تفاوت بینش بین آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع دریک مقطع زمانی در حوزه علمیه شد. | '''اختلاف [[آیت‌الله بروجردی]] و [[نواب صفوی]]''' ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، قائل به تشکیل حکومت دینی نبود و روحانیت را از دخالت عملی در سیاست پرهیز می‌داد. در مقابل، نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد به دخالت در امور سیاسی و تشکیل حکومت دینی داشت. نواب با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه [[حکومت پهلوی]] زد. این تفاوت بینش بین آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع دریک مقطع زمانی در حوزه علمیه شد. | ||
== تفاوت دیدگاه آیت‌الله بروجردی و شهید نواب صفوی == | |||
[[پرونده:آیت الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|آیت‌الله بروجردی (۱۲۵۴–۱۳۴۰ش)|267x267پیکسل]] | [[پرونده:آیت الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|آیت‌الله بروجردی (۱۲۵۴–۱۳۴۰ش)|267x267پیکسل]] | ||
=== دین و سیاست === | === دین و سیاست === | ||
آیت الله بروجردی، یک مرجع عام در زمان خود بود و در اوج اقتدار قرار داشت. رفتار و منش آیت الله بروجردی در مسائل سیاسی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1380|شماره=32|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=میراث آیت الله بروجردی|صفحه=7-35|ژورنال=نشریه گفتگو}}</ref> بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و [[مرجعیت]] را جدای از هر نوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1395|دوره=دوره جدید|شماره=32|نام خانوادگی=شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب|عنوان=بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی|صفحه=135-158|ژورنال=فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س)}}</ref> | آیت الله بروجردی، یک مرجع عام در زمان خود بود و در اوج اقتدار قرار داشت. رفتار و منش آیت الله بروجردی در مسائل سیاسی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1380|شماره=32|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=میراث آیت الله بروجردی|صفحه=7-35|ژورنال=نشریه گفتگو}}</ref> بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و [[مرجعیت]] را جدای از هر نوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1395|دوره=دوره جدید|شماره=32|نام خانوادگی=شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب|عنوان=بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی|صفحه=135-158|ژورنال=فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س)}}</ref> | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۳۶
اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟
اختلاف آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، قائل به تشکیل حکومت دینی نبود و روحانیت را از دخالت عملی در سیاست پرهیز می‌داد. در مقابل، نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد به دخالت در امور سیاسی و تشکیل حکومت دینی داشت. نواب با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه حکومت پهلوی زد. این تفاوت بینش بین آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع دریک مقطع زمانی در حوزه علمیه شد.
تفاوت دیدگاه آیت‌الله بروجردی و شهید نواب صفوی
دین و سیاست
آیت الله بروجردی، یک مرجع عام در زمان خود بود و در اوج اقتدار قرار داشت. رفتار و منش آیت الله بروجردی در مسائل سیاسی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.[۱] بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و مرجعیت را جدای از هر نوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می‌کرد.[۲]
با وجود منش محتاطانه و متأملانه آیت‌الله بروجردی در سیاست، او دولت را در اجرای سیاست‌های ضداسلامی آزاد نمی‌گذاشت و موارد متعددی وجود دارد که اقدامات او را در مقابله با سیاست‌های دولت‌های پهلوی دوم نشان می‌دهد.[۳] سلوک سیاسی آیت‌الله بروجردی، مدارا با مقام سلطنت از یک سو و تقویت مذهب تشیع در سطح ایران و جهان از سوی دیگر بود.[۴]
تنها اقدامات سیاسی آیت‌الله بروجردی مختص دوران مرجعیت عامه وی بود که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می‌شد. آیت‌الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی‌کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال‌های سیاسی دور نگه دارم».[۵]
مهمترین پیامد و تأثیر حرکت فدائیان اسلام آن است که برای نخستین بار عده‌ای از طلاب جوان خارج از سنت حوزه علمیه و مرجعیت دینی دست به فعالیت سیاسی زدند. عصاره تفکر نواب درباره مشی قهرآمیز این بود که وقتی گروهی از دشمنان اسلام بر امور مسلمین سیطره یابند و مسلمانان نتوانند از دین و جامعه اسلامی دفع شر کنند، کشتن در غیر میدان جنگ از نظر اسلام تجویز می‌شود.[۶] نواب صفوی در کتاب «راهنمای حقایق» گسترش فساد و رواج بی‌دینی را عارضهٔ مدرنیسم و نظام پادشاهی می‌انگاشت. این در حالی بود که در تفکر دیگران چنین پیوندی مشاهده نمی‌شد.[۷]
تشکیل حکومت دینی
آیت‌الله بروجردی در اندیشه حکومت اسلامی در ایران نبود و در جهت استقرار آن، از موقعیت منحصر بفرد خود اقدامی ننمود.[۸] اما فدائیان اسلام به رهبری مجتبی نواب‌صفوی داعیهٔ برقراری حکومت اسلامی داشت.[۹]
جمعیت فدائیان اسلام که پیوندی ناگسستنی با نواب صفوی به عنوان رهبر خود داشت، با هدف اجرای احکام اسلام، تشکیل حکومت اسلامی با هدف کلان جهانی‌سازی اسلام، مبارزه با نظام سلطنت و مخالفت با اساس رژیم پهلوی یعنی شاه تأسیس شد.[۱۰] شهید نواب صفوی و فدائیان اسلام پیش‌قراولان تأسیس و برقراری حکومت اسلامی، پس از شهریور ۱۳۲۰ بودند.[۱۱]
فداییان اسلام دفاع در برابر هجوم کفار را بر خود واجب دانسته و معتقد بودند بعضی از مسئولان مملکت، ابزار دست بیگانگان قرار گرفته‌اند. فداییان اسلام اعتقاد داشته‌اند، بایستی قیام کرد و بیگانه و هجومش را دفع نمود.[۱۲]
نواب در کتاب خود «راهنمای حقایق» می‌گوید توجه به این کتاب و عمل به نظرات او موجب رستگاری بشر و آبادانی ایران و جهان خواهد شد.[۱۳] نواب صفوی در این کتاب به صراحت و به آشکار، ضمن غیرقانونی خواندن رژیم حاکم، خواستار برقراری نظام یا دولت اسلامی در ایران، به جای «حکومت غاصب» شاه می‌شود.[۱۴]
وقوع اختلافات
قصد مقابله فدائیان اسلام با برگزاری تشییع جنازه رضاشاه از سوی آیت‌الله بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر سرکوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. بروجردی در یکی از جلسات درس خود از فدائیان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی و «طلاب علوم دینی مردود» یاد کرد که باید موعظه شوند و از فدائیانِ اسلام خواسته بود که روش خود را دنبال نکنند. او چنین استدلال می‌کرد که ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده‌ایم. در جریان مشروطیت و… دیدیم که کارها چگونه شروع و به کجا ختم شد.[۱۵]
فدائیان اسلام به حرکت‌های تند و انقلابی سیاسی و دینی شهره داشت و رفتار محافظه‌کارانه آیت الله بروجردی را تحمل نمی‌کرد.[۱۶] از بررسی اسناد و مدارک مربوط به فدائیان چنین برمی‌آید که نه تنها جمع کثیری از اعضای این تشکل خرده‌فروشان و بعضاً شاگردان مغازه‌های بازار تهران بودند، بلکه نیازهای مالی آن‌ها نیز از طریق بازاریان تأمین می‌شد.[۱۷]
شهید نواب صفوی در حوزه علمیه قم فعالیت وسیعی داشت. آیت‌الله بروجردی راضی به فعالیت نواب صفوی نبود. او اعتقاد داشتند طلاب باید درس بخوانند. اما نواب صفوی هر روز در مدرسه فیضیه، حرم حضرت معصومه(ع)، مکان‌های دیگر در شهر قم سخنرانی می‌کرد. حرکت شهید نواب صفوی حرکت انقلابی جوانانه‌ای بود که آن زمان در میان طلاب جوان بروز کرده بود و آیت‌الله بروجردی مانند آیت‌الله حائری یزدی باور به حفظ حوزه داشت و معتقد بودند طلاب باید درس بخوانند.[۱۸] برخی معتقدند فعالیت فدائیان اسلام در قم با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اختلاف بین افراد منتسب به آیت‌الله بروجردی و اعضای فدائیان اسلام، منجر به درگیری آن‌ها شد.[۱۹]
منابع
- ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۰). «میراث آیت الله بروجردی». نشریه گفتگو (۳۲): ۷-۳۵.
- ↑ شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب (۱۳۹۵). «بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی». فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س). دوره جدید (۳۲): ۱۳۵-۱۵۸.
- ↑ گورابی، سید یاسم (۱۳۸۹). «سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی». فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی. سال سیزدهم (۵۱).
- ↑ امین، سید حسن (۱۳۸۹). «روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی‌ها: نگاهی به سیرهٔ سیاسی آیت الله حایری، آیات ثلاث و آیت الله بروجردی». ماهنامه حافظ (۶۸).
- ↑ سیدعلی ناظم‌زاده (۱۳۹۳). «آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار». nazemzade.com/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ فراتی، عبدالوهاب (۱۳۸۳). «رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام». فصلنامه ۱۵خرداد (۲): ۲۰۷-۲۴۲.
- ↑ فراتی، عبدالوهاب (۱۳۸۳). «رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام». فصلنامه ۱۵خرداد (۲): ۲۰۷-۲۴۲.
- ↑ کجباف، علی اکبر، مهرعلیزاده، مهدی (۱۳۸۷). «جایگاه و نقش آیت الله بروجردی در تحولات فرهنگی پس از کودتای 28 مرداد». پژوهشنامه انقلاب اسلامی. سال هفتم (۱۵): ۱-۱۶.
- ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۶). «از فدائیان اسلام تا موتلفه». نشریه زمانه. سال ششم (۶۶): ۴۱-۴۸.
- ↑ شریعت جو، منیره (۱۳۹۳). «سید مجتبی نواب صفوی». pajoohe.ir/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۵۷). «فدائیان اسلام؛ پیشتازان نبرد مسلحانه». khosroshahi.ir. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۴). «موازین شرعی مبارزات نواب صفوی و فدائیان اسلام؛ گفتاری از استاد خسروشاهی (بخش نخست)». khosroshahi.ir. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ سایت تاریخ ایرانی (۱۳۸۹). «نگاهی به مانیفست فدائیان اسلام/ زمینی شدن بهشت آسمانی». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ سرگه بارسقیان (۱۳۸۹). «از حکومت اسلامی نواب تا جمهوری اسلامی امام/ فدائیان اسلام با شاه مخالف بودند یا سلطنت؟». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ اعظم ویسمه (۱۳۸۹). «اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ سیدعلی ناظم‌زاده (۱۳۹۳). «آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار». nazemzade.com/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۶). «از فدائیان اسلام تا موتلفه». نشریه زمانه. سال ششم (۶۶): ۴۱-۴۸.
- ↑ خبرگزاری فارس (۱۳۹۱). «خسروشاهی: آیت‌الله بروجردی از نواب صفوی راضی نبود». tarikhirani.ir/fa/news. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ اعظم ویسمه (۱۳۸۹). «اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.