منظومه عفاف‌نامه

سؤال

منظومه عفاف‌نامه چیست؟ و از کیست؟ و به چه انگیزه ای سروده شد؟

منظومه عفاف‌نامه ابیاتی‌ست که برای دفاع از حجاب در عصر پهلوی سروده شد و شاعر آن، استاد سید عبدالکریم امیری فیروزکوهی می‌باشد.

درگاه‌ها

شاعر

شرح حال

امیری فیروزکوهی، کریم (۱۲۸۸–۱۳۶۳ش)، فرزند مصطفی قلی منتظم‌الدوله، متخلص به امیر، شاعر و ادیب معاصر. وی در فرح‌آباد فیروزکوه به دنیا آمد. نیاکان او از روزگار کریم خان زند تا اواخر حکومت قاجار، از امیران سپاه و سران لشکر بودند و «امیر» جزء اول نام آنان بود.

ایشان تا سال ۱۳۱۴ به دنبال موسیقی و تفرج و… بوده است، اما پس از آن، تحولی در وی پدید آمده و به سراغ علوم ادبی و دینی رفته، سال‌ها در محضر علمای وقت به تحصیل این علوم مشغول شده است.

استاد فیروزکوهی در دی ماه ۱۳۵۴ در مقدمه مجلد نخست دیوانش نوشته است: تا سال ۱۳۱۴ بیشتر اوقات من به مصاحبت شعرا و موسیقی‌دانان از نوازنده و آوازه خوان می‌گذشت و کم می‌شد که موسیقی‌دانی از پیر و جوان به طهران آمده باشد و من از دوستی و معاشرت با او بهره‌مند نشده باشم. در این وقت به شاگردی شیخ عبدالنبی پرداختم و تا سال ۱۳۲۰ که درگذشت، شش سالی در خدمت آن عزیز به تحصیل و استفاده مشغول بودم تا آن که به فضل الهی درهای توفیق به روی من گشوده شد و علوم عربیت از صرف تا علوم بلاغت و منطق و کلام و مقداری فلسفه و حکمت و فقه و اصول را از آن معلم جامع بارع فراگرفتم. بعد از آن مدتی شاگردی سید حسین مجتهد کاشانی را کردم.

آیت‌الله خامنه‌ای درباره ایشان می‌گوید:

• یک شاعری مثل مرحوم امیری فیروزکوهی که حقاً در قلهٔ غزل زمان خودش قرار داشت.

• من شعرای معاصر را تقسیم می‌کنم به شعرایی که غزلسرا بودند، شعرایی که قصیده‌سرا بودند و شعرایی که نوسرا بودند. هر کدام چند نفری هستند که من به ایشان علاقه داشتم. در غزل، مرحوم امیری فیروزکوهی است که من با ایشان دوست هم بودم و ایشان به من هم خیلی علاقه داشتند و سال‌ها تا بعد از انقلاب، با یکدیگر رفت و آمد داشتیم.

آثار

استاد فیروزکوی، بجز مقاله‌ها، آثار دیگری دارند که بدین شرح است:

• عفاف‌نامه، مثنویی در لزوم حجاب
• مقدمه بر چاپ نسخه‌ای از دیوان صائب
• دیوان، که در دو جلد به کوشش امیر بانو کریمی به چاپ رسیده، و مشتمل است بر غزلیات، منظومه‌ها، قصاید، قطعه‌ها و مثنویها.
• احقاق الحق
• ترجمهٔ مکاتیب نهج‌البلاغة
• ترجمهٔ نفس المهموم

هدف از سرودن عفاف‌نامه

مرحوم استاد سید عبدالکریم امیری فیروزکوهی، به سال ۱۳۱۳ ش در اوج جوانی و زمانی که سلطنت پهلوی می‌رفت تا با رسمی کردن کشف حجاب و اجباری نمودن آن، به جنگ با دین و مذهب برود، منظومه‌ای تحت عنوان عفاف نامه سرود و به شدت از حجاب و عفاف دفاع کرد. وی به همراه آن سه منظومه کوتاه و بلند دیگر تحت عناوین سینما، رمان، و تئاتر سرود و در جمع در ۲۷ صفحه آن را به چاپ رساند.

منظومه عفاف‌نامه

جایگاه

احمد کسروی مقدمه‌ای ستایش آمیز بر عفاف‌نامه می‌نویسد:

«کاری در خور آفرین»شاعر دانشمند آقای امیری، شعرهایی درباره زنان سروده‌اند… من این شعرها را خوانده از فهم و دانش گوینده جوان آن در شگفت شدم. امروز که هیاهوی اروپایی‌گری در ایران، هوش و خرد هر پیر و جوان را زیر و رو ساخته و فهم و دانش درستی برای کسی باز نگزارده و جوانان بیش از این هنری ندارند که رُمانی بافته، بر دختران عشق بیاموزند، یا شعرهایی سروده زنان را به جِلف کاری برآغالند، در چنین زمانی، جوانی بدینسان شعرهای خردمندانه سروده و یک رشته پندهای دانشمندانه را به رشته نظم کشیده است.

محتوا

مختصری از این مثنوی را در ذیل آورده و مطالعه کامل آن را به منابع ارجاع می‌دهیم.

مثنوی عفاف‌نامه
ای زن ای سرو ناز و باغ وجود		نور بخشنده چراغ وجود
ای به تو زنده جان خُرْد و کلان‏		وی پدید از تو بر دلال ویران‏
در رفاه از تو دوده آدم‏		در تعب بی تو هر که در عالم‏
فکر تو دستیار کار همه‏		کار تو نیز دستیار همه‏
بر تو قائم نظام هستی ما		در تو ظاهر خداپرستی ما
جان ما زنده در محبّت تو		دل ما شادمان به صحبت تو
عشق تو اصل زندگانی ما		وصل تو عیش جاودانی ما
از وجود تو بودِ ما پیدا		قدر تو از وجود ما پیدا
زندگی هرچه مختصر گذرد		بی تو آن به که زودتر گذرد
آن که نه طاق آسمان آراست‏		واین جهان را چون آن جهان آراست‏
از سر زلف عنبر آسایت‏		وز لب لعل روح افزایت‏
بست شیرازه کتاب حیات‏		ساخت جان دارویی چو آب حیات‏
تا تو ما را نگاهبان باشی‏		راحت افزای جسم و جان باشی
استاد سید کریم امیری فیروزکوهی متخلص به امیر

جستارهای وابسته

• قصیده امیری فیروزکوهی درباره پیامبر(ص)