دانشی كه سزاوار یادگیری نباشد سودی ندارد

سؤال

امیر مومنان(سلام الله علیه) در نامه ۳۱ نهج البلاغه به امام حسن مجتبی سفارش می‌کند: «بدان علمی که سودمند نباشد، فایده‌ای نخواهد داشت و دانشی که سزاوار یادگیری نیست، سودی ندارد»، چه علومی است که دانستن آن سودی ندارد و فراگرفتنش جایز نیست؟

دانش‌هایی هستند که سودی ندارند و دانشی که ثمره‌ای ندارد، فراگیری آن هم درست نیست. برخی از این دانش‌ها عبارتند از:

• علومی که باعث ضرر زدن به خود یا دیگری می‌باشد مانند سحر و جادو.
• علومی که فقط منفعت شخصی افراد را تأمین می‌کند و توجهی به معنوینت، انسانیت، رشد جامعه و آخرت ندارند مانند دانش ساخت سلاح‌های کشتار جمعی.
• دانش‌هایی که عمر انسان را هدر می‌دهد و ثمره‌ای بر فرد ندارد. مانند بازی‌های ببهوده، معماهای بی‌اثر.
• دانش‌هایی که خارج از درک بشر است مانند تعمق و ژرف اندیشی در ذات خدا.

متن حدیث

امیر مؤمنان علی(ع) در نامه ۳۱ نهج البلاغه به فرزندش امام حسن مجتبی(ع) می‌نویسد:

« وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا خَيْرَ فِي عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ وَ لَا يُنْتَفَعُ بِعِلْمٍ لَا يَحِقُ تَعَلُّمُهُ

بدان علمى كه سودمند نباشد، فايده‌اى نخواهد داشت و دانشى كه سزاوار ياد گيرى نيست، سودى ندارد.

»

دلالت حدیث

دانشی که سزاوار یادگیری نیست، دانشی است که سودی ندارد؛ خیری در آن نیست. انسان با توجه به مقدار دانش خود در زندگی جهت‌گیری می‌کند و با در نظر گرفتن عمر محدود انسان، عقل می‌گوید علمی بیاموز که موجب خوشبختی در دنیا و آخرت شود و فکر انسان نباید به اموری که مهم نیستند، مشغول شود.

این امر آنقدر مهم است که در دعاها بارها از علمی که نفعی ندارد، به خداوند پناه برده شده است.

دانش‌های غیر مفید

۱. علومی که باعث ضرر زدن به خود یا دیگری می‌باشد مثل سحر و جادو که در روایات از فراگیری آن نهی شده است.

۲. علومی که فقط منفعت شخصی افراد را تأمین می‌کند و توجهی به معنوینت، انسانیت، رشد جامعه و آخرت ندارند؛ مانند دانش ساخت مشروبات الکلی،امروزه دانش ساخت تسلیحات کشتار جمعی و … از همین علوم هستند که فقط سلطه‌جویی کشورهای خاصی را تأمین می‌کند.

۳. دانش‌هایی که در قالب علم مخصوصی نیستند و فقط موجب هدررفت عمر می‌باشد مانند یادگیری بسیاری از بازی‌ها، اطلاع ازمشخصات فردی یاخانوادگی برخی افراد جامعه، معماهای بیهوده و … که ثمره‌ای بر فرد ندارد.

امام کاظم(ع) فرمود: رسول خدا(ص) وارد مسجد شد، دید جماعتی گرد مردی را گرفته‌اند. پرسید: چه خبر است؟ گفتند: این شخص علامه است. پرسید: علامه یعنی چه؟ گفتند: داناترین مردم است به دودمان عرب، حوادث ایشان، به روزگار جاهلیت و اشعار عربی. پیامبر فرمود: «اينها علمى است كه نادانش را زيانى ندهد و عالمش را سودى نبخشد.» سپس فرمود: «همانا علم سه چيز است: آيه محكم، فريضه عادله، سنت پابرجا، و غير از اينها فضل است.»

پیامبر(ص) با جمله‏: «لَا يَضُرُّ مَنْ جَهِلَه؛ نادانش را زيانى ندهد.» به مردم فهمانید که معلومات این شخص در حقیقت علم نیست و دانش حقیقی آن است که دانستنش برای انسان مفید باشد و ندانستنش در آن زیان دهد.

۴. بعضی از علوم به خاطر اینکه خارج از درک بشر است، مورد نهی می‌باشد؛ مانند تعمق و ژرف اندیشی در ذات خدا.

علومی که ندانستنش موجب زیان نمی‌باشد، آموختنش سزاوار نیست؛ علوم مادی که خدمت به انسانیت می‌باشد و مورد نیاز است؛ آموختن آن هم لازم می‌باشد. مانند دانش پزشکی، معماری، علوم سیاسی و… اگر این علوم با نیت الهی همراه شود، می‌تواند علاوه بر آثار دنیایی، نتیجه اخروی هم داشته باشد.

جستارهای وابسته

اعتبار نامه ۳۱ نهج‌البلاغه