راه‌های کنترل خشم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۰ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۳۹

سؤال

راه‌های کنترل خشم چیست؟

از میان بردن عوامل خشم

برای مهار خشم و درمان آن، باید انگیزه‌هایی را که موجب پیدایش خشم می‌شود شناخت و آنها را از میان برد. عوامل زمینه‌ساز خشم به دو گروه کلی تقسیم شده است:

عوامل درونی

عوامل درونی، عواملی هستند که ریشه آنها به خود شخص برمی‌گردد، مانند کبر، عُجْب، حرص و حسد. عوامل درونی خشم، با خودسازی و تزکیه نفس از بین می‌رود.^[۱] برای درمان کامل عوامل درونی خشم، بهتر است از افراد متخصص و كارشناس مانند روان‌شناس یا استاد اخلاق كمك گرفت.

عوامل بیرونی

عوامل بیرونی، عواملی هستند که از خارج موجب انگیزش خشم انسان می‌شوند. عوامل خارجی گسترده بوده و در اختیار انسان نیست؛ از این رو، کنترل آن در اختیار انسان نیست. با این همه، باید انسان اراده خود را به‌گونه‌ای تقویت کند که در چنین مواقعی از عقل و اراده خود پیروی کرده و خشم خود را مهار کند. ^[۱]

نکته‌هایی در کنترل خشم

برای کنترل خشم، در حالی که فرد دچار خشم شده، سفارش‌هایی بیان شده که برخی از آنها چنین‌اند:

یاد خدا: بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، در تورات نوشته شده: «ای فرزند آدم، من را به هنگام خشم خود به یادآور، تا تو را به هنگام خشم خود به یاد آورم».^[۲] یاد خدا و وعده‌ای که او برای کنترل خشم داده، در مهار آن تأثیرگذار است؛ حتی برخی، ذكر خد را هنگام خشم، واجب دانسته‌اند.

پناه بردن به خدا: در روایتی دیگر، پیامبر(ص) به افراد خشمگین سفارش کرده بگویند: «اَعوذُ بالله من الشّیطانِ الرّجیم؛ از شیطان رانده شده به خدا پناه می‌برم».^[۳]
یادآوری فضیلت کنترل خشم: یادآوری فضیلت گذشت و بردباری و پاداشی که خدا در برابر کنترل خشم می‌دهد، در کنترل آن نقش دارد. بنا بر روایتی از پیامبر(ص)، کسی که خشم خود را مهار کند، خدا عذاب را از او دور می‌کند.^[۴]
وضو گرفتن: وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد، در فرو نشاندن آتش خشم مؤثر است. در روایتی سفارش شده هنگام خشم، با آب سرد وضو گرفته شود.^[۵]
سکوت و آرامش: بر اساس روایتی، امام علی(ع) توصیه کرده خشم را با سکوت درمان کنید.^[۶]
ترک صحنه: در حالت خشم و غضب، انسان خشمگين در صورت امکان، بايد صحنه‌ي خشم و عصبانيت را ترك کند.
نشستن یا ایستادن: در برخی از روایات، برای مهار خشم به تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته یا به عکس، توصیه شده است.^[۷]

۲. درمان

الف) ترك صحنه

در حالت خشم و غضب انسان خشمگين بايد معركه و صحنه‌ي خشم و عصبانيت را ترك نمايد و يا تغييراتي در خود به وجود آورد. براي مثال اگر ايستاده است بنشيند و اگر نشسته است بخوابد.

ج) ذكر خداوند

به ذكر خداي تعالي مشغول شود و برخي ذكر خداي تعالي را در اين وقت، واجب دانسته‌اند.

د) به زمين چسبيدن

در روايتي آمده، «هنگام خوف غضب و خشم، به زمين بچسبيد.^[۸]» يعني چيزهايي را از زمين دستاويز و تكيه گاه خود قرار دهيد. براي مثال به درخت تكيه دهيد و يا بر روي سنگي بنشينيد و يا به سنگي و ستوني بچسبيد تا آرامش يابيد.

و) صلح رحم

هر كس بر خويشاوندان خويش غضب كرد، نزد او رود و خود را به او نزديك نمايد و به جهت صله رحم با او مصافحه و روبوسي نمايد. اين كار باعث آرامش روح و روان انسان خشمگين و همه‌ي انسان‌ها مي‌شود... .^[۹]

ه‍ ) وضو گرفتن

در روايت ديگر آمده است: هنگام خشم وضو بگيريد؛ آمده است: «خشم از شيطان است و شيطان از آتش پديد آمده و آتش را به آب مي توان خاموش كرد وقتي يكي از شما خشمگين شود وضو گيرد.»^[۱۰]

ي) غسل كردن

در حديث ديگر آمده است كه هنگام غضب و عصبانيت غسل نماييد. «... فَاِذا غَضِبَ اَحَدُكُمْ فَلْيَغْتَسِل»؛ يعني وقتي يكي از شما خشمگين شود غسل نمايد.^[۱۱]

مطالعه بیشتر

منابع

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.
↑ کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.
↑ القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.
↑ مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.
↑ القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.
↑ آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.
↑ نهج الفصاحه، ح ۴۶۶،‌ ص۸۹.
↑ خميني، روح الله، همان.
↑ نهج الفصاحه، ح ۶۶۰، ص۱۳۲.
↑ همان، ح ۲۰۳۹، ص۴۳۲.

[:0-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.

[2] کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.

[3] القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.

[4] مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.

[5] القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.

[6] آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.

[7] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.

[8] نهج الفصاحه، ح ۴۶۶،‌ ص۸۹.

[9] خميني، روح الله، همان.

[10] نهج الفصاحه، ح ۶۶۰، ص۱۳۲.

[11] همان، ح ۲۰۳۹، ص۴۳۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 === عوامل درونی ===
-عوامل درونی، عواملی هستند که ریشه آنها به خود شخص برمی‌گردد، مانند کبر، عُجْب، حرص و حسد. عوامل درونی خشم، با [[خودسازی]] و تزکیه نفس از بین می‌رود.<ref name=":0">آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.</ref>
+عوامل درونی، عواملی هستند که ریشه آنها به خود شخص برمی‌گردد، مانند کبر، عُجْب، حرص و حسد. عوامل درونی خشم، با [[خودسازی]] و تزکیه نفس از بین می‌رود.<ref name=":0">آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.</ref> برای درمان کامل عوامل درونی خشم، بهتر است از افراد متخصص و كارشناس مانند روان‌شناس یا استاد اخلاق كمك گرفت.
 === عوامل بیرونی ===
@@ خط ۱۶: / خط ۱۶: @@
 == نکته‌هایی در کنترل خشم ==
-در روایات، برای کنترل خشم، در حالی که فرد دچار خشم شده، سفارش‌هایی بیان شده که برخی از آنها چنین‌اند:
+برای کنترل خشم، در حالی که فرد دچار خشم شده، سفارش‌هایی بیان شده که برخی از آنها چنین‌اند:
-* '''پناه بردن به خدا''': بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، در تورات نوشته شده: «ای فرزند آدم، من را به هنگام خشم خود به یادآور، تا تو را به هنگام خشم خود به یاد آورم».<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.</ref> یاد خدا و وعده‌ای که او برای کنترل خشم داده، در مهار آن تأثیرگذار است. در روایتی دیگر، پیامبر(ص) به افراد خشمگین سفارش کرده بگویند: «اَعوذُ بالله من الشّیطانِ الرّجیم؛ از شیطان رانده شده به خدا پناه می‌برم».<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.</ref>
+* '''یاد خدا''': بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، در تورات نوشته شده: «ای فرزند آدم، من را به هنگام خشم خود به یادآور، تا تو را به هنگام خشم خود به یاد آورم».<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.</ref> یاد خدا و وعده‌ای که او برای کنترل خشم داده، در مهار آن تأثیرگذار است؛ حتی برخی، ذكر خد را هنگام خشم، واجب دانسته‌اند.
-* '''یادآوری فضیلت کنترل خشم''': یادآوری فضیلت گذشت و بردباری و پاداشی که خدا در برابر کنترل خشم می‌دهد، در کنترل آن نقش دارد. بنا بر روایتی از پیامبر(ص)، کسی که خشم خود را مهار کند، خدا عذاب را از او دور می‌کند.<ref>مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.</ref>
-* '''وضو گرفتن''': وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد، در فرو نشاندن آتش خشم مؤثر است. در روایتی سفارش شده هنگام خشم، با آب سرد وضو گرفته شود.<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.</ref>
-* '''سکوت و آرامش:''' بر اساس روایتی، امام علی(ع) توصیه کرده خشم را با سکوت درمان کنید.<ref>آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.</ref>
-* '''نشستن یا ایستادن''': در برخی از روایات، برای مهار خشم به تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته یا به عکس، توصیه شده است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.</ref>
-==پيشگيري و درمان عصبانيت ==
+*'''پناه بردن به خدا''':  در روایتی دیگر، پیامبر(ص) به افراد خشمگین سفارش کرده بگویند: «اَعوذُ بالله من الشّیطانِ الرّجیم؛ از شیطان رانده شده به خدا پناه می‌برم».<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.</ref>
+*'''یادآوری فضیلت کنترل خشم''': یادآوری فضیلت گذشت و بردباری و پاداشی که خدا در برابر کنترل خشم می‌دهد، در کنترل آن نقش دارد. بنا بر روایتی از پیامبر(ص)، کسی که خشم خود را مهار کند، خدا عذاب را از او دور می‌کند.<ref>مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.</ref>
+*'''وضو گرفتن''': وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد، در فرو نشاندن آتش خشم مؤثر است. در روایتی سفارش شده هنگام خشم، با آب سرد وضو گرفته شود.<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.</ref>
+*'''سکوت و آرامش:''' بر اساس روایتی، امام علی(ع) توصیه کرده خشم را با سکوت درمان کنید.<ref>آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.</ref>
+* '''ترک صحنه''': در حالت خشم و غضب، انسان خشمگين در صورت امکان، بايد صحنه‌ي خشم و عصبانيت را ترك کند.
+*'''نشستن یا ایستادن''': در برخی از روایات، برای مهار خشم به تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته یا به عکس، توصیه شده است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.</ref>
-قرآن شريف، در آيات زيادي به پيشگيري و درمان عصبانيت و خشم شديد، تشويق مي‌كند و مي‌فرمايد: {{قرآن|والذين يُنفقون في السّرّا و الضّرّاء و الكاظمينَ الغَيظَ...<ref>آل عمران/۱۳۴.</ref>؛ همان‌ها كه در توانگري و تنگدستي، انفاق مي‌كنند و خشم خود را فرو مي‌برند و از خطاي مردم در مي‌گذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد.
+==۲. درمان ==
-كسي كه مي‌خواهد محبوب خدا بشود بايد از مال بگذرد و خشم و غضب را فرو برد.<ref>تفسير نور، قم: مؤسسه در راه حق، سوم، ۱۳۷۵، ج۲، ص۱۸۰.</ref> بيشتر آيات و روايات در راستاي عصبانيت و غيظ و غضب، جنبه پيشگيري دارد تا درماني. اسلام عزيز مي‌خواهد انسان‌ها اصلاً خشم نكنند و عصباني نشوند. از اين جهت قرآن شريف در آيه ي ۸۳ و ۸۴ از سوره يوسف، در آيه‌ي ۵۸ از سوره نمل و در آيه ۳۷ از سوره شوري، در مورد فرو بردن خشم و پيشگيري آن تشويق مي‌كند. روايات بسياري در راستاي پيشگيري و درمان خشم و عصبانيت وارد شده است كه اشاره به بعضي از آنها جالب توجه است:
-رسول اسلام مي‌فرمايد: «اَحزمُ النّاس الكظمَهم لِلغيظ»؛<ref>. نهج‌الفصاحه، ح ۹۵، ص۱۷.</ref> آن كه در فرو بردن خشم از ديگران بيشتر است از همه كس دورانديش‌تر است، در جاي ديگر مي‌فرمايد: «مي‌خواهيد شما را با آن كس كه از همه زورمندتر است، رهبري كنم؟ آن كه هنگام خشم بهتر خود را نگاه مي‌دارد.<ref>همان، ح۴۶۳، ص۸۷.</ref>
-امام خميني(ره) با يك تشبيه زيبا و عميق و دقيق، در مورد درمان خشم و عصبانيت مي‌فرمايد: «مَثَل انسان در حال شعله‌ي آتش غضب، مثل غاري است كه در او آتش فراوان افروخته شود، به طوري كه از شعله و دود پر گردد،‌و در آن هوا و دود و اشتعال محتقن و محتبل گردد، و نفيرها و صداهاي سخت از آن بيرون آيد، و شعله‌هاي آتش در هم پيچد، و نائره آن روزافزون گردد. در اين حال، علاج آن بسيار مشكل شود، و خاموش نمودن آن ممكن نگردد؛ زيرا كه هر چه در او افكنند از براي علاج شعله‌هاي فروزان و برافروخته،‌آن را بخورد و بلع كند و جزو خود كند و بر ماده‌ي آن افزايش پيدا شود. از اين جهت انسان در حال نائره‌ي‌ آتش غضب، كور شود از رشد و هدايت،‌ و كر شود از موعظه و نصيحت؛ بلكه موعظه در اين حال سبب ازدياد غضب او شود و مايه‌ي شعله‌ي نائره آن گردد. از براي اين شخص راه چاره‌اي در اين حال نيست.»<ref>موسوي خميني، روح الله، «شرح حديث جنود عقل و جهل» همان.</ref>
-==جمع‌بندي:== آنچه از قرآن شريف، منابع روايي و منابع اخلاقي ديگر بدست مي‌آيد اين است كه:
-==۱. پيشگيري==
-در مرحله اول بايد از بيماري غضب و عصبانيت پيشگيري نمود و پيشگيري آن به اين است كه انسان با پشتوانه باورهاي ديني، رعايت دستورهاي اخلاقي، همانند محبت، صله رحم، ايثار، گذشت و عفو ... توكل و توسل و سرگرمي‌هاي سالم، به زندگي خود آرامش ببخشد و خود را وارد عرصه نگراني‌ها، استرس، اضطراب، بيماري ماشيني و صنعتي و... نكند و اعصاب خود را ناآرام نكند. چون، «الا بذكر الله تطمئنّ القلوب»<ref>رعد/ ۲۸.</ref>
-==۲. درمان==
-مرحله بعدي، مرحله درمان است و خلاصه‌ آن چنين است كه: از نظر زماني بايد توجه داشت كه در حال شعله‌ور بودن آتش غضب و خشم نبايد دست به درمان زد و يا فرد خشمگين را نصيحت نمود. بايد صبر كرد تا شعله‌ي خشم فروكش كند، آنگاه راهكارهاي علمي و عملي را در قالب دستورالعمل اخلاقي و... ارائه كرد.
 الف) ترك صحنه
@@ خط ۴۸: / خط ۳۳: @@
 در حالت خشم و غضب انسان خشمگين بايد معركه و صحنه‌ي خشم و عصبانيت را ترك نمايد و يا تغييراتي در خود به وجود آورد. براي مثال اگر ايستاده است بنشيند و اگر نشسته است بخوابد.
-ب) استفاده از افراد متخصص
-تا درمان كامل لازم است از افراد متخصص و كارشناس همانند پزشك روانشناس و يا معلم اخلاق در جهت درمان بيماري خشم و عصبانيت كمك گرفت و از راهكارها ودستورالعمل‌هاي آنها بهره جست.
 ج) ذكر خداوند