نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر (كتاب)

سؤال

جایگاه روحانیت در نهضت‌های اخیر جهان اسلام از نظر شهید مطهری چگونه بوده است؟

بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر
اطلاعات کتاب
نویسنده	مرتضی مطهری
تاریخ نگارش	۱۳۵۷
موضوع	نهضت‌ها و انقلاب‌های اسلامی
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱
تعداد صفحات	۱۱۲
قطع	رقعی
اطلاعات نشر
ناشر	انتشارات صدرا
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۸۷ش
نوبت چاپ	۳۵
شمارگان	۲۰۰۰۰ نسخه

درگاه‌ها

نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر کتابی است از مرتضی مطهری

جایگاه و ویژگی‌ها

کتاب بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر نوشته مرتضی مطهری، فقیه و اسلام‌شناس، دارای نقش قابل توجه در روشن‌تر شدن خط سیر نهضت اسلامی در ایران مقارن انقلاب اسلامی و پس از پیروزی آن قلمداد شده است. این کتاب را نشان‌دهنده دقت نظر نویسنده در مسائل اجتماعی و سیاسی و اشراف او بر تاریخ نهضت‌های دینی معاصر دانسته‌اند.

گفته شده که اشراف مطهری بر تاریخ نهضت‌های اسلامی معاصر موجب شده که او بر آفات این نهضت‌های آگاهی داشته باشد و با گوشزد‌کردن این آفات موجب جلوگیری از انحراف نهضت اسلامی ایران شود.

کتاب بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر از آخرین آثار قلمی مرتضی مطهری به‌شمار رفته است. این کتاب در شهریور ۱۳۵۷ش، مقارن با کشتار ۱۷ شهریور در جمعه سیاه منتشر شده است. انتشار آن در آن زمان را دارای خطرات جدی برای مرتضی مطهری قلمداد کرده‌اند.

محتوای این کتاب قرار بود که در یک اجتماع بزرگ مردمی در شب نیمه شعبان ۱۳۹۸ق (تیر ۱۳۵۷ش)، زمانی که رخدادهای انقلاب اسلامی در حال شدت گرفتن بود، ایراد شود. اما به علت ممانعت پلیس این اجتماع برگزار نشد و آن مطالب از سوی مطهری ارائه نشد. بعداً مطهری مطالب آماده شده را به صورت کتاب منتشر کرد.

کتاب نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر از دو بخش تشکیل شده است: در بخش اول از نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر یاد می‌شود و در بخش دوم نویسنده به نهضت اسلامی ایران یاد می‌پردازد.

بخش اول: نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر

عنوان این کتاب از عنوان بخش اول کتاب گرفته است. بخش اول خود از فصولی تشکیل شده که در آنها درباره معنای اصلاح و جنبش‌های اصلاحی در تاریخ اسلام صحبت می‌شود.

در فصول دیگر این بخش از کتاب نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر از شخصیت‌های اصلاح‌گر در جهان اسلام یاد شده است. در فصلی از سید جمال‌الدین اسدآبادی و آرمان‌ها و امتیازات او سخن گفته می‌شود. در دیگر فصول به شیخ محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی و محمد اقبال لاهوری پرداخته شده است. در همین بخش، به افول اندیشه اصلاحی در جهان عرب و علل آن و حرکت‌های اصلاحی در جهان تشیع نیز اشاره شده است.

بخش دوم: نهضت اسلامی ایران

در این بخش از کتاب نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر مرتضی مطهری به نهضت اسلامی ایران که در سال ۱۳۴۲ش آغاز شده می‌پردازد. مطهری برای شناخت نهضت اسلامی در ایران واکاوی مباحثی را لازم می‌داند:

• ماهیت نهضت که از نظر مطهری مانند نهضت پیامبران(ع) است و از نوعی خودآگاهی الهی و اسلامی سرچشمه می‌گیرد.
• هدف نهضت که از نظر مطهری متوجه‌ساختن اندیشه‌ها به اسلام راستین و خرافه و بدعت‌زدایی از اذهان، سامان‌بخشیدن به تغذیه، بهداشت و آموزش و پرورش مردم، برقرار روابط انسانی افراد جامعه بر اساس برابری و برادری و ساخت نظامات و مقررات جامعه بر اساس الگوی اسلامی است.
• رهبری نهضت که از نظر مطهری، علاوه بر شرایط عمومی یک رهبر، باید فردی اسلام‌شناس باشد و همین موجب می‌شود که روحانیت بیشترین صلاحیت را برای رهبری جنبش داشته باشد. در این قسمت، مطهری بدون اشاره مستقیم، امام خمینی را به‌عنوان مصداق کامل رهبر نهضت اسلامی معرفی می‌کند.
• آفات نهضت اسلامی ایران از نظر مطهری نفوذ اندیشه‌های بیگانه در ایدئولوژی اسلامی نهضت، تجددگرایی افراطی، ناتمام‌گذاشتن نهضت، رخنه فرصت‌طلبان، ابهام در طرح‌های آینده نهضت و تغییر در اهداف آن است.

در انتهای کتاب نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، مطهری به شرایط موفقیت یک مصلح می‌پردازد و با تکیه بر جمله‌ای از امام علی(ع) در نهج البلاغه عدم مُصانِعه، عدم مُضارِعه و عدم وجود طمع بردگی را سه شرط موفقیت مصلح معرفی می‌کند. مصانعه به‌معنای سازشکاری و ملاحظه‌کاری برای رسیدن به قدرت، مضارعه به‌معنای همرنگ‌شدن با جامعه‌ای که می‌خواهد آن را اصلاح کند و بردگی خصوصیت اخلاقی طمع که مخالف آزادی و آزادگی است که شرط مهم یک مصلح است.