سوره روم

سؤال

محتوای سوره «روم» چیست؟

سوره روم، مکی و چهلمین سوره به ترتیب نزول است. این سوره ۶۰ آیه دارد و در جزء ۲۱ قرآن قرار دارد. سوره روم درباره جنگ ایران و روم پیشگویی کرده است و رومیان را پیروز این جنگ معرفی کرد. این سوره درباره مشرکان و گنهکاران و وضع آنان در قیامت، و توحید و شرک و نشانه‌های خداوند در خلقت، هدایت‌ناپذیری برخی انسان‌ها و عدم خلف وعده خداوند سخن گفته است. امر به تسبیح خداوند و انفاق، در این سوره آمده است. در این سوره انسان‌ها دعوت شده‌اند به اینکه در دنیا سیر کنند و در مخلوقات و سرگذشت پیشینیان تأمل کنند.

معرفی

...

محتوا

...

خبر از شکست ایران توسط روم

آیات ابتدایی این سوره اشاره به جنگ ایران و روم است که در عصر خسرو پرویز و هرقل قیصر روم واقع شد و در آن جنگ ایرانی‌ها پیروز شدند. مشرکان مکه این را به فال نیک گرفتند و دلیل بر حقانیت نیّت شرک خود دانستند و گفتند ایرانیان مجوسی و مشرک هستند. امّا رومیان مسیحی هستند و اهل کتاب، همان‌گونه که ایرانیان بر رومیان غلبه کردند، پیروزی نهایی از آن شرک است. این امر بر مسلمانان گران آمد و آیات «۷–۱» سوره روم نازل شد و یک پیشگوئی عجیب را بیان کرد که گرچه ایرانیان در این نبرد پیروز شدند اما چیزی نمی‌گذرد که از رومیان شکست خواهند خورد. و حتّی‌حدود زمان این پیشگوئی را نیز بیان داشت که در طول چند سال به وقوع می‌پیوندد و این پیشگوئی از مظاهر اعجاز قرآن است.

در آیه ۵ این سوره، سبب این پیروزی را نصرت خداوند دانسته است و گفته است خداوند هر که را بخواهد یاری می‌کند.

عاقبت بدکاران و سرنوشت مجرمان در قیامت

در آیاتی از این سوره به قیامت و سرنوشت مشرکان و کسانی که آیات خدا را انکار می‌کردند، اشاره شده است که در آن روز مجرمان و گنهکاران مأیوس خواهند شد و معبودان آنها نمی‌تواند شفاعتشان کنند. اما کسانی که ایمان آوردند و عمل انجام دادند وارد بهشت می‌شوند.

و روزی که قیامت شود مجرمان قسم می‌خورند که جز ساعتی را (در قبر یا دنیا) درنگ نکردند. و کسانی که خداوند به ایشان علم و ایمان داده است در مقابل اینان هستند. و در آن روز پشیمانی و عذر کسانی که ظلم کردند سودی ندارد.

نشانه‌های خداوند

در آیاتی از سوره روم تصریح به نشانه‌های خداوند دارد: اینکه انسان را از خاک آفرید. اینکه برای انسان جفت و همسر آفرید تا در کنار یکدیگر به آرامش برسند و بین آنها مودت و رحمت قرار داد. و از دیگر نشانه های خداوند خلقت زمین و آسمان‌ها و اختلاف زبان و گوناگونی رنگ‌های انسان است. و نیز خواب انسان در شب و روز و برخاستنش برای طلب روزی. و نیز بیم و امید بودن رعد و برق و فروفرستادن آب از آسمان و زنده کردن زمین مرده و برپا بودن زمین و آسمان.

در آیه ۴۶ دوباره به موضوع نشانه‌های خداوند می‌پردازد و فرستادن بادها که مژده‌دهنده باران هستند و کشتی‌ها را حرکت می‌دهد را از نشانه‌های خداوند برمی‌شمرد.

شرک و توحید فطری

آیه ۲۹ سوره روم به این موضوع اشاره دارد که مشرکان که خداوند از آنان به کسانی که ظلم کرده‌اند نام می‌برد، افرادی هستند که بی هیچ دانشی از هوا و هوس خود پیروی نمودند. خداوند در آیات میانی سوره روم امر به نماز می‌کند و می‌گوید از مشرکان نباشید. مشرکانی که گروه گروه و دسته دسته می‌شوند. در ادامه این آیات، از این سخن می‌کند که اگر به مردم مصایبی رسد که البته از جانب خود آنان است، مأیوس می‌شوند و اگر رحمتی بر آنان نازل کنیم شادمان می‌شوند. و گاه اگر سختی‌ای بر آنان بیاید روی به خداوند می‌آورند و اگر برطرف شود دوباره شرک می‌ورزند.

در آیه ۴۰ دوباره به موضوع شرک اشاره می‌کند که خدا شما را می‌آفریند و روزی می‌دهد و می‌میراند و دوباره زنده می‌کند، آیا معبودان شما توانایی چنین کاری را دارند؟ و خداوند منزه است از اینکه برای او شریک قائل شوید.

آیه فطرت

در آیه ۳۰ سوره روم به این موضوع امر می‌کند که حق‌گرایانه(حنیفا) و با فطرتی که خداوند همه انسان‌ها را با آن سرشته است به سوی خدا روی بیاور که اشاره به این دارد که فطرت و سرشت انسان، روی به خداوند دارد.

تأمل در مخلوقات

در آیه ۴۲ سوره روم می‌گوید در زمین سیر کنید و تأمل کنید در عاقبت کسانی که پیش از شما بودند. و می‌فرماید بیشتر آنان مشرک بودند. در آیات بعد آمده است کسانی که کافر شدند به زیان خودشان است و کسانی هم که کار شایسته می‌کنند به سود خود آنان است. در آیه ۵۰ باز انسان‌ها را به تأمل در رحمت خداوند دستور می‌دهد که چگونه زمین مرده را زنده می‌کند. و اگر بادی (سوزان) بفرستند چگونه زمین زرد می‌شود.

موضوعات متفرقه

در سوره روم به چند موضوع مختلف در حد یکی دو آیه پرداخته شده است.

عدم خلف وعده خدا

در آیه شش این سوره گفته شده است که خداوند از وعده خود تخلف نمی‌کند: ﴿وَعْدَ اللَّهِ ۖ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ؛ خدا وعده داده است و وعده خود خلاف نكند، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند.﴾(روم:۶)

امر به تسبیح خداوند

در آیه ۱۷ و ۱۸ سوره روم آمده است که هنگام صبح، ظهر، عصر و شب خداوند را تسبیح گویید که شاید اشاره به اوقات نماز باشد.

انفاق

امر به انفاق به خویشاوندان و مسکین و در راه مانده مضمون آیه ۳۸ سوره روم است. خداوند، کسانی که چنین می‌کنند را همان رستگاران دانسته است.

ربا و زکات

در آیه ۳۹ سوره روم آمده است که آنچه که به عنوان ربا می‌پردازید افزون نمی‌شود و فقط زکات (صدقات) که به قصد خشنودی خداوند پرداخت شود افزون می‌شود. در اینکه اینجا منظور از ربا چیست اختلاف است. برخی همان ربای مصطلح و حرام را منظور دانسته‌اند و برخی آن را هدیه و عطیه معنا کرده‌اند.

هدایت ناپذیری برخی انسان‌ها

در دو آیه از این سوره آمده است که به پیامبر می‌گوید تو نمی‌توانی دعوتت را به کسانی که مرده‌اند و کر هستند و روی برمی‌گردانند بشنوانی. و همینطور نمی‌توانی کوردلان را هدایت کنی.

امر به شکیبایی به پیامبر(ص)

در آخرین آیه این سوره، به پیامبر(ص) می‌فرماید صبر پیشه کن که وعده خداوند حق است. و کسانی که یقین ندارند تو را سست نکنند.

مطالعه بیشتر

• قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ذیل سوره.
• قرائتی، محسن، تفسیر نور، ذیل سوره.