سن بلوغ: تفاوت میان نسخه‌ها
Am.gashool (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|واژه‌ها}} | {{درگاه|واژه‌ها}} | ||
قول مشهور در میان فقهای شیعه، سن بلوغ پسر ۱۵ سال و دختر ۹ سال قمری | قول مشهور در میان فقهای شیعه، سن بلوغ پسر را ۱۵ سال و دختر را ۹ سال قمری می‌داند. تعین سن بلوغ، همواره موضوعی مورد مناقشه میان فقیهان و مذاهب اسلامی است و نظرات متفاوتی در این‌باره گفته شده است. از جمله اینکه برخی از فقها سن سیزده را برای دختر سن بلوغ می‌دانند و فقهای اهل سنت سن هفده و هجده سالگی را سن بلوغ دختران در نظر گرفته‌اند. | ||
== تعریف بلوغ == | == تعریف بلوغ == | ||
بلوغ آغاز مرحله‌ای طبیعی در زندگی کودک است که در آن با پیدایی و شکوفایی غریزه جنسی و پدید آمدن برخی دگرگونی‌های جسمی و روانی و رشد عقلی و ادراکی به مرتبه مردان و زنان نایل می‌شود. بلوغ در فقه و حقوق اسلامی، نقطه آغاز انجام تکالیف دینی و ورود به شمولیت مباحث حقوقی است.<ref> | بلوغ آغاز مرحله‌ای طبیعی در زندگی کودک است که در آن با پیدایی و شکوفایی غریزه جنسی و پدید آمدن برخی دگرگونی‌های جسمی و روانی و رشد عقلی و ادراکی به مرتبه مردان و زنان نایل می‌شود. بلوغ در فقه و حقوق اسلامی، نقطه آغاز انجام تکالیف دینی و ورود به شمولیت مباحث حقوقی است.<ref>هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref> | ||
اهمیت بلوغ در فقه و حقوق اسلامی به آن است که | اهمیت بلوغ در فقه و حقوق اسلامی به آن است که نقطه آغاز شمول تکالیف و بسیاری از حقوق و احکام شرعی نسبت به هر فرد مسلمان شمرده می‌شود، و ازین‌رو سن بلوغ را سن تکلیف نیز می‌نامند. | ||
== بلوغ در آیات قرآن == | == بلوغ در آیات قرآن == | ||
در قرآن سن خاصی به عنوان اماره و علامت بلوغ بیان نگشته است. [[علامه طباطبائی]] و غالب مفسران در تفسیر آیه ۵۷ [[سوره نور]]، بلوغ را رشد عقلانی دانسته‌اند که توأم با رسایی حالات جنسی و جسمی باشد و این که کودک بتواند حسن و قبح فعل خود را درک نماید.<ref> | در قرآن سن خاصی به عنوان اماره و علامت بلوغ بیان نگشته است. [[علامه طباطبائی]] و غالب مفسران در تفسیر آیه ۵۷ [[سوره نور]]، بلوغ را رشد عقلانی دانسته‌اند که توأم با رسایی حالات جنسی و جسمی باشد و این که کودک بتواند حسن و قبح فعل خود را درک نماید.<ref>فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶،</ref> | ||
== بلوغ در روایات == | == بلوغ در روایات == | ||
روایاتی که از ائمه اطهار در این باب به دست ما رسیده است، چند دسته است: برخی از روایات سن را تنها علامت بلوغ دانسته‌است. پاره ای سن را به همراه قاعدگی در دختران و احتلام در پسران بیان داشته است. و دسته سوم تنها احتلام در پسران و قاعدگی در دختران را نشانه بلوغ ذکر کرده است و هیچ اشاره ای به سن ندارد.<ref> | روایاتی که از ائمه اطهار در این باب به دست ما رسیده است، چند دسته است: برخی از روایات سن را تنها علامت بلوغ دانسته‌است. پاره ای سن را به همراه قاعدگی در دختران و احتلام در پسران بیان داشته است. و دسته سوم تنها احتلام در پسران و قاعدگی در دختران را نشانه بلوغ ذکر کرده است و هیچ اشاره ای به سن ندارد.<ref>فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶، | ||
</ref> | |||
با این وجود فتوای غالب فقها این است که دختران در نه سالگی و پسران در پانزده سالگی پا به دایره تکلیف می‌گذارند و باید واجبات شرعی را انجام داده و خود را از محرمات پرهیز دارند؛ ولی این مسئله از دیر زمان مورد اختلاف علمای شیعه و سنت بوده است.<ref> | برخی بیان داشته اند: هر پژوهنده‌ای که هر سه دسته از روایات را بنگرد و آیات قرآن را ملاحظه کند، نیک در می‌یابد که بلوغ به سن بستگی ندارد، زیاده براین بلوغ یک امری شرعی و دینی نیست، بلکه پدیده‌ای و جسمی و جنسی است و شارع مقدس اگر در گفتار خود علائم بلوغ را لحاظ کرده، ارشاد به حکم عقل نموده و سن را به عنوان یک قانون ثابت در امر بلوغ لحاظ نداشته است. چون پدیده بلوغ درهمه افراد در یک سن خاص به ثمر نمی‌رسد. ممکن است در دختری نه سالگی و در دیگری پانزده سالگی باشد؛ بنابراین روایاتی که سن را به‌طور مطلق شرط بلوغ دانسته، باید حمل بر روایاتی کرد که سن را مقید به رشد جنسی و عقلی دانسته است و حمل مطلق بر مقید یک قاعده عقلایی و مورد اتفاق فقهاست؛ بنابراین فتوای غالب، که نه سالگی را شرط بلوغ می‌داند، پایه محکم قرآنی و حدیثی ندارد. و در صورت شک و تردید اجرای اصل برائت وعدم تکلیف، مسئله را روشن می‌سازد.<ref>فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶، | ||
</ref> بر اساس چنین دیدگاهی سن معیار بلوغ شرعی نخواهد بود. | |||
با این وجود فتوای غالب فقها این است که دختران در نه سالگی و پسران در پانزده سالگی پا به دایره تکلیف می‌گذارند و باید واجبات شرعی را انجام داده و خود را از محرمات پرهیز دارند؛ ولی این مسئله از دیر زمان مورد اختلاف علمای شیعه و سنت بوده است.<ref>فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶،</ref> | |||
== بلوغ پسران == | == بلوغ پسران == | ||
براساس نظر مشهور فقهای امامی، سن بلوغ پسر پانزده سال تمام قمری است.<ref> | براساس نظر مشهور فقهای امامی، سن بلوغ پسر پانزده سال تمام قمری است.<ref>هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref> نشانه‌های بلوغ پسران را سه چیز دانسته‌اند: | ||
اول: روئیدن موی خشن در عانه (زیر شکم بالای عورت)؛ و موهای ریز و ضعیف اعتباری ندارد. | اول: روئیدن موی خشن در عانه (زیر شکم بالای عورت)؛ و موهای ریز و ضعیف اعتباری ندارد. | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۸: | ||
== سن بلوغ دختران == | == سن بلوغ دختران == | ||
بنابر فتوای مشهور فقهای امامی، سن بلوغ دختر پایان نه سالگی است.<ref name=":0">خوئی، سید ابوالقاسم، احکام شرعی بانوان، ص۴۴۸. و نیز: مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، ص۲۰. و نیز: منتظری، حسینعلی، رساله استفتاآت، ج۲، ص۶۶.</ref> احادیث بسیاری در این باره نقل شده است.<ref | بنابر فتوای مشهور فقهای امامی، سن بلوغ دختر پایان نه سالگی است.<ref name=":0">خوئی، سید ابوالقاسم، احکام شرعی بانوان، ص۴۴۸. و نیز: مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، ص۲۰. و نیز: منتظری، حسینعلی، رساله استفتاآت، ج۲، ص۶۶.</ref> احادیث بسیاری در این باره نقل شده است.<ref>هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref> | ||
بلوغ دختر به یکی از امور زیر مشخص می‌شود: ۱. روییدن موی خشن و زبر در زیر شکم (بالای عورت). ۲. بیرون آمدن منی چه در خواب و چه در بیداری. ۳. تمام شدن ۹ سال قمری است.<ref>فاضل لنکرانی، محمد، احکام جوانان، ص۶۰.</ref> | بلوغ دختر به یکی از امور زیر مشخص می‌شود: ۱. روییدن موی خشن و زبر در زیر شکم (بالای عورت). ۲. بیرون آمدن منی چه در خواب و چه در بیداری. ۳. تمام شدن ۹ سال قمری است.<ref>فاضل لنکرانی، محمد، احکام جوانان، ص۶۰.</ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۲: | ||
آیت الله صانعی سن بلوغ دختران را سیزده سالگی دانسته‌است. وی فتوای خود را به موثقه عمار، به ضمیمه آیه شش سوره نساء، آیه ۵۹ سوره نور، آیه ۳۴ سوره اسراء، حدیث رفع قلم، عدم الدلیل، استصحاب عدم بلوغ، و… استناد داده است.<ref>آیت الله صانعی، فقه و زندگی، برگرفته از نظریات فقهی مرجع عالیقدر حضرت آیة الله العظمی صانعی مدظله العالی، انتشارات فقه الثقلین، چاپ ششم، ۱۳۸۸.</ref> آیت الله فیاض هم سن بلوغ دختران را در صورت عدم تحقق سایر نشانه های بلوغ سیزده سالگی می‌داند.<ref>http://ijtihadnet.ir/سن-بلوغ-دختران؛-پرسش-سید-منیر-الخباز-و-پ/</ref> | آیت الله صانعی سن بلوغ دختران را سیزده سالگی دانسته‌است. وی فتوای خود را به موثقه عمار، به ضمیمه آیه شش سوره نساء، آیه ۵۹ سوره نور، آیه ۳۴ سوره اسراء، حدیث رفع قلم، عدم الدلیل، استصحاب عدم بلوغ، و… استناد داده است.<ref>آیت الله صانعی، فقه و زندگی، برگرفته از نظریات فقهی مرجع عالیقدر حضرت آیة الله العظمی صانعی مدظله العالی، انتشارات فقه الثقلین، چاپ ششم، ۱۳۸۸.</ref> آیت الله فیاض هم سن بلوغ دختران را در صورت عدم تحقق سایر نشانه های بلوغ سیزده سالگی می‌داند.<ref>http://ijtihadnet.ir/سن-بلوغ-دختران؛-پرسش-سید-منیر-الخباز-و-پ/</ref> | ||
[[فیض کاشانی]] و برخی دیگر، به منظور رفع تعارض روایات، گفته‌اند که سن بلوغ دختر در ابواب مختلف فقهی متفاوت است، مثلاً سن وجوب روزه برای او سیزده سال است. کسانی دیگر به‌طور کلی سیزده سالگی را سن بلوغ دختر می‌دانند. اصولاً سن را معیار بلوغ دختر ندانسته و تنها اَمارات طبیعی از جمله قاعدگی را ملاک آن شمرده‌اند که در برخی جاها معمولاً در نه سالگی روی می‌دهد<ref> | [[فیض کاشانی]] و برخی دیگر، به منظور رفع تعارض روایات، گفته‌اند که سن بلوغ دختر در ابواب مختلف فقهی متفاوت است، مثلاً سن وجوب روزه برای او سیزده سال است. کسانی دیگر به‌طور کلی سیزده سالگی را سن بلوغ دختر می‌دانند. اصولاً سن را معیار بلوغ دختر ندانسته و تنها اَمارات طبیعی از جمله قاعدگی را ملاک آن شمرده‌اند که در برخی جاها معمولاً در نه سالگی روی می‌دهد<ref>هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل. | ||
</ref> | |||
به فتوای بیشتر فقهای شیعه، سن بلوغ دختر پایان نه سالگی است.<ref name=":0" /> بنابراین، ایشان هیچ یک از دیدگاه‌های مطرح شده را نپذیرفته و نه سالگی دختران را یکی از نشانه‌های بلوغ شرعی می‌دانند. احادیث بسیاری برای اثبات این فتوا مطرح شده است.<ref name=":1" /> | به فتوای بیشتر فقهای شیعه، سن بلوغ دختر پایان نه سالگی است.<ref name=":0" /> بنابراین، ایشان هیچ یک از دیدگاه‌های مطرح شده را نپذیرفته و نه سالگی دختران را یکی از نشانه‌های بلوغ شرعی می‌دانند. احادیث بسیاری برای اثبات این فتوا مطرح شده است.<ref name=":1">هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۹:۴۸
سن بلوغ پسر و دختر چند سال است؟
قول مشهور در میان فقهای شیعه، سن بلوغ پسر را ۱۵ سال و دختر را ۹ سال قمری می‌داند. تعین سن بلوغ، همواره موضوعی مورد مناقشه میان فقیهان و مذاهب اسلامی است و نظرات متفاوتی در این‌باره گفته شده است. از جمله اینکه برخی از فقها سن سیزده را برای دختر سن بلوغ می‌دانند و فقهای اهل سنت سن هفده و هجده سالگی را سن بلوغ دختران در نظر گرفته‌اند.
تعریف بلوغ
بلوغ آغاز مرحله‌ای طبیعی در زندگی کودک است که در آن با پیدایی و شکوفایی غریزه جنسی و پدید آمدن برخی دگرگونی‌های جسمی و روانی و رشد عقلی و ادراکی به مرتبه مردان و زنان نایل می‌شود. بلوغ در فقه و حقوق اسلامی، نقطه آغاز انجام تکالیف دینی و ورود به شمولیت مباحث حقوقی است.[۱]
اهمیت بلوغ در فقه و حقوق اسلامی به آن است که نقطه آغاز شمول تکالیف و بسیاری از حقوق و احکام شرعی نسبت به هر فرد مسلمان شمرده می‌شود، و ازین‌رو سن بلوغ را سن تکلیف نیز می‌نامند.
بلوغ در آیات قرآن
در قرآن سن خاصی به عنوان اماره و علامت بلوغ بیان نگشته است. علامه طباطبائی و غالب مفسران در تفسیر آیه ۵۷ سوره نور، بلوغ را رشد عقلانی دانسته‌اند که توأم با رسایی حالات جنسی و جسمی باشد و این که کودک بتواند حسن و قبح فعل خود را درک نماید.[۲]
بلوغ در روایات
روایاتی که از ائمه اطهار در این باب به دست ما رسیده است، چند دسته است: برخی از روایات سن را تنها علامت بلوغ دانسته‌است. پاره ای سن را به همراه قاعدگی در دختران و احتلام در پسران بیان داشته است. و دسته سوم تنها احتلام در پسران و قاعدگی در دختران را نشانه بلوغ ذکر کرده است و هیچ اشاره ای به سن ندارد.[۳]
برخی بیان داشته اند: هر پژوهنده‌ای که هر سه دسته از روایات را بنگرد و آیات قرآن را ملاحظه کند، نیک در می‌یابد که بلوغ به سن بستگی ندارد، زیاده براین بلوغ یک امری شرعی و دینی نیست، بلکه پدیده‌ای و جسمی و جنسی است و شارع مقدس اگر در گفتار خود علائم بلوغ را لحاظ کرده، ارشاد به حکم عقل نموده و سن را به عنوان یک قانون ثابت در امر بلوغ لحاظ نداشته است. چون پدیده بلوغ درهمه افراد در یک سن خاص به ثمر نمی‌رسد. ممکن است در دختری نه سالگی و در دیگری پانزده سالگی باشد؛ بنابراین روایاتی که سن را به‌طور مطلق شرط بلوغ دانسته، باید حمل بر روایاتی کرد که سن را مقید به رشد جنسی و عقلی دانسته است و حمل مطلق بر مقید یک قاعده عقلایی و مورد اتفاق فقهاست؛ بنابراین فتوای غالب، که نه سالگی را شرط بلوغ می‌داند، پایه محکم قرآنی و حدیثی ندارد. و در صورت شک و تردید اجرای اصل برائت وعدم تکلیف، مسئله را روشن می‌سازد.[۴] بر اساس چنین دیدگاهی سن معیار بلوغ شرعی نخواهد بود.
با این وجود فتوای غالب فقها این است که دختران در نه سالگی و پسران در پانزده سالگی پا به دایره تکلیف می‌گذارند و باید واجبات شرعی را انجام داده و خود را از محرمات پرهیز دارند؛ ولی این مسئله از دیر زمان مورد اختلاف علمای شیعه و سنت بوده است.[۵]
بلوغ پسران
براساس نظر مشهور فقهای امامی، سن بلوغ پسر پانزده سال تمام قمری است.[۶] نشانه‌های بلوغ پسران را سه چیز دانسته‌اند:
اول: روئیدن موی خشن در عانه (زیر شکم بالای عورت)؛ و موهای ریز و ضعیف اعتباری ندارد.
دوم: بیرون آمدن منی خواه در بیداری باشد یا خواب، به همخوابی باشد یا محتلم شدن یا غیر این دو.
سوم: رسیدن به سن بلوغ به معنای کامل شدن پانزده سال قمری است.[۷]
به این ترتیب ممکن است فردی به سن بلوغ رسیده و شرعا بالغ محسوب شود؛ ولی نشانه های دیگر را نداشته باشد.
سن بلوغ دختران
بنابر فتوای مشهور فقهای امامی، سن بلوغ دختر پایان نه سالگی است.[۸] احادیث بسیاری در این باره نقل شده است.[۹]
بلوغ دختر به یکی از امور زیر مشخص می‌شود: ۱. روییدن موی خشن و زبر در زیر شکم (بالای عورت). ۲. بیرون آمدن منی چه در خواب و چه در بیداری. ۳. تمام شدن ۹ سال قمری است.[۱۰]
بر این اساس با رسیدن به سن یاد شده دختر شرعا بالغ محسوب می شود حتی اگر نشانه های دیگر بلوغ را نداشته باشد. همچنین در صورتی که پیشتر نشانه های دیگر بلوغ در آنان رؤیت شده باشد بالغ محسوب خواهند شد و رعایت احکام شرعی بر ایشان الزامی است.
نقد سن نه سالگی بلوغ دختران
برخی فقها و معدودی از نویسندگان معاصر نسبت به بلوغ دختر در نه سالگی مناقشه کرده‌اند.
در میان اقوال سن بلوغ دختران اختلافاتی وجود دارد که سن بلوغ دختر را منوط به نشانه‌هایی می‌داند که باید در دختر ظاهر شود. از نظر برخی فقها سن بلوغ دختران با نبود دو شرط دیگر، سیزده سال تمامِ قمری است. برای توجیه این فتوا علاوه بر وجوهی از قرآن و روایات، قاعده سهولت در دین به عنوان دلیل ارائه شده است.[۱۱]
برخی نیز بیان داشته‌اند: از روایات نمی‌شود فهمید که سن، یک اماره و نشانه تعبدی شرعی است. بلکه شارع امارات خارجی و طبیعی را نیز، میزان احکام خود قرار داده است. دلیل قاطع و روشنی نداریم که سن بلوغ دختران، نه سالگی است؛ زیرا روایات نه سالگی هم معارض دارند و هم در مورد تکالیف و احکام خاصی وارد شده است.[۱۲]
برخی از فقها مستندات تعیین سن نه سالگی برای دختران را نقد و رد کردند و برخی از روایات وارده را ضعیف و روایات دیگر را از دلالت مشکل می‌دانند. آنها می‌گویند این روایات نه سالگی را همراه با قابلیت ازدواج یا قاعدگی معرفی کرده‌اند. از این رو، سخن مشهور در استناد به این روایت‌ها، تمام نیست.
در نقد سن نه سالگی بلوغ دختران گفته شده است: «اگر بپذیریم که روایات نُه سالگی، بر تعیین این سن به عنوان امر تعبّدی شرعی دلالت دارند، در نهایت با موثّقه عمّار تعارض خواهند داشت و از آن رو که سنّی برای بلوغ در قرآن تعیین نشده، نمی‌توان هیچ‌کدام را مطابق قرآن دانست و از آن جهت که عموم مذاهب اهل سنّت بلوغ دختران را پانزده سالگی به بالا می‌دانند، هیچ‌کدام را نمی‌توان موافق عامه قلمداد کرد. پس، از این تعارض و برابری اگر حکم به تساقط نشود، نمی‌توان به صورت تعیینی فتوا به بلوغ سنّی دختران در نُه سالگی داد.»[۱۳]
اقوال در سن بلوغ دختر
فقهایی چون شیخ طوسی در مبسوط، ابن حمزه، ابن سعید حلّی و قطب راوندی سن نُه سالگی را برای بلوغ نپذیرفته‌اند.[۱۴] برخی هم جدای از نشانه‌ها، سن سیزده سالگی یا پانزده سالگی را سن بلوغ دختر می‌دانند.
تمام مذاهب اهل سنت و شیعه اتفاق نظر دارند در صورتی که دختر حائض شود، شرعا بالغ محسوب می‌شود.[۱۵] یعنی حتی اگر دختری پیش از نه سالگی حائض شود بالغ محسوب خواهد شد. با این حال فقهای اهل سنت در صورت عدم تحقق نشانه های بلوغ رسیدن به سن خاصی را معیار بلوغ شرعی می‌دانند. بر این اساس برخی ۱۵ سال، برخی ۱۷ سال و بعضی ۱۸ سال را ملاک می‌دانند.[۱۶]
آیت الله صانعی سن بلوغ دختران را سیزده سالگی دانسته‌است. وی فتوای خود را به موثقه عمار، به ضمیمه آیه شش سوره نساء، آیه ۵۹ سوره نور، آیه ۳۴ سوره اسراء، حدیث رفع قلم، عدم الدلیل، استصحاب عدم بلوغ، و… استناد داده است.[۱۷] آیت الله فیاض هم سن بلوغ دختران را در صورت عدم تحقق سایر نشانه های بلوغ سیزده سالگی می‌داند.[۱۸]
فیض کاشانی و برخی دیگر، به منظور رفع تعارض روایات، گفته‌اند که سن بلوغ دختر در ابواب مختلف فقهی متفاوت است، مثلاً سن وجوب روزه برای او سیزده سال است. کسانی دیگر به‌طور کلی سیزده سالگی را سن بلوغ دختر می‌دانند. اصولاً سن را معیار بلوغ دختر ندانسته و تنها اَمارات طبیعی از جمله قاعدگی را ملاک آن شمرده‌اند که در برخی جاها معمولاً در نه سالگی روی می‌دهد[۱۹]
به فتوای بیشتر فقهای شیعه، سن بلوغ دختر پایان نه سالگی است.[۸] بنابراین، ایشان هیچ یک از دیدگاه‌های مطرح شده را نپذیرفته و نه سالگی دختران را یکی از نشانه‌های بلوغ شرعی می‌دانند. احادیث بسیاری برای اثبات این فتوا مطرح شده است.[۲۰]
منابع
- ↑ هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.
- ↑ فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶،
- ↑ فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶،
- ↑ فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶،
- ↑ فاضل میبدی، محمدتقی، «بلوغ از دیدگاه فقهی و کارشناسی»، صفیر حیات، شماره ۲۶،
- ↑ هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیلة، ج۲، ص ۱۲.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ خوئی، سید ابوالقاسم، احکام شرعی بانوان، ص۴۴۸. و نیز: مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، ص۲۰. و نیز: منتظری، حسینعلی، رساله استفتاآت، ج۲، ص۶۶.
- ↑ هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.
- ↑ فاضل لنکرانی، محمد، احکام جوانان، ص۶۰.
- ↑ آیینة نظر- آیت‌الله العظمی صانعی از نگاه دیگران، مؤسسه فرهنگی - هنری فقه الثقلین، فقه الثقلین.
- ↑ مهدی مهریزی، بلوغ دختران، فصلنامه فقه، پیش‌شماره. ص۹.
- ↑ آیینة نظر- آیت‌الله العظمی صانعی از نگاه دیگران، مؤسسه فرهنگی - هنری فقه الثقلین، فقه الثقلین.
- ↑ آیینة نظر- آیت‌الله العظمی صانعی از نگاه دیگران، مؤسسه فرهنگی - هنری فقه الثقلین، فقه الثقلین.
- ↑ جزیری، عبدالحمان، الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت، ج2، ص 412، دار الثقلین، بیروت، 1419.
- ↑ الفقه علی المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت، ج2، ص 412
- ↑ آیت الله صانعی، فقه و زندگی، برگرفته از نظریات فقهی مرجع عالیقدر حضرت آیة الله العظمی صانعی مدظله العالی، انتشارات فقه الثقلین، چاپ ششم، ۱۳۸۸.
- ↑ http://ijtihadnet.ir/سن-بلوغ-دختران؛-پرسش-سید-منیر-الخباز-و-پ/
- ↑ هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.
- ↑ هاشمی، سیدرضا، «بلوغ»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ذیل مدخل.