الإرشاد: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
کتاب الإرشاد از کیست و چه موضوع و محتوایی دارد؟ | کتاب الإرشاد از کیست و چه موضوع و محتوایی دارد؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}}'''الإرشاد''' کتابی است که در آن به زندگی اجتماعی و احوال امامان معصوم(ع) پرداخته شده است. شیخ مفید از عالمان بزرگ شیعه نویسنده این کتاب است. این کتاب از آن جهت که در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری نوشته شده معتبر و ارزشمند است. | {{پاسخ}}'''الإرشاد''' کتابی است که در آن به زندگی اجتماعی و احوال امامان معصوم(ع) پرداخته شده است. نام کامل این کتاب «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» است. شیخ مفید از عالمان بزرگ شیعه نویسنده این کتاب است. این کتاب از آن جهت که در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری نوشته شده معتبر و ارزشمند است. شیخ مفید در مقدمه مختصری که بر این کتاب دارد انگیزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضای کسی ذکر میکند که از او درخواست کرده است کتابی در مورد تاریخ زندگی، حوادث دوران و نام‌های ائمه(ع) بنگارد. کتاب ''الارشاد'' با انگیزه‌های کلامی و برای اثبات امامت امامان شیعه، به مسائل تاریخی نظر دارد. | ||
== نویسنده == | == نویسنده == | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
== معرفی و محتوا == | == معرفی و محتوا == | ||
کتاب الإرشاد با نام کامل «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، تاریخ اهل بیت پیامبر(ع) است که توسط شیخ مفید تألیف شده است.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=24114&mid=249272 الارشاد]»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.</ref> | کتاب الإرشاد با نام کامل «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، تاریخ اهل بیت پیامبر(ع) است که توسط شیخ مفید تألیف شده است.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=24114&mid=249272 الارشاد]»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.</ref> مجلد نخست این کتاب درباره امام علی(ع) است و در مجلد دوم به سایر امامان پرداخته است.<ref>جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، قم، انصاریان، ۱۳۷۶، ص۱۸۶.</ref> | ||
الارشاد قدیمی‌ترین کتاب منظم و مفصل در تاریخ زندگی ائمه(ع) است که در آن شیخ مفید تاریخ تولد، شهادت، حوادث دوران زندگی هر امام(ع)، دلائل امامت و مدت آن، معجزات، کرامات و تعدادی از اخبار آن بزرگواران را ذکر کرده است. این کتاب به صورتی تدوین یافته که وقایع تاریخی در آن با گرایش‌های کلامی و اعتقادی همراه است. سعی نویسنده در این کتاب، بیان عقیده خاص شیعیان ذیل حوادث تاریخی است. شیخ مفید در الارشاد شرح حال جداگانه‌ای از زندگی پیامبر و حضرت زهرا ننوشته و باب مستقلی در این مورد نگشوده است، ولی سعی کرده حوادث مهم تاریخی صدر اسلام و زندگی پیامبر(ص) و حضرت زهرا را در حیات سیاسی، اجتماعی و نظامی و اعتقادی حضرت علی(ع) بگنجاند.<ref>علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.</ref> | |||
شیخ مفید در مقدمه مختصری که بر این کتاب دارد انگیزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضای کسی ذکر میکند که از او درخواست کرده است کتابی در مورد تاریخ زندگی، حوادث دوران و نام‌های ائمه(ع) بنگارد. | شیخ مفید در مقدمه مختصری که بر این کتاب دارد انگیزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضای کسی ذکر میکند که از او درخواست کرده است کتابی در مورد تاریخ زندگی، حوادث دوران و نام‌های ائمه(ع) بنگارد. نگارش این کتاب در زمانی بود که مباحثه‌ها و مناظره‌های کلامی، فقهی و تاریخی میان دو فرقه مهم اسلامی شیعه و سنی به اوج خود رسیده بود و شیخ مفید به عنوان رئیس طایفه امامیه در خط مقدم این مباحث حضور داشت. وجود چنین شرایطی می‌توانست انگیزه مهمی برای نگارش کتابی در این زمینه فراهم آورد.<ref>علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.</ref> | ||
کتاب ''الارشاد'' با انگیزه‌های کلامی و برای اثبات امامت امامان شیعه، به مسائل تاریخی نظر دارد. شیخ مفید نه‌تنها احادیث و اخبار را نقل کرده، بلکه با تفسیر و تحلیل‌های عقلی که ذیل اخبار آورده، بهره‌های کلامی‌فراوانی از نقل حوادث برده است، و این امر سبب شده تا کتاب تاریخی او جنبه کلامی نیز داشته باشد. مورخان بسیاری که بعد از شیخ مفید به نگارش تاریخ زندگانی چهارده معصوم (ع) پرداخته‌اند به گونه‌ای | کتاب ''الارشاد'' با انگیزه‌های کلامی و برای اثبات امامت امامان شیعه، به مسائل تاریخی نظر دارد. شیخ مفید نه‌تنها احادیث و اخبار را نقل کرده، بلکه با تفسیر و تحلیل‌های عقلی که ذیل اخبار آورده، بهره‌های کلامی‌فراوانی از نقل حوادث برده است، و این امر سبب شده تا کتاب تاریخی او جنبه کلامی نیز داشته باشد. مورخان بسیاری که بعد از شیخ مفید به نگارش تاریخ زندگانی چهارده معصوم (ع) پرداخته‌اند به گونه‌ای از روش تاریخ‌نگاری شیخ مفید متأثر بودهاند. این امر را به وضوح می‌توان در کتاب‌هایی مانند ''اءعلام الوری باعلام‌الهدی''، اثر طبرسی و ''کشف الغمه'' اربلی مشاهده کرد.<ref>علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.</ref> | ||
او کتابش را در یک مقدمه و دوازده باب به تعداد ائمه شیعه | او کتابش را در یک مقدمه و دوازده باب به تعداد ائمه شیعه (ع) تنظیم کرده است. به طوری که هر باب را به ترتیب با نام یکی از اهل بیت پیامبر(ص) مزیّن کرده و در ذیل هر باب از سه تا سیزده فصل را با عناوین مختلف مربوط به مسائل تاریخی عام (حوادث مسلمانان)، مسائل تاریخی هر امام (ولادت، سرگذشت و شهادت)، فضائل، اصحاب، کلمات و خطبهها، اولاد، فضیلت زیارت، کرامات و معجزات، و مناظرات و احتجاجهای آن بزرگواران منعقد ساخته است.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=24114&mid=249272 الارشاد]»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.</ref> | ||
از ویژگیهای مهم کتاب این است که علاوه بر حدیثی بودن متن آن، | === ویژگی‌ها === | ||
از ویژگیهای مهم کتاب این است که علاوه بر حدیثی بودن متن آن، توضیحها و تبیین‌هایی نیز در کنار احادیث مطرح شده است که از جهات مختلف شایان توجه است. یکی اینکه اندیشه شیعه در مسائل مختلف امامت را در بردارد، دیگر اینکه نظرات تخصصی و اجتهادی شیخ مفید در مسائل کلامی را بازگو می کند. از نظر رجالی، علاوه بر نقل تاریخ و فضایل اهل بیت (ع) به زندگینامۀ برخی از شاگردان مهم آن بزرگواران نیز پرداخته است. کتاب از نظر محتوا در همه ابعاد تاریخ، حدیث، رجال و عقاید روایات و مطالبی را در بردارد و از این نظر بسیاری از مسائل مهم را در عین تفاوت موضوع به خوبی در خود جمع کرده است. اعتبار سندی احادیث از ویژگیهای مهم کتاب است. اعتبار احادیث کتاب عمدتاً به این دلیل است که بخش قابل توجهی از راویان مورد اعتماد شیخ مفید در سندها، همچنین نزد دانشمندان حدیث و رجال اهل سنت مثل ابن اثیر و ابن حجر عسقلانی نیز مورد اعتماد بودهاند. و این امر جایگاه رفیع کتاب و اعتبار مطالب آن را دو چندان میکند. به ویژه اینکه همین امر موجب گشته است آنان نیز به مطالب و احادیث کتاب استناد کرده و برای اثبات ادعای تاریخی خود از آنها بهره ببرند. زیرا برخی از راویان موجود در سندهای احادیث ارشاد شیخ مفید مثل فضل بن رکین، جعفر بن سلیمان ضبعی، ابواسحاق سبیعی، و ابو طفیل بن واثلة حتی در سلسله سندهای عالی و مورد وثوق نویسندگان صحاح سته مانند بخاری و مسلم قرار گرفته است. این ویژگی ها کتاب ارشاد را علاوه بر جایگاهی که در مذهب شیعه دارد، به تراز جایگاه جهانی رسانده به طوری که به عنوان یکی از مهمترین منابع شناسایی و بازخوانی تاریخ صدر اسلام تلقی شده است و از شاگردان شیخ مفید مثل سیدمرتضی، شیخ طوسی و ابوالفتح کراجکی گرفته تا ابن حجر عسقلانی و سبط بن الجوزی آن را به عنوان منبع دست اول بر شمرده‌اند و مطالب آن را نقل و مورد استناد خویش قرار دادهاند.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=24114&mid=249272 الارشاد]»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.</ref> | |||
'''شرح و ترجمه''' | '''شرح و ترجمه''' | ||
شرح چهار جلدی به نام منهج الارشاد، اثر شیخ محمد حسن | شرح چهار جلدی به نام منهج الارشاد، اثر شیخ محمد حسن زنجانی، | ||
شرح سید محمدباقر دستغیب | شرح سید محمدباقر دستغیب شیرازی، | ||
ترجمه و شرح ارشاد اثر سید هاشم رسولی محلاتی | ترجمه و شرح ارشاد اثر سید هاشم رسولی محلاتی شیرازی، | ||
ترجمه و شرح ارشاد اثر محمد باقر ساعدی | ترجمه و شرح ارشاد اثر محمد باقر ساعدی خراسانی، <ref>پاک نیا تبریزی، عبدالکریم، «آشنایی با منابع معتبر شیعه: الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد»، مبلغان، تیر و مرداد ۱۳۸۹، شماره ۱۳۰، ص۱۶۶.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۱۴ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۵۴
| الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | شیخ مفید |
| تاریخ نگارش | قرن پنجم |
| موضوع | تاریخ اهل بیت(ع) |
| زبان | عربی |
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
کتاب الإرشاد از کیست و چه موضوع و محتوایی دارد؟
الإرشاد کتابی است که در آن به زندگی اجتماعی و احوال امامان معصوم(ع) پرداخته شده است. نام کامل این کتاب «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» است. شیخ مفید از عالمان بزرگ شیعه نویسنده این کتاب است. این کتاب از آن جهت که در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری نوشته شده معتبر و ارزشمند است. شیخ مفید در مقدمه مختصری که بر این کتاب دارد انگیزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضای کسی ذکر میکند که از او درخواست کرده است کتابی در مورد تاریخ زندگی، حوادث دوران و نام‌های ائمه(ع) بنگارد. کتاب الارشاد با انگیزه‌های کلامی و برای اثبات امامت امامان شیعه، به مسائل تاریخی نظر دارد.
نویسنده
شیخ مفید از عالمان برجسته شیعه در نیمه دوم قرن چهارم و دهه نخست قرن پنجم است. وی متکلم، فقیه و مورخ است.[۱] مفید در سال ۳۳۶ یا ۳۳۸ هجری در قریه «سویقه ابن بصری» به دنیا آمد، که در شمال بغداد نزدیک شهر دجیل قرار دارد.[۲]
علامه حلی در کتاب خلاصه درباره مفید گوید: او از بزرگترین مشایخ شیعه و رئیس و استاد آنها است. هر که پس از او آمده از علم او استفاده کرده است. علامه بحر العلوم در فوائد رجالیه پس از مدح بسیاری از مفید گوید: تمام جهات فضیلت در او جمع شده و ریاست دانشمندان به او منتهی گشت و همگی در علم و فضل و عدالت و وثاقت و جلالتش متفقند، محاسن آن بزرگوار بسیار و مناقبش بیرون از شمار است. او راستگوترین مردم زمان در حدیث، آشناترین آنها در فقه و کلام بوده، هر که پس از او آمده از او استفاده کرده است.[۳]
شیخ طوسی یکی از شاگردان شیخ مفید، در وصف او می‌گوید: «شیخ مفید از متکلمان شیعه است که در دورانش ریاست شیعه به او منتهی شد. او در علم و صناعتِ کلام مقدم بر دیگران، و در فقه، سرآمد فقهای زمانه و مردی سریع‌الانتقال، با فطانت و حاضر جواب بود، و نزدیک به‌دویست جلد کتاب کوچک و بزرگ نگاشت.» وی در زمان سلطان مقتدر آل‌بویه، عضدالدوله زندگی می‌کرد. و به دلیل وجود گرایش‌های شیعی پادشاهان آل‌بویه و شخص عضدالدوله، شیخ مفید و شیعیان از حمایت او و فرمانروایان اطراف بغداد برخوردار بودند.[۴]
معرفی و محتوا
کتاب الإرشاد با نام کامل «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، تاریخ اهل بیت پیامبر(ع) است که توسط شیخ مفید تألیف شده است.[۵] مجلد نخست این کتاب درباره امام علی(ع) است و در مجلد دوم به سایر امامان پرداخته است.[۶]
الارشاد قدیمی‌ترین کتاب منظم و مفصل در تاریخ زندگی ائمه(ع) است که در آن شیخ مفید تاریخ تولد، شهادت، حوادث دوران زندگی هر امام(ع)، دلائل امامت و مدت آن، معجزات، کرامات و تعدادی از اخبار آن بزرگواران را ذکر کرده است. این کتاب به صورتی تدوین یافته که وقایع تاریخی در آن با گرایش‌های کلامی و اعتقادی همراه است. سعی نویسنده در این کتاب، بیان عقیده خاص شیعیان ذیل حوادث تاریخی است. شیخ مفید در الارشاد شرح حال جداگانه‌ای از زندگی پیامبر و حضرت زهرا ننوشته و باب مستقلی در این مورد نگشوده است، ولی سعی کرده حوادث مهم تاریخی صدر اسلام و زندگی پیامبر(ص) و حضرت زهرا را در حیات سیاسی، اجتماعی و نظامی و اعتقادی حضرت علی(ع) بگنجاند.[۷]
شیخ مفید در مقدمه مختصری که بر این کتاب دارد انگیزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضای کسی ذکر میکند که از او درخواست کرده است کتابی در مورد تاریخ زندگی، حوادث دوران و نام‌های ائمه(ع) بنگارد. نگارش این کتاب در زمانی بود که مباحثه‌ها و مناظره‌های کلامی، فقهی و تاریخی میان دو فرقه مهم اسلامی شیعه و سنی به اوج خود رسیده بود و شیخ مفید به عنوان رئیس طایفه امامیه در خط مقدم این مباحث حضور داشت. وجود چنین شرایطی می‌توانست انگیزه مهمی برای نگارش کتابی در این زمینه فراهم آورد.[۸]
کتاب الارشاد با انگیزه‌های کلامی و برای اثبات امامت امامان شیعه، به مسائل تاریخی نظر دارد. شیخ مفید نه‌تنها احادیث و اخبار را نقل کرده، بلکه با تفسیر و تحلیل‌های عقلی که ذیل اخبار آورده، بهره‌های کلامی‌فراوانی از نقل حوادث برده است، و این امر سبب شده تا کتاب تاریخی او جنبه کلامی نیز داشته باشد. مورخان بسیاری که بعد از شیخ مفید به نگارش تاریخ زندگانی چهارده معصوم (ع) پرداخته‌اند به گونه‌ای از روش تاریخ‌نگاری شیخ مفید متأثر بودهاند. این امر را به وضوح می‌توان در کتاب‌هایی مانند اءعلام الوری باعلام‌الهدی، اثر طبرسی و کشف الغمه اربلی مشاهده کرد.[۹]
او کتابش را در یک مقدمه و دوازده باب به تعداد ائمه شیعه (ع) تنظیم کرده است. به طوری که هر باب را به ترتیب با نام یکی از اهل بیت پیامبر(ص) مزیّن کرده و در ذیل هر باب از سه تا سیزده فصل را با عناوین مختلف مربوط به مسائل تاریخی عام (حوادث مسلمانان)، مسائل تاریخی هر امام (ولادت، سرگذشت و شهادت)، فضائل، اصحاب، کلمات و خطبهها، اولاد، فضیلت زیارت، کرامات و معجزات، و مناظرات و احتجاجهای آن بزرگواران منعقد ساخته است.[۱۰]
ویژگی‌ها
از ویژگیهای مهم کتاب این است که علاوه بر حدیثی بودن متن آن، توضیحها و تبیین‌هایی نیز در کنار احادیث مطرح شده است که از جهات مختلف شایان توجه است. یکی اینکه اندیشه شیعه در مسائل مختلف امامت را در بردارد، دیگر اینکه نظرات تخصصی و اجتهادی شیخ مفید در مسائل کلامی را بازگو می کند. از نظر رجالی، علاوه بر نقل تاریخ و فضایل اهل بیت (ع) به زندگینامۀ برخی از شاگردان مهم آن بزرگواران نیز پرداخته است. کتاب از نظر محتوا در همه ابعاد تاریخ، حدیث، رجال و عقاید روایات و مطالبی را در بردارد و از این نظر بسیاری از مسائل مهم را در عین تفاوت موضوع به خوبی در خود جمع کرده است. اعتبار سندی احادیث از ویژگیهای مهم کتاب است. اعتبار احادیث کتاب عمدتاً به این دلیل است که بخش قابل توجهی از راویان مورد اعتماد شیخ مفید در سندها، همچنین نزد دانشمندان حدیث و رجال اهل سنت مثل ابن اثیر و ابن حجر عسقلانی نیز مورد اعتماد بودهاند. و این امر جایگاه رفیع کتاب و اعتبار مطالب آن را دو چندان میکند. به ویژه اینکه همین امر موجب گشته است آنان نیز به مطالب و احادیث کتاب استناد کرده و برای اثبات ادعای تاریخی خود از آنها بهره ببرند. زیرا برخی از راویان موجود در سندهای احادیث ارشاد شیخ مفید مثل فضل بن رکین، جعفر بن سلیمان ضبعی، ابواسحاق سبیعی، و ابو طفیل بن واثلة حتی در سلسله سندهای عالی و مورد وثوق نویسندگان صحاح سته مانند بخاری و مسلم قرار گرفته است. این ویژگی ها کتاب ارشاد را علاوه بر جایگاهی که در مذهب شیعه دارد، به تراز جایگاه جهانی رسانده به طوری که به عنوان یکی از مهمترین منابع شناسایی و بازخوانی تاریخ صدر اسلام تلقی شده است و از شاگردان شیخ مفید مثل سیدمرتضی، شیخ طوسی و ابوالفتح کراجکی گرفته تا ابن حجر عسقلانی و سبط بن الجوزی آن را به عنوان منبع دست اول بر شمرده‌اند و مطالب آن را نقل و مورد استناد خویش قرار دادهاند.[۱۱]
شرح و ترجمه
شرح چهار جلدی به نام منهج الارشاد، اثر شیخ محمد حسن زنجانی،
شرح سید محمدباقر دستغیب شیرازی،
ترجمه و شرح ارشاد اثر سید هاشم رسولی محلاتی شیرازی،
ترجمه و شرح ارشاد اثر محمد باقر ساعدی خراسانی، [۱۲]
منابع
- ↑ جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، قم، انصاریان، ۱۳۷۶، ص۱۸۶.
- ↑ ترجمه ارشاد شیخ مفید، رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران، اسلامیه، بی‌تا، ص۱۵.
- ↑ ترجمه ارشاد شیخ مفید، رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران، اسلامیه، بی‌تا، ص۱۸.
- ↑ علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.
- ↑ «الارشاد»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.
- ↑ جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، قم، انصاریان، ۱۳۷۶، ص۱۸۶.
- ↑ علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.
- ↑ علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.
- ↑ علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.
- ↑ «الارشاد»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.
- ↑ «الارشاد»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.
- ↑ پاک نیا تبریزی، عبدالکریم، «آشنایی با منابع معتبر شیعه: الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد»، مبلغان، تیر و مرداد ۱۳۸۹، شماره ۱۳۰، ص۱۶۶.