شهادت امام جواد(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (ابرابزار) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }} | {{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour}} | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
مسعودی می‌نویسد: «هنگامی که امام جواد(ع) به عراق (بغداد) آمد معتصم و جعفر (پسر مأمون) در فکر کشتن امام جواد(ع) بودند. جعفر خواهرش ام‌الفضل را وسیله اجرای نیرنگ خود قرار داد؛ زیرا می‌دانست که ام‌الفضل، با اینکه علاقه شدیدی به امام جواد داشته، از آن حضرت روی گردانده است؛ زیرا ام‌الفضل دارای فرزند نشد ولی سمانه (همسر دیگر امام) دارای فرزند گردید. بر همین اساس ام‌الفضل جواب مثبت به برادرش جعفر داد و آنها مقداری زهر در درون انگور رازقی نمودند. امام جواد(ع) انگور رازقی را دوست می‌داشت وقتی آن حضرت از آن انگور خورد مسموم گردید…».<ref>المسعودی، علی بن حسین بن علی، اثبات الوصیه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ هـ. ق، ص ۲۴۲–۲۴۱.</ref> طبری (شیعی) نیز می‌نویسد: «سبب وفات امام جواد(ع) این بود که ام‌الفضل دختر مأمون وقتی دید خداوند از همسر دیگری فرزندی به امام جواد(ع) داده است با سمی که در دانه‌های انگور وارد کرد امام(ع) را به شهادت رساند.<ref>طیری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۳، ص۲۰۹.</ref>» مرحوم مجلسی نقل کرده شهادت آن حضرت به واسطه سعایت ابی‌داود قاضی وقت در نزد خلیفه و توسط یکی از دبیران وزرای معتصم انجام گرفته است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۰، صص ۵–۷.</ref> در این روایت نیز شهادت آن حضرت را به واسطه سمّی می‌داند که کاتب معتصم به امام جواد(ع) داده است. | مسعودی می‌نویسد: «هنگامی که امام جواد(ع) به عراق (بغداد) آمد معتصم و جعفر (پسر مأمون) در فکر کشتن امام جواد(ع) بودند. جعفر خواهرش ام‌الفضل را وسیله اجرای نیرنگ خود قرار داد؛ زیرا می‌دانست که ام‌الفضل، با اینکه علاقه شدیدی به امام جواد داشته، از آن حضرت روی گردانده است؛ زیرا ام‌الفضل دارای فرزند نشد ولی سمانه (همسر دیگر امام) دارای فرزند گردید. بر همین اساس ام‌الفضل جواب مثبت به برادرش جعفر داد و آنها مقداری زهر در درون انگور رازقی نمودند. امام جواد(ع) انگور رازقی را دوست می‌داشت وقتی آن حضرت از آن انگور خورد مسموم گردید…».<ref>المسعودی، علی بن حسین بن علی، اثبات الوصیه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ هـ. ق، ص ۲۴۲–۲۴۱.</ref> طبری (شیعی) نیز می‌نویسد: «سبب وفات امام جواد(ع) این بود که ام‌الفضل دختر مأمون وقتی دید خداوند از همسر دیگری فرزندی به امام جواد(ع) داده است با سمی که در دانه‌های انگور وارد کرد امام(ع) را به شهادت رساند.<ref>طیری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۳، ص۲۰۹.</ref>» مرحوم مجلسی نقل کرده شهادت آن حضرت به واسطه سعایت ابی‌داود قاضی وقت در نزد خلیفه و توسط یکی از دبیران وزرای معتصم انجام گرفته است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۰، صص ۵–۷.</ref> در این روایت نیز شهادت آن حضرت را به واسطه سمّی می‌داند که کاتب معتصم به امام جواد(ع) داده است. | ||
علاوه بر اینکه حدیثی هم از ائمه شیعه روایت شده که قول مشهور را تأیید می‌کند. در حدیثی امام حسن(ع) می‌فرماید: «ما منّا الّا مسموم او مقتول»<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۲۷، ص۲۱۷.</ref> هیچ‌یک از ما ائمه نیست مگر اینکه یا مسموم می‌شویم یا (با غیر سم) کشته می‌شویم. و این که جریان احضار پدرش، امام رضا(ع) به طوس و گریستن وخبر از عدم بازگشت وشهادتش، نسبت به امام جواد(ع) هم تکرار شد. اسماعیل بن مهران می‌گوید: بار اول هنگامی که امام جواد(ع) از مدینه به سوی بغداد رهسپار شد، به حضورش رفتم و عرض کردم: (فدایت گردم من در مورد این مسافرت تو، احساس خطر می‌کنم، مقام امامت بعد از تو، از آن کیست ؟) آن بزرگوار با لبی خندان متوجه من شد و گفت: (آن غیبتی که تو گمان می‌کنی، امسال انجام نمی‌شود، نگران نباش ) هنگامی که آن حضرت بار دوم (در سال ۲۲۰ ه - ق) از مدینه به سوی (معتصم) در بغداد روانه شد، به حضورش شتافتم و گفتم: شما از مدینه بیرون می‌روید، مقام امامت بعد از شما از آن کیست؟ امام جواد(ع) گریه سختی کرد به طوری که ریشش خیس شد، و در این حال رو به من کرد و فرمود: این سفری است که از آن بر من باید بیمناک بود؛ امر امامت، پس از من با پسرم علی است.<ref>شیخ الکلینی، الکافی، تحقیق: علی أکبر غفاری، طهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۶۳ ش، چاپ پنجم، ج۱، ص۳۲۳.</ref> | علاوه بر اینکه حدیثی هم از ائمه شیعه روایت شده که قول مشهور را تأیید می‌کند. در حدیثی امام حسن(ع) می‌فرماید: «ما منّا الّا مسموم او مقتول»<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۲۷، ص۲۱۷.</ref> هیچ‌یک از ما ائمه نیست مگر اینکه یا مسموم می‌شویم یا (با غیر سم) کشته می‌شویم. و این که جریان احضار پدرش، امام رضا(ع) به طوس و گریستن وخبر از عدم بازگشت وشهادتش، نسبت به امام جواد(ع) هم تکرار شد. اسماعیل بن مهران می‌گوید: بار اول هنگامی که امام جواد(ع) از مدینه به سوی بغداد رهسپار شد، به حضورش رفتم و عرض کردم: (فدایت گردم من در مورد این مسافرت تو، احساس خطر می‌کنم، مقام امامت بعد از تو، از آن کیست ؟) آن بزرگوار با لبی خندان متوجه من شد و گفت: (آن غیبتی که تو گمان می‌کنی، امسال انجام نمی‌شود، نگران نباش) هنگامی که آن حضرت بار دوم (در سال ۲۲۰ ه - ق) از مدینه به سوی (معتصم) در بغداد روانه شد، به حضورش شتافتم و گفتم: شما از مدینه بیرون می‌روید، مقام امامت بعد از شما از آن کیست؟ امام جواد(ع) گریه سختی کرد به طوری که ریشش خیس شد، و در این حال رو به من کرد و فرمود: این سفری است که از آن بر من باید بیمناک بود؛ امر امامت، پس از من با پسرم علی است.<ref>شیخ الکلینی، الکافی، تحقیق: علی أکبر غفاری، طهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۶۳ ش، چاپ پنجم، ج۱، ص۳۲۳.</ref> | ||
بعد از شهادت امام جواد(ع) فرزندشان امام هادی(ع) به تغسیل و تکفین و نماز بر ایشان پرداخت.<ref>قزوینی، سید محمد کاظم، پیشین، ص۴۰۵.</ref> و هر چند معتصم خواستار این بود که امام جواد(ع) مخفیانه دفن شود و کسی در تشییع جنازه ایشان حاضر نشود، لیکن شیعیان به این امر آگاه شدند، از منازل خویش خارج شدند و حدود ۱۲۰۰۰ نفر آن حضرت را تشییع کردند و به خاک سپردند.<ref>همان، ص۴۰۷.</ref>» | بعد از شهادت امام جواد(ع) فرزندشان امام هادی(ع) به تغسیل و تکفین و نماز بر ایشان پرداخت.<ref>قزوینی، سید محمد کاظم، پیشین، ص۴۰۵.</ref> و هر چند معتصم خواستار این بود که امام جواد(ع) مخفیانه دفن شود و کسی در تشییع جنازه ایشان حاضر نشود، لیکن شیعیان به این امر آگاه شدند، از منازل خویش خارج شدند و حدود ۱۲۰۰۰ نفر آن حضرت را تشییع کردند و به خاک سپردند.<ref>همان، ص۴۰۷.</ref>» | ||
معتصم امام را توسط منشی یکی از وزرایش مسموم و شهید نمود.<ref>پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، ۱۳۹۰، ص۵۹۱.</ref> | |||
== وفات == | == وفات == | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
== تیتر یک == | == تیتر یک == | ||
اغلب | اغلب منابع کهن به صراحت سخنی از شهادت امام جواد علیه السلام به میان نیاورده اند (برای نمونه رجوع کنید به سعدبن عبداللّه اشعری؛ نوبختی؛ کلینی؛ مسعودی، ۱۹۶۵–۱۹۷۹؛ مفید، ۱۴۱۴؛ طوسی، ۱۳۹۰؛ خطیب بغدادی؛ فضل بن حسن طبرسی، ۱۴۱۷، همانجاها)، اما در کتاب اثبات الوصیه، منسوب به مسعودی (ص ۲۲۷)، درباره مسموم شدن امام به دست همسرش، ام فضل، گزارش مفصّلی آمده است. بنا بر این گزارش، ام فضل به تحریک معتصم عباسی و جعفر، برادر تنی ام فضل، و از روی حسادت به همسر دیگر امام (مادر امام هادی علیه السلام)، امام را مسموم کرد، اما بعد پشیمان شد (برای روایتی متفاوت رجوع کنید به ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۹۱). بنا بر روایاتی دیگر، یکی از وزرای معتصم به دستور خلیفه، امام جواد علیه السلام را مسموم کرد (رجوع کنید به عیاشی، ج ۱، ص ۳۱۹؛ ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۸۴). برخی نیز خبر مسمومیت امام را به عنوان قول مرجوح ذکر کرده‌اند (رجوع کنید به مسعودی، ۱۴۲۴؛ مفید، ۱۴۱۴؛ فضل بن حسن طبرسی، ۱۴۱۷، همانجاها)، اما شیخ مفید (همانجا) و طبرسی (۱۴۰۶، ص ۱۳۴–۱۳۵) تصریح کرده‌اند که این موضوع نزد آنها به اثبات نرسیده است. با اینکه گفته کسانی چون کلینی، مفید و طوسی را در مورد مرگ طبیعی امام نمی‌توان نادیده گرفت، ولی وجود قراینی چون جوان بودن امام، احضار وی به بغداد به دستور معتصم و فوت ناگهانی اش در آن شهر، شهادت حضرت را محتمل می‌نماید (رجوع کنید به جعفریان، ص۴۸۰–۴۸۱؛ شاکری، ص۵۰–۵۲). بر اساس منابع تاریخی واثق، پسر معتصم، بر جنازه امام نماز گزارد.<ref>باغستانی، اسماعیل، «امام جواد»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۱، ذیل مدخل.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی =تاریخ | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ =تاریخ و سیره معصومان | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ =امام جواد(ع) | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
نسخهٔ ۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۴:۴۸
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
آیا امام جواد(ع) به شهادت رسیدند؟ چگونه؟
مسمومیت توسط معتصم
حضرت امام جواد(ع) در دهم ماه رجب سال ۱۹۵ هـ. ق در شهر مدینه دیده به جهان گشود.[۱] رحلت آن بزرگوار در سال ۲۲۰ هـ. ق واقع شده است و سن ایشان هنگام رحلت ۲۵ سال بوده است.[۲] قول مشهور در ارتباط با رحلت این امام بزرگوار این است که ایشان توسط معتصم خلیفه عباسی مسموم شده و به شهادت رسیده‌اند. ابن شهر آشوب می‌نویسد: «امام جواد(ع) در آخر ذی‌القعده در بغداد مسموم شد»[۳] ابن فتال نیشابوری می‌نویسد: «امام جواد(ع) در آخر ذی‌القعده به واسطه سم به شهادت رسید»[۴] سید محمد کاظم قزوینی می‌نویسد: «چیزی که واضح است و شکی در آن نیست این است که امام جواد(ع) به مرگ طبیعی از دنیا نرفته است. هیچ‌یک از مورخین نگفته‌اند که امام به واسطه مرض یا دردی از دنیا رفته است. بلکه قول صحیح آن است که بگوئیم: مورخین و محدثین (الا تعداد بسیار نادری) اتفاق بر این دارند که امام جواد(ع) توسط معتصم مسموم شد.[۵]
مسعودی می‌نویسد: «هنگامی که امام جواد(ع) به عراق (بغداد) آمد معتصم و جعفر (پسر مأمون) در فکر کشتن امام جواد(ع) بودند. جعفر خواهرش ام‌الفضل را وسیله اجرای نیرنگ خود قرار داد؛ زیرا می‌دانست که ام‌الفضل، با اینکه علاقه شدیدی به امام جواد داشته، از آن حضرت روی گردانده است؛ زیرا ام‌الفضل دارای فرزند نشد ولی سمانه (همسر دیگر امام) دارای فرزند گردید. بر همین اساس ام‌الفضل جواب مثبت به برادرش جعفر داد و آنها مقداری زهر در درون انگور رازقی نمودند. امام جواد(ع) انگور رازقی را دوست می‌داشت وقتی آن حضرت از آن انگور خورد مسموم گردید…».[۶] طبری (شیعی) نیز می‌نویسد: «سبب وفات امام جواد(ع) این بود که ام‌الفضل دختر مأمون وقتی دید خداوند از همسر دیگری فرزندی به امام جواد(ع) داده است با سمی که در دانه‌های انگور وارد کرد امام(ع) را به شهادت رساند.[۷]» مرحوم مجلسی نقل کرده شهادت آن حضرت به واسطه سعایت ابی‌داود قاضی وقت در نزد خلیفه و توسط یکی از دبیران وزرای معتصم انجام گرفته است.[۸] در این روایت نیز شهادت آن حضرت را به واسطه سمّی می‌داند که کاتب معتصم به امام جواد(ع) داده است.
علاوه بر اینکه حدیثی هم از ائمه شیعه روایت شده که قول مشهور را تأیید می‌کند. در حدیثی امام حسن(ع) می‌فرماید: «ما منّا الّا مسموم او مقتول»[۹] هیچ‌یک از ما ائمه نیست مگر اینکه یا مسموم می‌شویم یا (با غیر سم) کشته می‌شویم. و این که جریان احضار پدرش، امام رضا(ع) به طوس و گریستن وخبر از عدم بازگشت وشهادتش، نسبت به امام جواد(ع) هم تکرار شد. اسماعیل بن مهران می‌گوید: بار اول هنگامی که امام جواد(ع) از مدینه به سوی بغداد رهسپار شد، به حضورش رفتم و عرض کردم: (فدایت گردم من در مورد این مسافرت تو، احساس خطر می‌کنم، مقام امامت بعد از تو، از آن کیست ؟) آن بزرگوار با لبی خندان متوجه من شد و گفت: (آن غیبتی که تو گمان می‌کنی، امسال انجام نمی‌شود، نگران نباش) هنگامی که آن حضرت بار دوم (در سال ۲۲۰ ه - ق) از مدینه به سوی (معتصم) در بغداد روانه شد، به حضورش شتافتم و گفتم: شما از مدینه بیرون می‌روید، مقام امامت بعد از شما از آن کیست؟ امام جواد(ع) گریه سختی کرد به طوری که ریشش خیس شد، و در این حال رو به من کرد و فرمود: این سفری است که از آن بر من باید بیمناک بود؛ امر امامت، پس از من با پسرم علی است.[۱۰]
بعد از شهادت امام جواد(ع) فرزندشان امام هادی(ع) به تغسیل و تکفین و نماز بر ایشان پرداخت.[۱۱] و هر چند معتصم خواستار این بود که امام جواد(ع) مخفیانه دفن شود و کسی در تشییع جنازه ایشان حاضر نشود، لیکن شیعیان به این امر آگاه شدند، از منازل خویش خارج شدند و حدود ۱۲۰۰۰ نفر آن حضرت را تشییع کردند و به خاک سپردند.[۱۲]»
معتصم امام را توسط منشی یکی از وزرایش مسموم و شهید نمود.[۱۳]
وفات
شیخ مفید در ارشاد می‌نویسد: «برای من ثابت نشده است که ایشان مسموم شده باشند».[۱۴] امّا ایشان اولاً قول به مسموم شدن امام جواد(ع) را به عنوان یکی از اقوال در شهادت ایشان بیان کرده است.[۱۵] ثانیاً: ایشان چند صفحه بعد در کتابش روایتی را ذکر می‌کند که این روایت دلالت بر این دارد که آن حضرت مورد سوء قصد واقع شده‌اند. ایشان به نقل از اسماعیل بن مهران روایت می‌کند که گفت: هنگامی که امام جواد(ع) بار اول (عصر مأمون) از مدینه به بغداد آمد، به آن حضرت عرض کردم: فدایت گردم من در مورد شما در این سفری که در پیش دارید ترس دارم (می‌ترسم شما را بکشند) بعد از شما چه کسی عهده‌دار امامت می‌شود؟ آن حضرت فرمود: آنچه را گمان می‌کنی در این سال رخ نمی‌دهد. هنگامی که معتصم در سال ۲۲۰ هـ. ق آن حضرت را از مدینه به بغداد طلبید، باز به محضرش رفتم و عرض کردم: فدایت گردم، شما از مدینه می‌روید، امام بعد از شما کیست؟ آن حضرت گریست سپس فرمود: در این سال بر من نگران باش امامت بعد از من از آن پسرم علی (امام هادی(ع)) است.[۱۶]
تیتر یک
اغلب منابع کهن به صراحت سخنی از شهادت امام جواد علیه السلام به میان نیاورده اند (برای نمونه رجوع کنید به سعدبن عبداللّه اشعری؛ نوبختی؛ کلینی؛ مسعودی، ۱۹۶۵–۱۹۷۹؛ مفید، ۱۴۱۴؛ طوسی، ۱۳۹۰؛ خطیب بغدادی؛ فضل بن حسن طبرسی، ۱۴۱۷، همانجاها)، اما در کتاب اثبات الوصیه، منسوب به مسعودی (ص ۲۲۷)، درباره مسموم شدن امام به دست همسرش، ام فضل، گزارش مفصّلی آمده است. بنا بر این گزارش، ام فضل به تحریک معتصم عباسی و جعفر، برادر تنی ام فضل، و از روی حسادت به همسر دیگر امام (مادر امام هادی علیه السلام)، امام را مسموم کرد، اما بعد پشیمان شد (برای روایتی متفاوت رجوع کنید به ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۹۱). بنا بر روایاتی دیگر، یکی از وزرای معتصم به دستور خلیفه، امام جواد علیه السلام را مسموم کرد (رجوع کنید به عیاشی، ج ۱، ص ۳۱۹؛ ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۸۴). برخی نیز خبر مسمومیت امام را به عنوان قول مرجوح ذکر کرده‌اند (رجوع کنید به مسعودی، ۱۴۲۴؛ مفید، ۱۴۱۴؛ فضل بن حسن طبرسی، ۱۴۱۷، همانجاها)، اما شیخ مفید (همانجا) و طبرسی (۱۴۰۶، ص ۱۳۴–۱۳۵) تصریح کرده‌اند که این موضوع نزد آنها به اثبات نرسیده است. با اینکه گفته کسانی چون کلینی، مفید و طوسی را در مورد مرگ طبیعی امام نمی‌توان نادیده گرفت، ولی وجود قراینی چون جوان بودن امام، احضار وی به بغداد به دستور معتصم و فوت ناگهانی اش در آن شهر، شهادت حضرت را محتمل می‌نماید (رجوع کنید به جعفریان، ص۴۸۰–۴۸۱؛ شاکری، ص۵۰–۵۲). بر اساس منابع تاریخی واثق، پسر معتصم، بر جنازه امام نماز گزارد.[۱۷]
منابع
- ↑ موسوی مقرم، عبدالرزاق، وفاه الامام الجواد(ع)، چاپ اول، قم، انتشارات الشریف الرضی، ۱۴۱۲ هـ. ق، ص۷.
- ↑ محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید) الإرشاد، قم، نشر الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، بی تا، ج۴، ص۳۸۲.
- ↑ نیشابوری، محمد بن فتال، روضه الواعظین، قم، منشورات الرضی، بی تا، ص۲۴۳.
- ↑ قزوینی، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الی اللحد، چاپ اول، تهران، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۴ هـ. ق، ص۳۹۹.
- ↑ المسعودی، علی بن حسین بن علی، اثبات الوصیه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ هـ. ق، ص ۲۴۲–۲۴۱.
- ↑ طیری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۳، ص۲۰۹.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۰، صص ۵–۷.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۲۷، ص۲۱۷.
- ↑ شیخ الکلینی، الکافی، تحقیق: علی أکبر غفاری، طهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۶۳ ش، چاپ پنجم، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ قزوینی، سید محمد کاظم، پیشین، ص۴۰۵.
- ↑ همان، ص۴۰۷.
- ↑ پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، ۱۳۹۰، ص۵۹۱.
- ↑ شیخ مفید، پیشین، ص۲۹۵.
- ↑ همان.
- ↑ همان، ص۲۹۸.
- ↑ باغستانی، اسماعیل، «امام جواد»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۱، ذیل مدخل.