دلیل غیبت امام زمان(ع)

سؤال

علل غیبت امام زمان(ع) چیست؟

علت و فلسفه واقعی غیبت امام زمان(ع) یکی از رازهای الهی دانسته شده است که جز خدا و پیشوایان معصوم کسی از آن اطلاع ندارد اما در روایاتی از ائمه به برخی از دلایل غیبت اشاره شده؛ آزمایش مردم در امر غیبت، آزادی امام از بیعت طاغوتیان زمان، فراهم نبودن شرایط ظهور و حفظ جان امام از جمله این دلایل برشمرده شده‌است.

علت غیبت امام زمان در روایات

مخفی بودن علت واقعی

بر اساس برخی روایات، علت و فلسفه واقعی غیبت امام مهدی(ع) سرّی از اسرار الهی است که حکمت آن بر بندگان پوشیده است و جز خدا و امامان معصوم(ع) کسی نسبت به آن اطلاع کامل ندارد و تنها بعد از ظهور آن حضرت این مطلب روشن خواهد شد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: یا جابر! ان‌ّ هذا لامر من أمراللّه و سرّ من سرّ اللّه، مطوّی عن عباده فایّاک و الشّک فی أمر اللّه فهو کفر «ای جابر! (غیبت امام زمان) سرّی از اسرار الهی می‌باشد که بر بندگان پوشیده است، مبادا در امر خدا شک کنی، چرا که تردید در امر خدا کفر است.» در روایتی دیگر عبداللّه بن فضل هاشمی از امام صادق(ع) روایت کرده که امام می‌فرمود: «همانا برای صاحب‌الامر غیبتی تخلف ناپذیر است، به طوری که اهل باطل در آن تردید می‌کنند. عرض کردم: یابن رسول اللّه! چرا غیبت می‌کند؟ فرمود: به علّتی که به ما اجازه نداده‌اند ان را آشکار سازیم. عرض کردم: چه حکمتی در غیبت اوست؟ فرمود: همان حکمتی که در غیبت حجّت‌های پیش از او بوده است. حکمت غیبت قائم بعد از آمدن خود او ظاهر می‌شود، چنان‌که حکمت سوراخ کردن کشتی توسط خضر(ع) و کشتن آن بچه و تعمیر دیوار، برای حضرت موسی(ع) ظاهر نگشت، مگر موقعی که خواستند از هم جدا شوند.»

بنابراین هر چند نمی‌توان به همه اسرار غیبت آن حضرت پی‌برد، امّا با استفاده از روایات معصومین(ع) به برخی از این علل وحکمت‌ها اشاره می‌کنیم:

آزمایش مردم

یکی از سنت‌های ثابت الهی آزمایش بندگان و گزینش صالحان و پاکان است، به طوری که صحنه زندگی همواره صحنه امتحان و آزمایش است تا بندگان از این راه در پرتو ایمان، استقامت و تسلیم خویش در پیروی از اوامر خداوند تربیت یافته و به کمال برسند و استعدادهای نهفته آنان شکوفا گردد؛ لذا در برخی از روایات آمده است که فلسفه غیبت امام زمان(ع) آزمایش مردم است. در این زمینه به روایاتی استدلال شده است:

• رسول خدا(ص) می‌فرماید: «ذاک الّذی یغیب عن شیعته و اوْلیائه غیْبهً، لا یثْبت فیها علی القوْل بامامته الاّ من امْتحن‌اللّه قلْبه للاْیمان» او (امام زمان) کسی است که از یاران و شیعیانش غایب می‌شود، غیبتی که در آن غیبت کسی در اعتقاد به امامت حضرت ثابت نمی‌ماند، مگر کسی که خدا قلبش را به ایمان آزموده باشد.

• امام علی(ع) می‌فرماید: اما و اللّه لاقتلن‌ّ انا و ابنای هذان، ولیبعثن‌ّ اللّه من ولدی فی آخر الزمان یطالب بدمائنا، و لیبعثن‌ّ عنهم تمییزاً لأهل‌الضلاله حتی یقول الجاهل: ما للّه فی آل محمد من حاجه «به خدا قسم من، و این دو فرزندم (حسن و حسین) شهید خواهیم شد، خداوند در آخرالزمان مردی از فرزندانم را به خون خواهی ما برخواهد انگیخت و او مدتی غایب خواهد شد تا مردم آزمایش شوند و گمراهان جدا گردند، تا جایی که نادان ‌می‌گوید: خداوند دیگر نیازی به آل محمد ندارد.»

• امام حسین(ع) می‌فرماید: «برای امام مهدی(ع) غیبتی است. در این غیبت برخی از دین بر می‌گردند و برخی ثابت قدم ‌می‌مانند. هر کس در این غیبت صبر کند و بر مشکلاتی که از سوی دشمنان ایجاد می‌شود استقامت کند، به قدری از اجر خداوند بهره‌مند می‌گردد که انگار در کنار پیامبر(ص) به وسیله شمشیر با دشمنان جنگیده است.»

• پیامبر اسلام (ص) ضمن حدیث مفصلی می‌فرماید: «مهدی از دیدگان پیروانش غایب می‌شود و جز کسانی که خدا دل های‌آنان را جهت ایمان، شایسته قرار داده، در اعتقاد و امامت او استوار نمی‌مانند.»

• امام صادق(ع) فرمود: این غیبت امام مهدی(ع) امتحان پیروان و شیعیان است. (ان اللّه عزوجل‌ّ یحب‌ّ أنْ یمتحن‌الشیعه)

• امام موسی کاظم(ع) می‌فرماید: هنگامی که پنجمین فرزندم غایب شد مواظب دین خود باشید، مبادا کسی شما را ازدین خارج کند. او ناگزیر غیبتی خواهد داشت، به طوری که گروهی از مؤمنان از عقیده خویش بر می‌گردند. خداوند به وسیله غیبت، بندگان خویش را آزمایش می‌کند…»

• امام موسی کاظم(ع) در روایت دیگر می‌فرماید: «غیبت امام مهدی(ع) خود مایه امتحان بندگان از سوی خداوند بزرگ است.

شیخ طوسی می‌گوید: از سخنان پیشوایان اسلام بر می‌آید که آزمایش به وسیله غیبت حضرت مهدی(ع) از سخت‌ترین‌آزمایش‌های الهی است.

آزادی از بیعت طاغوت‌های زمان

در برخی از روایات اسلامی آمده است که علت و حکمت غیبت امام مهدی (ع) این است که آن حضرت به وسیله غیبت از یوغ بیعت با طاغوت‌های زمان آزاد می‌شود و تعهد و بیعت با هیچ حاکمی را بر عهده ندارد، تا بتواند در زمان قیام خود، آزادانه ‌تلاش کند. دیگر امامان(ع) از روی تقیه حکومت‌ها را به رسمیت می‌شناختند، ولی امام مهدی (ع) مأمور به تقیه نیست و به همین ‌جهت با حکومت‌ها و طاغوت‌های زمان بیعت نمی‌کند. اگر غیبت آن حضرت نباشد، این امر شدنی نیست.

امام حسن مجتبی(ع) در این باره فرمود: «هر کدام از ما (امامان اهل البیت(ع)) در زمان خود بیعت حاکمان و طاغوت‌های زمان را از روی تقیه به عهده گرفته‌ایم، مگر امام مهدی (ع) که عیسی بن مریم به امامت آن حضرت نماز می‌گذارد. خداوند ولادت او را مخفی نگه داشت و برای او غیبتی‌ در نظر گرفت، تا زمانی که قیام می‌کند بر گردنش بیعت حاکمی نباشد.»

حفظ جان امام مهدی(ع)

خداوند به وسیله غیبت امام دوازدهم (ع) جانش را از شر دشمنان حفظ نموده است. اگر مسئله غیبت امام مهدی(ع) مطرح‌ نبود «معتمد» عباسی که به خون آن حضرت تشنه بود، مانند پدران بزرگوار آن حضرت، امام مهدی (ع) را نیز شهید می‌کرد و زمین از حجت خدا خالی می‌شد. در این باره روایات فراوانی از امامان معصوم(ع) به ما رسیده است:

• امام محمدباقر (ع) فرمود: «برای قائم ما قبل از آن‌که به پا خیزد غیبتی است.» راوی پرسید: «برای چه؟» حضرت فرمود: «به جهت این که ترس از کشته شدن او وجود دارد.»

آمادگی جهان

ظهور حضرت مهدی(ع) به عنوان «خاتم الاوصیا» و منجی بشریت و کسی که در کره زمین دین اسلام را بر تمامی ‌دین‌ها پیروز می‌گرداند، قطعاً به زمینه و آمادگی جهانی نیازمند است. زیرا روش و سیره آن حضرت مبنی بر رعایت امور ظاهری و حکم به ظاهر نیست بلکه مبنی بر رعایت حقایق و حکم به واقعیّات، ترک تقیّه، مسامحه نکردن در امور دینی، احقاق حقوق، برقراری عدالت واقعی و اجرای تمام احکام اسلامی است. معلوم است که انجام این برنامه و انقلاب بزرگ و همه‌ جانبه نیازمند ترقی و رشد بشر در ناحیه علوم، معارف، فکر، اخلاق و آمادگی جامعه برای پذیرش و استقبال این نهضت و لیاقت زمامداری آن رهبر الهی می‌باشد. از این رو جهان باید زمینه این پذیرش را داشته باشد تا این هدف محقق شود؛ بنابراین می‌توان آمادگی نداشتن جهان را یکی از فلسفه‌ها و حکمت‌های غیبت امام مهدی(ع) برشمرد.

در بعضی از روایات حکمتهای دیگری از جمله آزمایش مردم و اندازه پایبندی و پایداری آنان به دین و ولایت بیان شده‌است. غیبت آن حضرت سبب می‌شود تا نفاق پنهان عدّه‌ای آشکار شود، ایمان حقیقی دوست داران و شیعیان واقعی امام(ع) ازافراد ناخالص و سست ایمان جدا و پاک شود و در یک جمله مؤمن از منافق معلوم گردد.

مطالعه بیشتر

• مهدویت، نویسنده:لطف الله صافی گلپایگانی.
• مجموعه مقالات و گفتارها، نویسنده:آثار جمعی از محققین.
• خورشید پنهان، نویسنده: ستاد برگزاری جشنهای میلاد حضرت مهدی(ع).
• آخرین سفیر، نویسنده: ذبیح اللّه محسنی کبیر.
• آخرین تحول، زیر نظر سید محمد مهدی خلخالی.