پیدایش اختلاف در کیفیت وضو: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۰ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۴۰

سؤال

پیامبر وضو گرفتنشان به چه سبکی بوده و وضو گرفتن کدام یک از شیعه و سنی شبیه پیامبر است؟

شیعیان روش خود را به سیره پیامبر(ص) اکرم نسبت می دهند. با توجه به دلایل تاریخی، تا زمان خلیفه سوم اختلافی در شیوه وضو گرفتن، گزارش نشده است. در زمان عثمان، روشی نو در وضو گرفتن مرسوم گشت. بعد از عثمان، امام علی(ع) روش پیامبر را به مردم گوشزد می‌نمود، اما همان روش عثمان در بین اهل سنت رواج یافت.

اختلاف شیعه و اهل سنت در کیفیت وضو

منبع احکام شرعی و فقهی در اسلام، قرآن و سنت به شمار می‌روند. هر مسئله‌ای باید با این دو منبع مطابقت داشته باشد. وضو از جمله طهارت‌های شرعی است که آداب و شرایط ویژه آن باید از این دو منبع گرفته شود. در شیوه وضو گرفتن میان شیعه و اهل سنت اختلافاتی وجود دارد که این اختلاف ناشی از برداشت نحوی(فهم متن آیه)، از آیه وضو می باشد. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ؛ ای اهل ایمان! هنگامی که به [قصدِ] نماز برخواستید، صورت و دست هایتان را تا آرنج بشویید و بخشی از سرتان و روی پاهایتان را تا برآمدگی پشت پا مسح کنید﴾(مائده:۶)

از نظر شیعیان، شستن صورت و دست ها از آرنج تا نوک انگشتان و مسح سر و پا در وضو لازم است. اما از نظر اهل سنت شستن دو دست از نوک انگشتان تا آرنج(درست برعکس شیعیان) و شستن پا از شرایط صحت وضو می باشد.

آغاز اختلاف در کیفیت وضو بین مسلمانان

اختلافی نبودن کیفیت وضو تا زمان خلیفه سوم

هیچ اختلافی در نحوه وضو گرفتن بین مسلمانان در زمان پیامبر(ص)، ابوبکر و عمر نقل شده است. تنها نقلی که از اختلاف در کیفیت وضو در زمان عمر آمده است، مسح بر کفش یا پاپوش است که در نقل آمده است: «مردی وضو گرفته و از روی پاپوش مسح کشید، سپس داخل مسجد شد تا نماز بخواند. امام علی(ع) فرمود وای بر تو بدون وضو نماز می‌خوانی؟ (کنایه از این که وضویت صحیح نیست) گفت: عمر چنین امر کرده. حضرت دست او را گرفت و نزد عمر آورد. فرمود: ببین این مرد چه مطلب نادرستی را به تو نسبت می‌دهد. عمر گفت بله من امر کرده‌ام، زیرا رسول خدا(ص) چنین مسح می‌کرد. حضرت علی(ع) فرمود: آیا چنین مسحی قبل از سوره مائده بود یا بعد از آن؟! عمر گفت نمی‌دانم. حضرت فرمود پس چرا فتوا می‌دهی در حالی که نمی دانی.^[۱]

با توجه به این نقل، مسح روی پا مرسوم بوده و عمومیت داشته است. این اختلاف اکنون در بین مذاهب نیست و اختلاف کنونی در شستن یا مسح پا می باشد.^[۲]

اختلاف در کیفیت وضو در زمان عثمان

عثمان در صدد بیان نحوه وضو گرفتن پیامبر در آمد و وضوی خاص خودش را به پیامبر(ص) نسبت داد.^[۳] مهمترین منابع اهل سنت نیز به این مطلب تصریح کرده‌اند، چنانکه کنزل العمال منشأ اختلاف را عثمان، آن هم در زمان خلافتش می‌داند.^[۴]

مسلم نیز در کتاب صحیح بخاری نقل می‌کند که: «عثمان وضو گرفت و گفت «مردم» از رسول خدا(ص) مسائلی را نقل می‌کنند که من نمی‌دانم چیست، ولی من دیدم که رسول خدا(ص) مثل من وضو می‌گرفت، عثمان صورت و دست‌ها را سه مرتبه شست و پس از مسح سر پاهایش را به جای مسح کردن شست و فرمود هر کس چنین وضو بگیرد گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود.»^[۵]

این شکل وضو را تنها سه نفر نقل کرده اند، عبدالله بن عمروعاص، عبدالله بن زید و ربیع،^[۶] در حالی که امام علی(ع)، صحابه و همسران پیامبر(ص) اینچنین نقلی از وضوی پیامبر(ص) نداشته اند.

اقدامات امام علی(ع) برای جلوگیری از اختلاف در کیفیت وضو

امام علی(ع) برای جلوگیری از ابداع صورت گرفته اقداماتی، انجام دادند:^[۷]

در روایاتی آمده است که امام علی(ع)، کوزه آبی طلب کردند و صورت و دست‌ها را شستتند (هر کدام دوبار) و سر و پاها را مسح کشیدند، سپس فرمودند: چه کسی از وضوی رسول خدا(ص) می‌پرسید: وضوی پیامبر(ص) چنین بوده است، چنین است وضوی کسی که بدعت ندارد.^[۸]
به دستور حضرت عده‌ای مأموریت یافتند، سنت نبوی را در علوم و احکام مختلف ثبت و تدوین کنند. مثلا علی بن ابی رافع و برادرش عبید الله از طرف حضرت مأمور شدند کتابی در فقه (وضو و صلاه و …) بنویسند.^[۹]

مطالعه بیشتر

وضوء النبی، سید علی، سیستانی، دار المؤرخ العربی، بیروت.

منابع

↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۵ به نقل از تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۹۷، صحیح مسلم، ج۳، ص۲۴۱–۲۴۶.
↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۵–۳۶.
↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۸۰–۳۷.
↑ دانشمند، افسانه خلافت، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۷ به نقل از کنزل العمّال، ج۲، ص۴۴۳؛ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۸.
↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۸ به نقل از صحیح مسلم، ج۱، ص۲۰۷.
↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۸۷ تا ۹۶.
↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۱۱۶–۹۹.
↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۱۰۰ به نقل از سنن بیهقی، ج۱، ص۷۵.
↑ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۱۱۴ به نقل از رجال نجاشی، ۶/۲.

[1] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۵ به نقل از تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۹۷، صحیح مسلم، ج۳، ص۲۴۱–۲۴۶.

[2] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۵–۳۶.

[3] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۸۰–۳۷.

[4] دانشمند، افسانه خلافت، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۷ به نقل از کنزل العمّال، ج۲، ص۴۴۳؛ سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۸.

[5] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۳۸ به نقل از صحیح مسلم، ج۱، ص۲۰۷.

[6] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۸۷ تا ۹۶.

[7] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۱۱۶–۹۹.

[8] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۱۰۰ به نقل از سنن بیهقی، ج۱، ص۷۵.

[9] سیستانی، وضوء النبی، بیروت، ص۱۱۴ به نقل از رجال نجاشی، ۶/۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]