محل حشر انسان‌ها

سؤال

محل حشر انسان‌ها كجاست آيا همين دنيا است يا مكان ديگري می‌باشد؟

محل حشر انسان‌ها بنابر ظاهر بعضی از آیات قرآن و روایات زمین است. در روایاتی تغییراتی که برای زمین در روز قیامت ایجاد می‌شود ذکر شده است. بنابر روایات، محل حشر انسان‌ها همین زمین اما با صفاتی متفاوت است. صاف شدن زمین و از بین رفتن کوه‌ها، نابودی خورشید و ماه، و تغییر زمین به مکان صاف و کاملتر از مواردی است که در روایات به آن اشاره شده است.

تعیین سرنوشت در صحرای محشر

آنچه به طور صريح از فرمايش قرآن كريم استفاده مي‌شود اين است كه بعد از به هم خوردن نظام اين عالم و نفخ صور، مردگان جهت تعيين سرنوشت نهايي شان زنده مي شوند، فوج فوج و گروه گروه وارد صحراي محشر كه محل تجمع خلايق است، مي‌شوند. و نفخ صوري كه مردگان با آن زنده مي شوند، نفخ دومي است.

زمین مکان صحرای محشر

از ظاهر بعضي از آيات شريفه قرآن كريم و رواياتي كه در ذيل آنها بيان شده‌اند، استفاده مي‌شود که محل حشر انسان‌ها زمين است نه جاي ديگر. يكي از آياتي كه مي‌توان گفت، نسبتاً اين مسأله را واضح كرده است آيه ۴۸ سوره ابراهيم است كه اوصاف زمين و آسمان را در آستانه قيامت بيان مي كند و مي‌فرمايد: ﴿يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَالسَّمَاوَاتُ ۖ وَبَرَزُوا لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ؛ در آن روز (روز قيامت) زمين و آسمان، به زمين و آسمان ديگری تبديل مي شوند.﴾

در ذيل اين آيه شريفه رواياتي از ابن عباس نقل شده است که: «در زمين و آسمان کاهش و افزایشی پديد مي آيد، پستي و بلندي هاي زمين، درختان و... نابود مي شوند و زمين امتداد پيدا كرده وسيعتر مي شود، زميني به وجود مي آيد كه خوني در آن ريخته نشده باشد و گناهي بر روي آن صورت نگرفته باشد؛ خورشيد، ماه و ستارگان آسمانها نيز از بين مي روند.»

در منابع اهل سنت در ذيل آيه فوق روايتي آمده است كه پیامبر(ص) فرمود: «در روز قيامت مردم وارد زمين كاملاً سفيد رنگ مي شوند...» اينكه در حديث تعبير زمين آمده است شاهد بر مدعا است كه محل حشر انسان‌ها زمين است.

مرحوم علامه طباطبايي(ره) در ذيل آيه سوم سوره انشقاق ﴿و اذا الارض مُدّت﴾ روايتي را از كتاب درالمنثور سيوطي نقل مي كند كه پیامبر(ص) فرمود: «زمين در روز قيامت مثل چرم دباغي شده كشيده مي‌شود، آنگاه هر انسان فقط به اندازه جاي دو پاي خود جا دارد.»

بنابراين از ظاهر آيات شريفه (ابراهيم، ۴۸، انشقاق، ۳) و رواياتي كه در ذيل آنها وارد شده‌اند، استفاده مي شود كه محل و مكان حشر انسان‌ها در روز قيامت زمين است امّا نه زمين فعلي، بلكه زميني كه بعد از به هم خوردن نظام فعلي عالم پديد مي آيد و متناسب با وضعیت عالم آخرت است.

تغییر صفات زمین در روز قیامت

در سوره زلزال كه سخن از آغاز قيامت است چنين آمده است: «در آن زمان كه زمين به زلزله مي افتد و سنگيني هاي درونش را بيرون مي ريزد.» و در سوره الحاقه آمده است كه «زمين و كوهها برداشته و در هم كوبيده مي شوند و در آن روز واقعه عظيمي روي مي دهد.» و در سوره طه اینچنین آمده است كه «از تو (پيامبر) درباره كوهها سؤال مي كنند، بگو پروردگارم آنها را از هم متلاشي مي كند، سپس آن را به صورت زميني هموار در مي آورد، آنچنان كه اعوجاج و پستي و بلندي در آن نخواهي ديد، در آن روز مردم از دعوت كننده اي كه هيچ انحرافي در او نيست، پيروي مي كنند و صداها در برابر خداوند مهربان به خشوع مي گرايد، آنچنان كه جز صداي آهسته نمي شنوي.» در آغاز سوره تكوير نيز سخن از خاموش شدن خورشيد وتاريك شدن ستارگان و حركت كوه‌ها به ميان آمده و در آغاز سوره انفطار از شكافتن آسمان ها و پراكنده شدن كواكب و سپس برانگيخته شدن مردگان از قبرها مطالبی ذکر شده است.

از مجموع اين آيات و مانند آن و همچنين آيات مختلفي كه مي گويند انسانها از قبرها بار ديگر برانگيخته مي شوند. به خوبي استفاده مي شود كه نظام كنوني جهان به اين صورت باقي نمي ماند ولي به كلّي نابود هم نمي شود بلكه اين جهان در هم مي ريزد و مردم به يك زمين كاملاً صاف و كاملتر قدم مي گذارند

منابع جهت مطالعه بيشتر:

• شهيد عبدالحسين دستغيب. قيامت در قرآن. انتشارات اسلامي، هفتم، ۱۳۷۶.
• عبدلحسین دست غیب، معاد، كتابخانه مسجد جامعه عتيق شيراز، بي تا، بي نو.
• ناصر مكارم شيرازي، پيام قرآن، ج۵ و ۶، دارالكتب الاسلاميه، تهران، پنجم، ۱۳۷۷.
• زين العابدين قرباني لاهيجي، بسوي جهان ابدي، سايه ۱۳۷۵، اول.
• محمدباقر شريعتي سبزواري، معاد در نگاه وحي و فلسفه، چاپ دانشگاه تهران. دوم، ديماه ۱۳۶۳.
• سيدمحمد حسين تهراني، معادشناسي، ج۱ـ۵، علامه طباطبايي، مشهد، چهارم، ۱۴۱۸ هـ .
• جعفر سبحاني، معاد انسان و جهان، ۲۸۸ـ۲۸۹، كتابخانه صدرا، ديماه ۱۳۵۸.