تنزیه الانبیاء (کتاب)

سؤال

درباره کتاب تنزیه‌ الانبیاء توضیح دهید و هدف از تألیف آن چه بود؟

کتاب تنزیه الانبیاء و الائمه(ع) عن الذنوب و القبایح معروف به کتاب تنزیه الانبیاء، نوشته سید مرتضی علم الهدی است. این کتاب در پاسخ به شبهاتی درباره مسئله عصمت پیامبران و ائمه نوشته شده است. در این کتاب از اقوال مخالفان عصمت انبیاء و ائمه، دلایل عصمت و تأویل آیات و روایاتی که در مورد ارتکاب گناه توسط انبیاء و ائمه، وارد شده است، بحث می‌شود. این کتاب با وجود حجم اندک، نزد علمای شیعه به عنوان یکی از مراجع اصلی کلام، در بحث عصمت به شمار می‌رود.

نویسنده

مقالهٔ اصلی: سید مرتضی

ابوالقاسم علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی علم الهدی (۳۵۵ق ـ۴۳۶ق) از عالمان بزرگ شیعه و از شاگردان شیخ مفید می‌باشد. او این کتاب را در پاسخ به درخواست یکی از شاگردان خود نوشته است تا در آن به شبهات فرقه‌های انحرافی اسلام درباره مسئله عصمت پیامبران و امامان پاسخ بگوید.

محتوا

سید مرتضی کتاب را به این ترتیب نظم داده است:

• اختلاف مذاهب درباره ارتکاب گناه توسط انبیاء و ائمه؛
• دلایل عصمت انبیاء و ائمه که عبارت است از تنزیه همه انبیاء از کفر و گناه به‌طور مطلق: که در ذیل این بخش، عصمت انبیاء مثل حضرت آدم(ع)، نوح(ع)، یعقوب(ع)، یوسف(ع)، ایوب(ع)، موسی(ع)، سلیمان(ع)، عیسی(ع) و حضرت محمد(ص) را مطرح و اثبات کرده است.

همچنین در تنزیه امامان شیعه از کفر و گناه به‌طور مشخص درباره عصمت امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام رضا(ع) و امام مهدی(عج) بحث کرده است.

• تأویل آیات و روایاتی که مخالفان شیعه، ارتکاب را از آنها گمان کرده‌اند.

ویژگی‌ها

این کتاب برای پاسخ به روایات و آیات رد عصمت انبیاء و ائمه، نوشته شد. از ویژگی‌های این کتاب بررسی آیات و روایات و تأویل و تفسیر آن‌ها است. در ضمن بیان عصمت اهل بیت(ع)، این کتاب به اثبات اصل امامت و شبهات مربوط به هر یک از امامان نیز پرداخته است. همچنین بحثی اجمالی درباره فلسفه غیبت امام زمان(عج) را مطرح کرده است که به نوبه خود حائز اهمیت می‌باشد.

این کتاب علی‌رغم اینکه در یک حجم اندک تنظیم و تألیف شده است، بسیاری از مطالب مهم عقاید شیعه در باب عصمت انبیاء و ائمه مثل ادله عصمت، ابعاد عصمت، اقتضائات عینی عصمت، و تأویل آیات و روایات به ظاهر ناسازگار با عصمت، را دربردارد که سید مرتضی برای اولین بار در یک کتاب با این عنوان گردآورده است. بسیاری از دانشمندان شیعه این کتاب را به عنوان منبع و اساس عقیده عصمت تلقی نموده و به مطالب آن استناد کرده‌اند.

مطالعه بیشتر

• سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الأنبیاء، تحقیق فارس حسون کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق.

• خیرالدین زرکلی، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ ۸، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۶۹؛ ج۴، ص۷۸؛ ج۶، ص۱۸۳؛ ج۷، ص۲۳۲.

• سید محسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۲۹۵.

• سید مرتضی علم الهدی، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق سید مهدی رجایی، قم دارالقرآن الکریم، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۲؛ ص۴۱۲؛ ج۳، ص۸۵، ص۱۱۷.

• حر عاملی، الفوائد الطوسیه، تحقیق سید مهدی لاجوردی و محمد درودی، قم، المطبعه العلمیه، ۱۴۰۳ق، ص۲۷۷.

• سید مرتضی علم الهدی المسائل الناصریات، تحقیق مرکز پژوهش و تحقیقات علمی، تهران، رابطه الثقافه و العلاقه الإسلامیه، ۱۴۱۷ق، ص۳۴ و ۴۴۲.

• محمد باقر مجلسی، مرآه العقول فی شرح اخبار الرسول (شرح کتاب الکافی للکلینی)، تحقیق سید هاشم رسولی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چ۲، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۳۴۰، ج۱۱، ص۲۹۱، ج۲۵، ص۲۷۴.