پرش به محتوا

انواع نزول وحی به پیامبر(ص): تفاوت میان نسخه‌ها

Fabbasi (بحث | مشارکت‌ها)
Fabbasi (بحث | مشارکت‌ها)
بازنویسی و ویرایش کلی مدخل
 
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
با آن‌که مقام پیامبر خاتم(ص) از جمیع انبیاء بالاتر است، چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحی و آیات قرآنی، آن حضرت را همچون موسی(ع)، مورد خطاب مستقیم قرار نداده و جبرئیل را مأمور ابلاغ فرموده است؟
با آن‌که مقام پیامبر خاتم(ص) از جمیع انبیاء بالاتر است، چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحی و آیات قرآنی، آن حضرت را همچون موسی(ع)، مورد خطاب مستقیم قرار نداده و جبرئیل را مأمور ابلاغ فرموده است؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
انواع وحی بر پیامبر(ص) نازل شده است و اینطور نبوده است که فقط از طریق جبرئیل بوده باشد. در ابتدای نبوت، حضرت محمد(ص)، در رؤیای صادقه‌ای به نبوت بشارت داده شده است و امام [[علی(ع) نفس رسول خدا(ص)|علی]] هم در روایتی رؤیای انبیاء را وحی می‌دانند. نزول [[جبرئیل با صورت دحیه کلبی|جبرئیل]] به پیامبر(ص) نیز معروف‌ترین نوع وحی به ایشان است که چندین مرتبه در قرآن به آن تصریح شده است. نوع سوم نزول وحی بر پیامبر(ص)، ارتباط مستقیم خداوند با پیامبر(ص) و بدون واسطه فرشتگان بوده است. در حالات حضرت محمد(ص) از امام صادق نقل شده است که حالت مدهوشی ای که برای پیامبر(ص) در هنگام وحی دست می‌داد به این دلیل بود که میان او و خدای متعال هیچ واسطه‌ای نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد.
وحی در برخی مواقع به صورت مستقیم و بدون واسطه از سوی خداوند بر پیامبر (ص) نازل می‌شد که در آن حالت، پیامبر دچار تغییرات جسمی و روحی خاصی می‌گردید. در مواقع دیگر، جبرئیل به عنوان واسطه، پیام خدا را به پیامبر منتقل می‌کرد. همچنین، گاهی وحی از ورای حجاب و بدون مشاهده جبرئیل به پیامبر می‌رسید.


== انواع نزول وحی بر پیامبر اسلام(ص) ==
پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دریافت کرده‌اند؛ وحی مستقیم و بدون واسطه یکی از انواع این وحی‌ها بود. این اشکال مختلف وحی نشان‌دهنده تنوع و عمق ارتباط پیامبران با خداوند متعال است.
=== رؤیای صادقانه ===
علی بن ابراهیم قمی نقل کرده است که، «محمد(ص) ۳۷ ساله بود که در خواب دید کسی به طرف او می‌آید و خطاب به او می‌گوید: «ای رسول خدا!». محمد(ص) این حادثه را چندی پوشیده نگه داشت، گاهی نیز که در دره‌ها، به چوپانی گوسفندان [[ابوطالب]] مشغول بود، کسی را می‌دید که او را به عنوان پیامبر خدا خطاب می‌کرد، حضرت از او پرسید تو کیستی؟ او در جواب گفت: من جبرئیل هستم و مرا خداوند فرستاده است تا تو را به پیامبری برگزیند».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۸۴ و ۱۹۴.</ref>


امام باقر(ع) در این رابطه می‌فرمایند: «نبی کسی است که به نبوت خود از طریق رؤیا آگاه شود، مانند رؤیای [[حضرت ابراهیم(ع) در قرآن|ابراهیم]] و رؤیای محمّد(ص) که مقدمات نبوت خود را قبل از وحی و در خوابی که جبرئیل با پیام رسالت از جانب خداوند بر آن‌ها نازل شد، دیدند.».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۱۷۶، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۶۶.</ref>
== انواع وحی در قرآن ==
 
قرآن انواع وحی را اینگونه بیان کرده است: {{قرآن| وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ ما يَشاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكيمٌ|ترجمه= و شايسته هيچ انسانى نيست كه خدا با او سخن گويد، مگر از راه وحى يا از پشت حجاب، يا رسولى مى‏فرستد و بفرمان او آنچه را بخواهد وحى مى‏كند؛ چرا كه او بلندمقام و حكيم است!|سوره= شوری|آیه=۵۱}} بر اساس این آیه، وحی سه گونه است:
منظور از قبل از «وحی» در روایت، آن است که هنوز به محمّد(ص) رسالتی که مأمور به تبلیغ آن باشد، وحی نشده بود، یعنی در واقع، او با عالم بالا رابطه روحی دارد، ولی هنوز مأمور به تبلیغ نیست.
# وحیِ مستقیم درونی (الهام یا القای بی‌واسطه): در این حالت خداوند بدون واسطه فرشته، معنا و حقیقت را در قلب پیامبر قرار می‌دهد. این نوع وحی گاهی هم ممکن است در خواب باشد. <ref>ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۲۴.</ref> <ref>ابن ‏عجيبه، احمد، البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، مصر - قاهره، حسن عباس زكي، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۴۳.</ref>
 
# ارسال فرشته وحی (جبرئیل): در این نوع، خداوند فرشته‌ای را می‌فرستد تا پیام او را به پیامبرش برساند. .<ref>سوره بقره، آیه۹۷. سوره شعراء، آیه۱۹۴-۱۹۲.</ref>
به هر حال، رؤیای صادق، راهی برای نزول وحی بر پیامبر است. علی(ع) در این زمینه می‌گوید: «رؤیا الانبیاء وحیٌ؛<ref>طوسی، آمالی، ص۲۱۵، بحارالانوار، ج۱۱، ص۶۴.</ref>خواب پیامبران وحی است».
# سخن گفتن خدا «از پشت پرده» (خطاب غیرمستقیم): در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.<ref>سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.</ref>
== کیفیت نزول قرآن بر رسول خدا(ص)==
=== وحی مستقیم و بدون واسطه ===
هنگامی که وحی بدون واسطه جبرئیل بر حضرت محمد(ص) نازل می‌شد، حالتی بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از صورت او جاری می‌شد، حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند؛<ref>طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.</ref> از امام صادق(ع) سوال شد که آن حالت مدهوش مانند که به پیامبر(ص) هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ پاسخ داد: {{متن عربی| ذَاكَ إِذَا لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَحَدٌ ذَاكَ إِذَا تَجَلَّى اللَّهُ لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ تِلْكَ النُّبُوَّه يَا زُرَارَه وَ أَقْبَلَ بِتَخَشُّعٍ|ترجمه= این هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ‌کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد.}} <ref>ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق، ص۱۱۵، حدیث۱۵.</ref>


=== نزول وحی به وسیله جبرئیل ===
=== نزول وحی به وسیله جبرئیل ===
فرشته‌ای که بر پیامبر(ص) نازل می‌شد و وحی را به وی ابلاغ می‌کرد جبرئیل بود، جبرئیل کلام خدا را به گوش و قلب پیامبر(ص) انتقال می‌داد و پیامبر(ص) گاهی او را می‌دیدند و گاه هم او را نمی‌دیدند. چنان‌که می‌فرماید: {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ، عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ.}}<ref>شعراء / ۱۹۴ – ۱۹۳.</ref>
وحی الهی به پیامبر(ص) از طریق جبرئیل(فرشته وحی) نازل می‌شد: {{قرآن|قُلْ مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُؤْمِنينَ |ترجمه= بگو: كسى كه دشمن جبرئيل باشد (در حقيقت دشمن خداست)؛ چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. كتب آسمانى پيشين را تصديق مى‏كند و هدايت و بشارت است براى مؤمنان.|سوره=بقره|آیه=97}} جبرئیل، به عنوان روح امین، کلام خدا را به قلب و گوش پیامبر(ص) می‌رساند. {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ، عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ| سوره=شعراء| آیه=۱۹۴ – ۱۹۳}} پیامبر(ص) در برخی مواقع جبرئیل را مشاهده می‌کرد<ref>صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲۷، ص۳۹۵.</ref>


در قرآن کریم، در آیات متعدّدی نسبت به [[نزول قرآن به عربی|نزول قرآن]] از طریق جبرئیل تصریح شده است.
=== نزول وحی بدون مشاهده ===
پیامبر(ص) در برخی مواقع نزول وحی، جبرئیل را  نمی‌دید و فقط صدا را می‌شنید. در روایاتی رسول خدا(ص) تایید کرده که برای او از ورای حجاب، وحی شده است.
<ref>برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۶، باب۶، حدیث۱۹.</ref>
<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، قم، مكتبه آيه الله المرعشي النجفي‏، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref>
قرآن یکی از انواع وحی را همین دانسته که از ورای حجاب به پیامبران وحی می‌شود. در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.<ref>سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.</ref>


=== وحی مستقیم و بدون واسطه ===
پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دارا بوده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.</ref>
قسمتی از وحی به‌طور مستقیم و بدون وساطت فرشتگان انجام می‌گرفت، اصحاب پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که: هنگام وحی، درد شدیدی به پیامبر(ص) دست می‌داد و حالتی (شبیه بیهوشی) بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از صورت او جاری می‌شد، حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند و بر اثر این منظره سرهای آنان نیز به زیر می‌افتاد، خداوند متعال می‌فرماید: {{قرآن|إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلا ثَقِیلا}}<ref>مزمل / ۵.</ref> ما گفتار سنگینی را به تو القاء کردیم.


در کتاب توحید نوشته شیخ صدوق نقل شده است که از امام صادق(ع) پرسیدند: «آن حالت مدهوش شدن که به پیامبر(ص) به هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ حضرت فرمودند: این در هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ‌کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد».<ref>طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.</ref>
بنابراین پیامبر اسلام(ص) انواع گوناگون وحی را دارا بوده است و در بعضی موارد با وجود اینکه وحی به شکل مستقیم بر او نازل می‌شد، آن حالت فشار روحی برای ایشان ایجاد نمی‌شد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.</ref>
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}
خط ۳۴: خط ۳۳:
== مطالعه بیشتر ==
== مطالعه بیشتر ==
* وحی در ادیان آسمانی، ابراهیم امینی
* وحی در ادیان آسمانی، ابراهیم امینی
* کتاب وحی در قرآن، محمود عبد اللهی
*  وحی و نبوت در قرآن، عبدالله جوادی آملی
*  وحی و نبوت در قرآن، عبدالله جوادی آملی
* کتاب وحی در قرآن، محمود عبد اللهی
* بررسی تطبیقی حقیقت وحی در اسلام و مسیحیت، اسماعیل دانش.
* بررسی تطبیقی حقیقت وحی در اسلام و مسیحیت، اسماعیل دانش.
{{پایان مطالعه بیشتر}}


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۰۴

سؤال

با آن‌که مقام پیامبر خاتم(ص) از جمیع انبیاء بالاتر است، چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحی و آیات قرآنی، آن حضرت را همچون موسی(ع)، مورد خطاب مستقیم قرار نداده و جبرئیل را مأمور ابلاغ فرموده است؟

وحی در برخی مواقع به صورت مستقیم و بدون واسطه از سوی خداوند بر پیامبر (ص) نازل می‌شد که در آن حالت، پیامبر دچار تغییرات جسمی و روحی خاصی می‌گردید. در مواقع دیگر، جبرئیل به عنوان واسطه، پیام خدا را به پیامبر منتقل می‌کرد. همچنین، گاهی وحی از ورای حجاب و بدون مشاهده جبرئیل به پیامبر می‌رسید.

پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دریافت کرده‌اند؛ وحی مستقیم و بدون واسطه یکی از انواع این وحی‌ها بود. این اشکال مختلف وحی نشان‌دهنده تنوع و عمق ارتباط پیامبران با خداوند متعال است.

انواع وحی در قرآن

قرآن انواع وحی را اینگونه بیان کرده است: ﴿وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ ما يَشاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكيمٌ؛ و شايسته هيچ انسانى نيست كه خدا با او سخن گويد، مگر از راه وحى يا از پشت حجاب، يا رسولى مى‏فرستد و بفرمان او آنچه را بخواهد وحى مى‏كند؛ چرا كه او بلندمقام و حكيم است!(شوری:۵۱) بر اساس این آیه، وحی سه گونه است:

  1. وحیِ مستقیم درونی (الهام یا القای بی‌واسطه): در این حالت خداوند بدون واسطه فرشته، معنا و حقیقت را در قلب پیامبر قرار می‌دهد. این نوع وحی گاهی هم ممکن است در خواب باشد. [۱] [۲]
  2. ارسال فرشته وحی (جبرئیل): در این نوع، خداوند فرشته‌ای را می‌فرستد تا پیام او را به پیامبرش برساند. .[۳]
  3. سخن گفتن خدا «از پشت پرده» (خطاب غیرمستقیم): در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.[۴]

کیفیت نزول قرآن بر رسول خدا(ص)

وحی مستقیم و بدون واسطه

هنگامی که وحی بدون واسطه جبرئیل بر حضرت محمد(ص) نازل می‌شد، حالتی بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از صورت او جاری می‌شد، حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند؛[۵] از امام صادق(ع) سوال شد که آن حالت مدهوش مانند که به پیامبر(ص) هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ پاسخ داد: «ذَاكَ إِذَا لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَحَدٌ ذَاكَ إِذَا تَجَلَّى اللَّهُ لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ تِلْكَ النُّبُوَّه يَا زُرَارَه وَ أَقْبَلَ بِتَخَشُّعٍ؛ این هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ‌کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد.» [۶]

نزول وحی به وسیله جبرئیل

وحی الهی به پیامبر(ص) از طریق جبرئیل(فرشته وحی) نازل می‌شد: ﴿قُلْ مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُؤْمِنينَ؛ بگو: كسى كه دشمن جبرئيل باشد (در حقيقت دشمن خداست)؛ چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. كتب آسمانى پيشين را تصديق مى‏كند و هدايت و بشارت است براى مؤمنان.(بقره:97) جبرئیل، به عنوان روح امین، کلام خدا را به قلب و گوش پیامبر(ص) می‌رساند. ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ، عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ(شعراء:۱۹۴ – ۱۹۳) پیامبر(ص) در برخی مواقع جبرئیل را مشاهده می‌کرد[۷]

نزول وحی بدون مشاهده

پیامبر(ص) در برخی مواقع نزول وحی، جبرئیل را نمی‌دید و فقط صدا را می‌شنید. در روایاتی رسول خدا(ص) تایید کرده که برای او از ورای حجاب، وحی شده است. [۸] [۹] قرآن یکی از انواع وحی را همین دانسته که از ورای حجاب به پیامبران وحی می‌شود. در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.[۱۰]

پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دارا بوده است.[۱۱]


مطالعه بیشتر

  • وحی در ادیان آسمانی، ابراهیم امینی
  • کتاب وحی در قرآن، محمود عبد اللهی
  • وحی و نبوت در قرآن، عبدالله جوادی آملی
  • بررسی تطبیقی حقیقت وحی در اسلام و مسیحیت، اسماعیل دانش.


منابع

  1. ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۲۴.
  2. ابن ‏عجيبه، احمد، البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، مصر - قاهره، حسن عباس زكي، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۴۳.
  3. سوره بقره، آیه۹۷. سوره شعراء، آیه۱۹۴-۱۹۲.
  4. سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.
  5. طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.
  6. ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق، ص۱۱۵، حدیث۱۵.
  7. صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲۷، ص۳۹۵.
  8. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۶، باب۶، حدیث۱۹.
  9. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، قم، مكتبه آيه الله المرعشي النجفي‏، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق، ج۱، ص۵۱۴.
  10. سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.
  11. مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.