قضا و قدر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
در جهان‌بینی اسلامی، قضا و قدر با اختیار و اراده انسان تناقضی ندارد. اگرچه خداوند اندازه‌ها و حدود کلی امور را تعیین کرده است، اما انتخاب نهایی اعمال و رفتار بر عهده انسان است. به همین دلیل، انسان مسئول پیامدهای تصمیمات و اعمال خود خواهد بود. | در جهان‌بینی اسلامی، قضا و قدر با اختیار و اراده انسان تناقضی ندارد. اگرچه خداوند اندازه‌ها و حدود کلی امور را تعیین کرده است، اما انتخاب نهایی اعمال و رفتار بر عهده انسان است. به همین دلیل، انسان مسئول پیامدهای تصمیمات و اعمال خود خواهد بود. | ||
<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الكبير|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبراني|ناشر=مكتبة ابن تيمية|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/%D8%B9%D9%84%D9%8A_%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%8A_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D9%85%D8%BA%D9%85%D9%89_%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الكبير|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبراني|ناشر=مكتبة ابن تيمية|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/%D8%B9%D9%84%D9%8A_%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%8A_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D9%85%D8%BA%D9%85%D9%89_%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الكبير|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبراني|ناشر=مكتبة ابن تيمية|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/%D8%B9%D9%84%D9%8A_%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%8A_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D9%85%D8%BA%D9%85%D9%89_%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الكبير|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبراني|ناشر=مكتبة ابن تيمية|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/%D8%B9%D9%84%D9%8A_%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%8A_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D9%85%D8%BA%D9%85%D9%89_%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الكبير|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبراني|ناشر=مكتبة ابن تيمية|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/%D8%B9%D9%84%D9%8A_%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%8A_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D9%85%D8%BA%D9%85%D9%89_%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87}}</ref> | |||
==معنای قضا== | ==معنای قضا== | ||
کلمه قضاء در لغت به معنای فیصله دادن است، فعل باشد یا گفتار، به خداوند نسبت داده شود یا به غیر خدا.<ref> | کلمه قضاء در لغت به معنای فیصله دادن است، فعل باشد یا گفتار، به خداوند نسبت داده شود یا به غیر خدا.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مفردات الفاظ القرآن|سال=|نام=حسین|نام خانوادگی=راغب اصفهانی|ناشر=|جلد=|صفحه=۴۰۶|زبان=|مکان=|ویرایش=|پیوند=}}</ref> همچنین به معنای به انجام رساندن و داوری کردن نیز است. کلمه قاضی نیز از آن جهت که میان دو طرف، حکم می‌کند و به کار آنها فیصله می‌دهد، قاضی نامیده می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=آموزش فلسفه|سال=|نام=محمدتقی|نام خانوادگی=مصباح یزدی|ناشر=|جلد=2|صفحه=۴۰۸|زبان=|مکان=|ویرایش=|پیوند=}}</ref><ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=آموزش عقاید|سال=|نام=محمدتقی|نام خانوادگی=مصباح یزدی|ناشر=|جلد=1|صفحه=۱۸۰|زبان=|مکان=|ویرایش=|پیوند=}}</ref> قضاء در اصطلاح قرآنی به سه معنا به کار رفته است:<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کشف المراد|سال=|نام=حسن|نام خانوادگی=حلی|ناشر=مؤسسه نشر اسلامی|جلد=|صفحه=۳۱۵|زبان=|مکان=قم|ویرایش=|پیوند=}}</ref> | ||
*قضاء به معنای خلق، آفرینش و پایان کار است:{{قرآن|وَ قَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ|ترجمه=آسمان‌های هفت‌گانه را در دو روز خلق کرده و به پایان رساند.|سوره=فصلت|آیه=۱۲}} | *قضاء به معنای خلق، آفرینش و پایان کار است:{{قرآن|وَ قَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ|ترجمه=آسمان‌های هفت‌گانه را در دو روز خلق کرده و به پایان رساند.|سوره=فصلت|آیه=۱۲}} | ||
*به معنای الزام و واجب کردن حکم: {{قرآن|وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ|سوره=اسراء|آیه=۲۳|ترجمه=پروردگارت حکم کرده (امر کرده) که جز او را نپرستید..}} | *به معنای الزام و واجب کردن حکم: {{قرآن|وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ|سوره=اسراء|آیه=۲۳|ترجمه=پروردگارت حکم کرده (امر کرده) که جز او را نپرستید..}} | ||
*به معنای اعلام و خبر دادن: {{قرآن|وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ|سوره=اسراء|آیه=۴|ترجمه=ما به بنی اسرائیل در کتاب خبر دادیم.}} | *به معنای اعلام و خبر دادن: {{قرآن|وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ|سوره=اسراء|آیه=۴|ترجمه=ما به بنی اسرائیل در کتاب خبر دادیم.}} | ||
قضاء الهی، در اصطلاح علمای علم کلام، در بحث جبر و اختیار، عبارت است از به مرحله نهایی و حتمی رسیدن پدیده‌ای که تمام مقدمات، اسباب و شرایطش فراهم شده است. منظور از قضاء الهی این است که پس از فراهم شدن مقدمات، اسباب و شرایط یک پدیده آنرا به مرحله نهایی و حتمی می‌رساند.<ref name=": | قضاء الهی، در اصطلاح علمای علم کلام، در بحث جبر و اختیار، عبارت است از به مرحله نهایی و حتمی رسیدن پدیده‌ای که تمام مقدمات، اسباب و شرایطش فراهم شده است. منظور از قضاء الهی این است که پس از فراهم شدن مقدمات، اسباب و شرایط یک پدیده آنرا به مرحله نهایی و حتمی می‌رساند.<ref name=":0" /> | ||
==معنای قدر== | ==معنای قدر== | ||
مقصود از قدر یا همان تقدیر الهی، این است که خداوند برای هر پدیده‌ای، اندازه و حدودِ کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاص قرار داده است. | مقصود از قدر یا همان تقدیر الهی، این است که خداوند برای هر پدیده‌ای، اندازه و حدودِ کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاص قرار داده است. مرحله قَدَر مقدم بر قضاء است. مرحله قدر مرحله اندازه‌گیری و فراهم کردن اسباب و زمینه کار است و مرحله قضاء، مرحله پایان کار و یکسره شدن کار است.<ref name=":0" /> | ||
==قضا و قدر علمی و عینی== | ==قضا و قدر علمی و عینی== | ||
نسخهٔ ۲۵ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۳۵
قضا و قدر چیست؟
قضا و قدر الهی از مفاهیم بنیادین در الهیات اسلامی است که به چگونگی وقوع پدیده‌ها و تنظیم امور جهان اشاره دارد. قضا به معنای تحقق نهایی و قطعی یک پدیده پس از فراهم شدن مقدمات و شرایط مادی آن است. به بیان دیگر، قضا الهی نتیجه حتمی فرآیندهای تدریجی و علّی است که به وقوع یک رخداد منجر می‌شوند. قدر یا تقدیر الهی به تعیین اندازه، حدود و ویژگی‌های هر پدیده توسط خداوند اشاره دارد. این ویژگی‌ها تحت تأثیر عوامل مختلف، به‌صورت تدریجی محقق می‌شوند.
قضا و قدر در آموزه‌های اسلامی به دو نوع علمی و عینی تقسیم می‌شود:
- قضا و قدر علمی: این نوع به علم خداوند درباره زمان، مکان و چگونگی وقوع پدیده‌ها مربوط است. بر اساس این دیدگاه، خداوند از پیش می‌داند که هر پدیده چگونه و در چه شرایطی رخ می‌دهد. این علم الهی با اختیار انسان تناقضی ندارد؛ زیرا خداوند به انتخاب‌های اختیاری انسان آگاه است و می‌داند که انسان، در استفاده از اراده و آزادی خود، چه مسیری را برمی‌گزیند.
- قضا و قدر عینی: این نوع به تحقق خارجی و عینی امور اشاره دارد. در این حالت، خداوند برای هر موجود و پدیده‌ای اندازه، ویژگی‌ها و محدودیت‌هایی معین کرده است. مثال‌هایی از قضا و قدر عینی شامل شکل و شمایل انسان، جنسیت، رنگ پوست و حتی محدوده زندگی او بر روی زمین است. اعمال و رفتار انسان نیز در چارچوب این قضا و قدر عینی صورت می‌گیرد. با وجود این محدودیت‌ها، انسان همچنان دارای اختیار و آزادی در انتخاب مسیر زندگی خود است.
در جهان‌بینی اسلامی، قضا و قدر با اختیار و اراده انسان تناقضی ندارد. اگرچه خداوند اندازه‌ها و حدود کلی امور را تعیین کرده است، اما انتخاب نهایی اعمال و رفتار بر عهده انسان است. به همین دلیل، انسان مسئول پیامدهای تصمیمات و اعمال خود خواهد بود.
معنای قضا
کلمه قضاء در لغت به معنای فیصله دادن است، فعل باشد یا گفتار، به خداوند نسبت داده شود یا به غیر خدا.[۶] همچنین به معنای به انجام رساندن و داوری کردن نیز است. کلمه قاضی نیز از آن جهت که میان دو طرف، حکم می‌کند و به کار آنها فیصله می‌دهد، قاضی نامیده می‌شود.[۷][۸] قضاء در اصطلاح قرآنی به سه معنا به کار رفته است:[۹]
- قضاء به معنای خلق، آفرینش و پایان کار است:﴿وَ قَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ؛ آسمان‌های هفت‌گانه را در دو روز خلق کرده و به پایان رساند.﴾(فصلت:۱۲)
- به معنای الزام و واجب کردن حکم: ﴿وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ؛ پروردگارت حکم کرده (امر کرده) که جز او را نپرستید..﴾(اسراء:۲۳)
- به معنای اعلام و خبر دادن: ﴿وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ؛ ما به بنی اسرائیل در کتاب خبر دادیم.﴾(اسراء:۴)
قضاء الهی، در اصطلاح علمای علم کلام، در بحث جبر و اختیار، عبارت است از به مرحله نهایی و حتمی رسیدن پدیده‌ای که تمام مقدمات، اسباب و شرایطش فراهم شده است. منظور از قضاء الهی این است که پس از فراهم شدن مقدمات، اسباب و شرایط یک پدیده آنرا به مرحله نهایی و حتمی می‌رساند.[۸]
معنای قدر
مقصود از قدر یا همان تقدیر الهی، این است که خداوند برای هر پدیده‌ای، اندازه و حدودِ کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاص قرار داده است. مرحله قَدَر مقدم بر قضاء است. مرحله قدر مرحله اندازه‌گیری و فراهم کردن اسباب و زمینه کار است و مرحله قضاء، مرحله پایان کار و یکسره شدن کار است.[۸]
قضا و قدر علمی و عینی
قضا و قدر به دو قسم علمی و عینی تقسیم می‌شوند:
قضا و قدر علمی
تقدیر علمی به این معنا است که خداوند از پیش می‌داند هر پدیده‌ای در چه زمانی، مکانی و با چه شرایطی تحقق خواهد یافت. این علم الهی شامل آگاهی به فراهم شدن مقدمات، علت‌های پیدایش و وقوع قطعی هر پدیده است. چنین دانشی به عنوان قضا و قدر علمی شناخته می‌شود. علم خداوند به اعمال و انتخاب‌های انسان، با اختیار او منافاتی ندارد. خداوند می‌داند که هر فرد، با اراده و اختیار خود، چه مسیری را برمی‌گزیند؛ چه به سمت گناه حرکت کند و چه راه عمل صالح را برگزیند. نتیجه این اعمال اختیاری و پیامدهای مترتب بر آنها نیز در علم الهی قرار دارد. بدین ترتیب، علم پیشین خداوند به انتخاب‌ها و اعمال انسان‌ها، نافی آزادی و اختیار آنان نیست، بلکه نشان‌دهنده احاطه کامل خداوند به نظام علّی و اختیاری جهان است.[۱۰]
قضا و قدر عینی
تمامی موجودات عالم، اعم از انسان و سایر پدیده‌ها، دارای حدود، قیود و مشخصات خاصی هستند. هیچ موجودی در این جهان به‌طور مطلق نامحدود نیست؛ حتی افعال اختیاری انسان نیز تحت تأثیر شرایط و محدودیت‌های مشخص قرار دارند. به‌عنوان مثال، انسان نمی‌تواند با دست یا چشم سخن بگوید، و برای صحبت کردن، سلامت حنجره، زبان، دندان و لب‌ها ضروری است. قضا و قدر عینی به معنای تعیین اندازه، حدود و ویژگی‌های هر پدیده است، همراه با شرایطی که در آن تحقق می‌یابد. این تقدیر الهی شامل خصوصیات ذاتی و شرایط تحقق امور است، مانند این‌که هر موجود با چه ویژگی‌ها و در چه زمان و مکانی به وجود آید.[۱۱]
مطالعه بیشتر
- قضا و قدر از ديدگاه قرآن و روايات، محمدحسن صاحبدل،طيبه زارع اندريان،محمدصاحبدل،هلن افسرى، قم، بيان جوان، ۱۳۸۶ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، جبر و اختیار، مؤسسه تحقیقاتی سید الشهداء، ۱۳۶۸ش.
منابع
- ↑ الطبراني، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الكبير. ج. ۳. القاهرة: مكتبة ابن تيمية. ص. ۵۸.
- ↑ الطبراني، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الكبير. ج. ۳. القاهرة: مكتبة ابن تيمية. ص. ۵۸.
- ↑ الطبراني، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الكبير. ج. ۳. القاهرة: مكتبة ابن تيمية. ص. ۵۸.
- ↑ الطبراني، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الكبير. ج. ۳. القاهرة: مكتبة ابن تيمية. ص. ۵۸.
- ↑ الطبراني، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الكبير. ج. ۳. القاهرة: مكتبة ابن تيمية. ص. ۵۸.
- ↑ راغب اصفهانی، حسین. مفردات الفاظ القرآن. ص. ۴۰۶.
- ↑ مصباح یزدی، محمدتقی. آموزش فلسفه. ج. ۲. ص. ۴۰۸.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ مصباح یزدی، محمدتقی. آموزش عقاید. ج. ۱. ص. ۱۸۰.
- ↑ حلی، حسن. کشف المراد. قم: مؤسسه نشر اسلامی. ص. ۳۱۵.
- ↑ خیدانی، لیلا (۱۳۸۸). «رابطه قضا و قدر با علم پیشین الهی و جبر و اختیار از دیدگاه صدرالمتالهین». تاملات فلسفی (۲): ۱۵۹-۱۶۰.
- ↑ سبحانی، جعفر. محاضرات في الالهيات. قم. ص. ۲۲۶-۲۲۷.