ترجمه قرآن (رهنما)

سؤال

ترجمه قرآن اثر زین‌الدین رهنما چگونه ترجمه‌ای است؟

ترجمه قرآن (رهنما)
اطلاعات کتاب
نویسنده	ترجمه: زین‌العابدین رهنما
تاریخ نگارش	قرن چهاردهم
موضوع	ترجمه قرآن
زبان	عربی فارسی
تعداد جلد	۴
اطلاعات نشر
محل نشر	تهران
نوبت چاپ	اول

ترجمه زین‌العابدین رهنما نیز برای نخستین بار در سال ۱۳۴۷ در چهار جلد منتشر شد. رهنما در مقدمه این ترجمه مطالبی درباره برخی مسائل تاریخی اسلام و قرآن همچنین برخی نکات درباره علوم قرآنی آورده که فهم آن‌ها را برای درک قرآن لازم دانسته است. درباره معرفی هر سوره نیز نکاتی در ابتدای ترجمه آن سوره ذکر شده است. این ترجمه پیش از انتشار، در تعدادی محدود چاپ و برای عالمان و قرآن‌پژوهان کشورهای مختلف فرستاده شده است.

یکی از ترجمه های ماندگار عصر جدید ترجمه مرحوم زین العابدین رهنما است که همراه با شرح و توضیحات کوتاه در پای صفحات در چهار مجلد با حمایت سازمان اوقاف از سوی انتشارات کیهان در فاصله سالهای ۱۳۴۶ ـ ۱۳۴۵ منتشر شده است. مترجم ابتدا ترجمه خود را در تیراژ بسیار محدود برای ملاحظه فضلا و قرآن پژوهان جهان اسلام، به ویژه فارسی زبانان، تهیه و به اطراف و اکناف جهان اسلام گسیل داشت و سپس که نقد و نظرهای بسیاری دریافت داشت، با ترتیب اثر دادن به اظهارنظرها، تدوین و طبع نهایی را انتشار داد. مرحوم رهنما در این کار، و به دست دادن این ترجمه شیوا و درست و دقیق و بسیار کم غلط و توضیحات تفسیری محققانه و از همکاری جمعی از فضلای قران شناس به ویژه آیت الله ابوالحسن شعرانی، و از جوان ترها آقایان دکتر محمد استعلامی و دکتر علی اصغر حلبی برخوردار بوده است.

معرفی

اما اثری که بیشترین شهرت و اعتبار را برای رهنما درپی داشت ترجمه قرآن بود که او بیش از سی سال را صرف آن کرد. ترجمه قرآن رهنما باعنوان فرعیِ «با ترجمه و جمع‌آوری تفسیر» از ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۴ش در چهار جلد به چاپ رسید. مترجم در مقدمه ای مفصّل (هشتاد صفحه) به توضیح برخی از اصطلاحات و گزارشی از تاریخ قرآن و ویژگیهای قرآن پرداخته و در بخشی دیگر، تأثیر قرآن در ادب فارسی را بررسی کرده و نمونه‌هایی از شعر فارسی نیز ذکر کرده است. در متن کتاب، در آغاز هر سوره، شرحی در معرفی آن سوره آورده و آیات آن را دسته‌بندی موضوعی کرده است. مترجم در هر صفحه از کتاب، متن عربی را در ستونی در سمت راست آورده و در ستون سمت چپ، ترجمه فارسی آن را ذکر کرده و در پانوشت هر صفحه، توضیح و تفسیری درباره برخی از آیات و کلمات آورده است. جلد اول از فاتحة الکتاب تا آخر سوره اعراف را دربردارد. جلد دوم شامل سوره انفال تا پایان سوره حج، جلد سوم از آغاز سوره مؤمنون تا پایان سوره فصلت، و جلد چهارم از آغاز سوره شوری تا آخر قرآن را دربردارد (اجاق فقیهی، ص ۶۵؛ خرمشاهی، ص ۹۲–۹۳؛ «ترجمه قرآن»، ص ۱۶۴–۱۶۵). رهنما در تهیه ترجمه قرآن، همان گونه که در مقدمه اشاره کرده، مخاطب عام را درنظر داشته است. بنابه گفته رهنما، او همچنین کوشش کرده که ترجمه اش را هرچه بیشتر به متن نزدیک کند و تاحد امکان ترکیب بندی جملات، سبک انشا و رنگ آمیزی کلمات و اختصار قرآن شریف را حفظ کند و از ترجمه تحت اللفظی و ترجمه به معنی دوری کند. او هر جا ناچار به ترجمه به معنی شده ترجمه تحت اللفظی آیه را در زیرنویس همان صفحه آورده است تا خواننده را از جمله‌بندی اصلی آگاه سازد و نیز هر کجا ناگزیر به افزودن کلمه ای بر ترجمه بوده آن کلمه را در میان دو هلال قرار داده است تا از متن جدا گردد («ترجمه قرآن»، ص۱۶۵). رهنما در ترجمه خود از ترجمه‌ها و تفسیرهای قدیم و جدید و همکاری کسانی چون آیت اللّه ابوالحسن شعرانی و علی اصغر حلبی بهره برده است. او در مواردی که لازم دانسته از تفسیرهای قدیم و جدید در زیرنویس استفاده کرده است. او پیش از انتشار رسمی ترجمه، چاپ آزمایشی آن را برای علمای فارسی‌زبان و قرآن‌شناس ایرانی و دیگر کشورهای اسلامی فرستاد و نظر آنان را در اصلاح و بهبود ترجمه به کار بست. این ترجمه یکی از کم غلط‌ترین و شیواترین ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی است.

نویسنده

زین العابدین فرزند شیخ العراقین مازندرانی و نوه شیخ زین العابدین مازندرانی بود

رهنما، زین العابدین، نویسنده، مترجم قرآن (۱۲۷۳ش) در نجف یا کربلا به دنیا آمد. پس از تحصیل در مکتب خانه، در حوزه علمیه نجف، فقه و اصول و ادبیات فارسی و عربی خواند. در ۲۲سالگی به همراه برادرش (رضا تجدد) به تهران نقل مکان کرد و از جامه روحانیت بیرون آمد.

بدین ترتیب رهنما از نزدیکان رضاشاه شد و در حکومت او، نخست مأموریت یافت برای معرفی تحولات سیاسی جدید ایران به اروپا برود. بااین حال، در ۱۳۱۴ش، به همراه چند تن دیگر (ازجمله برادرش و علی دشتی) به اتهام توطئه علیه سلطنت به زندان افتاد و چندی بعد به لبنان تبعید شد (مکی، ج ۶، ص ۲۱۹؛ مرسلوند، ج ۳، ص ۳۵۰–۳۵۱). رهنما در لبنان به مطالعه و نگارش پرداخت و کتاب مشهورش، یعنی پیامبر، را در آنجا به پایان رساند. او در آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی (حک: ۱۳۲۰–۱۳۵۷ش) به ایران بازگشت. او در ۱۳۵۱ش برای نگارش کتابهای پیامبر و زندگانی امام حسین از دولت فرانسه نشان کماندور[۱] را دریافت کرد (همان، ص ۱۰۱). رهنما در ۱۲ تیر ۱۳۶۸ در تهران درگذشت. رهنما علاوه بر فعالیت سیاسی و انتشار نشریه، مقالات و کتابهای متعددی نوشت که از میان آنها، دو رمان تاریخی او، درباره زندگی پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم و امام حسین علیه السلام، و ترجمه قرآن برایش شهرت بسیار درپی داشت.