آمرزش گناه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۳: خط ۱۳:


== استغفار و توبه ==
== استغفار و توبه ==
استغفار و توبه گناهکار اولین شرط برای آمرزش اوست. واژه استغفار ۴۲بار در قرآن‌ كريم‌ به‌ شكل‌هايی گوناگون‌ آمده‌ است‌ كه‌ در بيشتر موارد، به‌ صيغه امر و از سوی خداوند خطاب‌ به‌ بندگان‌ است‌.<ref>دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۳۳۲۵</ref> استغفار یعنی طلب بخشش و غفران از خداوند و توبه یعنی پشیمانی از انجام گناه. توبه در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است. توبه و واژگان هم ریشه آن ۸۷ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته‌اند. در بسیاری از آیات توبه و استغفار در کنار هم آمده است.<ref>دانشنامه جهان اسلام،  بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۳۹۸۸</ref>
[[استغفار]] و [[توبه]] گناهکار اولین شرط برای آمرزش اوست. واژه استغفار ۴۲بار در قرآن‌ كريم‌ به‌ شكل‌هايی گوناگون‌ آمده‌ است‌ كه‌ در بيشتر موارد، به‌ صيغه امر و از سوی خداوند خطاب‌ به‌ بندگان‌ است‌.<ref>دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۳۳۲۵</ref> استغفار یعنی طلب بخشش و غفران از خداوند و توبه یعنی پشیمانی از انجام گناه. توبه در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است. توبه و واژگان هم ریشه آن ۸۷ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته‌اند. در بسیاری از آیات توبه و استغفار در کنار هم آمده است.<ref>دانشنامه جهان اسلام،  بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۳۹۸۸</ref>


در آیه ۸ سوره تحریم شرط آمرزش گناه را توبه خالصانه می‌داند: «تَوْبَةً نَصُوحًا»  مفسران توبه نصوح را واجد چهار شرط می دانند: «پشيمانى قلبى، استغفار زبانى، ترك گناه، و تصميم بر ترك در آينده.»<ref>تفسير نمونه، مکارم شیرازی،‌ ج۲۴، ص: ۲۹۰</ref>  
در آیه ۸ سوره تحریم شرط آمرزش گناه را توبه خالصانه می‌داند: «تَوْبَةً نَصُوحًا»  مفسران توبه نصوح را واجد چهار شرط می دانند: «پشيمانى قلبى، استغفار زبانى، ترك گناه، و تصميم بر ترك در آينده.»<ref>تفسير نمونه، مکارم شیرازی،‌ ج۲۴، ص: ۲۹۰</ref>  
خط ۲۴: خط ۲۴:


== تقوا و عبادت ==
== تقوا و عبادت ==
یکی از مواردی که قرآن تأکید دارد که با انجام آن گناهان بندگان را از بین می برد تقوا و دوری از گناه است: {{قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ|ترجمه=اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براى شما [نيروى‌] تشخيص [حق از باطل‌] قرار مى‌دهد؛ و گناهانتان را از شما مى‌زدايد؛ و شما را مى‌آمرزد؛ و خدا داراى بخشش بزرگ است.|سوره=انفال|آیه=۲۹}} مفسران ذیل این آیه توضیح داده‌اند که تقوا و پرهیزکاری گناهان را از بین می‌برد.<ref>روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ابوالفتوح رازی، ج۹، ص: ۱۰۰</ref>  
یکی از مواردی که قرآن تأکید دارد که با انجام آن گناهان بندگان را از بین می برد [[تقوا]] و دوری از گناه است: {{قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ|ترجمه=اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براى شما [نيروى‌] تشخيص [حق از باطل‌] قرار مى‌دهد؛ و گناهانتان را از شما مى‌زدايد؛ و شما را مى‌آمرزد؛ و خدا داراى بخشش بزرگ است.|سوره=انفال|آیه=۲۹}} مفسران ذیل این آیه توضیح داده‌اند که تقوا و پرهیزکاری گناهان را از بین می‌برد.<ref>روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ابوالفتوح رازی، ج۹، ص: ۱۰۰</ref>  


تقوا از مهمترین عوامل آمرزش گناه است.<ref>سوره نوح آیه ۳ و ۴. سوره حدید آیه ۲۸، سوره احزاب آیه ۷۰ و ۷۱.</ref> همچنین در جای دیگر قرآن آمده است که اجتناب از گناهان کبیره، باعث آمرزش گناهان دیگر می شود.<ref>سوره نساء آیه ۳۱</ref> در سوره نوح طاعت و عبادت خداوند و تقوا سبب آمرزش گناه دانسته شده است.<ref>سوره نوح آیات ۳و ۴</ref>
تقوا از مهمترین عوامل آمرزش گناه است.<ref>سوره نوح آیه ۳ و ۴. سوره حدید آیه ۲۸، سوره احزاب آیه ۷۰ و ۷۱.</ref> همچنین در جای دیگر قرآن آمده است که اجتناب از گناهان کبیره، باعث آمرزش گناهان دیگر می شود.<ref>سوره نساء آیه ۳۱</ref> در سوره نوح طاعت و عبادت خداوند و تقوا سبب آمرزش گناه دانسته شده است.<ref>سوره نوح آیات ۳و ۴</ref>
خط ۳۷: خط ۳۷:


== ایمان و عمل صالح ==
== ایمان و عمل صالح ==
ایمان و عمل صالح، از اعمالی است که سبب آمرزش گناه می‌شود.<ref>سوره احقاف آیه ۳۱</ref> خداوند می‌فرماید: {{قرآن|ترجمه=کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را می‌پوشانیم.|سوره=عنکبوت|آیه=۷}} در [[سوره محمد]] آمده است مومنانی که عمل صالح انجام می‌دهند خداوند گناهان و بدیهای آنان را می‌زداید و از بین می‌برد.<ref>سوره محمد آیه ۲</ref> و ایشان با توبه به سوی خداوند می‌روند.<ref>سوره فرقان آیه ۷۱</ref> نخست بايد در پرتو اعمال صالح از گناهان پاك شد سپس وارد بساط قرب پروردگار و بهشت و نعمتهاى او گرديد.<ref>تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۳، ص: ۲۲۳
[[ایمان]] و [[عمل صالح]]، از اعمالی است که سبب آمرزش گناه می‌شود.<ref>سوره احقاف آیه ۳۱</ref> خداوند می‌فرماید: {{قرآن|ترجمه=کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را می‌پوشانیم.|سوره=عنکبوت|آیه=۷}} در [[سوره محمد]] آمده است مومنانی که عمل صالح انجام می‌دهند خداوند گناهان و بدیهای آنان را می‌زداید و از بین می‌برد.<ref>سوره محمد آیه ۲</ref> و ایشان با توبه به سوی خداوند می‌روند.<ref>سوره فرقان آیه ۷۱</ref> نخست بايد در پرتو اعمال صالح از گناهان پاك شد سپس وارد بساط قرب پروردگار و بهشت و نعمتهاى او گرديد.<ref>تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۳، ص: ۲۲۳


</ref>
</ref>
خط ۴۵: خط ۴۵:


== صدقه و قرض ==
== صدقه و قرض ==
صدقه دادن باعث از بین رفتن گناهان می‌شود. در آیه ۲۷۱ سوره بقره امر به صدقه دادن شده است و خداوند پس از آن می فرماید با این کار خداوند از گناهان شما می‌گذرد. مفسران ذیل این آیه گفته‌اند انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عميق دارد زيرا بعد از دستور انفاق در اين آیه می‌‏فرمايد: «و گناهان شما را می‌‏پوشاند».<ref>تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۲، ص: ۳۴۶</ref> در قرآن، صدقه دادن سبب تطهیر و تزکیه می‌شود. خداوند به پیامبر می فرماید صدقه (زکات) مردم را بگیر که سبب طهارت و تزکیه آنان می شود.<ref>سوره توبه آیه ۱۰۳</ref>  
صدقه دادن باعث از بین رفتن گناهان می‌شود. در آیه ۲۷۱ [[سوره بقره]] امر به صدقه دادن شده است و خداوند پس از آن می فرماید با این کار خداوند از گناهان شما می‌گذرد. مفسران ذیل این آیه گفته‌اند انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عميق دارد زيرا بعد از دستور [[انفاق]] در اين آیه می‌‏فرمايد: «و گناهان شما را می‌‏پوشاند».<ref>تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۲، ص: ۳۴۶</ref> در قرآن، صدقه دادن سبب تطهیر و تزکیه می‌شود. خداوند به پیامبر می فرماید صدقه (زکات) مردم را بگیر که سبب طهارت و تزکیه آنان می شود.<ref>سوره توبه آیه ۱۰۳</ref>  


قرض دادن یکی از راه‌های آمرزش گناه است که قرآن به آن اشاره کرده است: {{قرآن|إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ|ترجمه=اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است!|سوره=تغابن|آیه=۱۷}} از اين آیه معلوم می‌‏شود كه انفاق مانند توبه از مكفّرات است‏.<ref>تفسير احسن الحديث، قرشی، علی اکبر، ج۱۱، ص: ۲۰۰
قرض دادن یکی از راه‌های آمرزش گناه است که قرآن به آن اشاره کرده است: {{قرآن|إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ|ترجمه=اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است!|سوره=تغابن|آیه=۱۷}} از اين آیه معلوم می‌‏شود كه انفاق مانند توبه از مكفّرات است‏.<ref>تفسير احسن الحديث، قرشی، علی اکبر، ج۱۱، ص: ۲۰۰

نسخهٔ ‏۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۴۹

سؤال
آمرزش گناه در قرآن کریم، چگونه آمده و با چه بیانی به توضیح آن پرداخته است؟


آمرزش گناه بندگان در قرآن به صراحت آمده است. این آمرزش زمانی تحقق می‌یابد که بنده، استغفار و توبه کند و از کار خود پشیمان باشد و از خداوند طلب بخشش کند. در قرآن انجام عمل صالح و نیک و انجام کارهای خوب و دادن صدقه، از مصادیقی است که راه آمرزش گناه توسط خداوند را باز می‌کند.

غفران الهی، وعده‌ای است که خداوند به گناهکاران داده است که آنان با توبه و استغفار و عمل صالح بتواند به سوی خداوند برگردند و لطف و رحمت خداوند در دنیا و آخرت شامل آنان شود.

غفران الهی

غفران و بخشش الهی بارها در قرآن آمده است و خداوند وعده داده است که گناهان بندگان توبه کننده‌اش را می پذیرد: ﴿قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.(زمر:53) مفسران درباره این آیه گفته‌اند كه از اميدبخش‌‏ترين آيات قرآن مجيد نسبت به همه گنهكاران است. طبق روايتى امام على (ع) فرمود: در تمام قرآن آيه‏‌اى وسيعتر از اين آيه نيست.[۱]

استغفار و توبه

استغفار و توبه گناهکار اولین شرط برای آمرزش اوست. واژه استغفار ۴۲بار در قرآن‌ كريم‌ به‌ شكل‌هايی گوناگون‌ آمده‌ است‌ كه‌ در بيشتر موارد، به‌ صيغه امر و از سوی خداوند خطاب‌ به‌ بندگان‌ است‌.[۲] استغفار یعنی طلب بخشش و غفران از خداوند و توبه یعنی پشیمانی از انجام گناه. توبه در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است. توبه و واژگان هم ریشه آن ۸۷ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته‌اند. در بسیاری از آیات توبه و استغفار در کنار هم آمده است.[۳]

در آیه ۸ سوره تحریم شرط آمرزش گناه را توبه خالصانه می‌داند: «تَوْبَةً نَصُوحًا» مفسران توبه نصوح را واجد چهار شرط می دانند: «پشيمانى قلبى، استغفار زبانى، ترك گناه، و تصميم بر ترك در آينده.»[۴]

بارها در قرآن ذکر شده است که در قدم اول آمرزش گناه، انسان باید توبه کند و از گناه خود پشیمان باشد:﴿مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، که خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل می‌کند.(فرقان:۷۰) و در آیات زیادی استغفار و توبه به صورت امر آمده است و بندگان را سفارش به این کار می کند تا گناهانشان بخشیده شود: در قرآن از زبان حضرت شعیب(ع) گفته می‌شود: ﴿وَاسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ ۚ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ؛ و از پروردگار خود آمرزش بخواهيد، سپس به درگاه او توبه كنيد كه پروردگار من مهربان و دوستدار [بندگان‌] است.(هود:۹۰) هرجا که استغفار در قرآن با فعل امر گفته شده، با اوصاف غفار، غفور، رحیم و ودود آمده است.

عمل نیک

یکی از عواملی که سیئات (گناهان) را از بین می‌برد، انجام حسنات (نیکی‌ها) است. حسنات در قرآن مصادیق زیادی دارد. و عبادات و نماز و انفاق را شامل می شود و بر هر کار خیر و خوبی اطلاق دارد. برخی هم حلم و صبر را هم از مصادیق آن می‌دانند.[۵] اعمال نیک، اعمال بد را از بین می برد. كار نيك كه از انگيزه الهى سر چشمه گرفته، آثار گناه را از بنده می‌شويد و تيرگی‌ها را به روشنايى مبدل می‌سازد.[۶] قرآن بارها یادآور شده است که بدی ها را با خوبی دفع کنید.[۷]:﴿و بدی را به نیکی دفع کنند.(رعد:۲۲)

تقوا و عبادت

یکی از مواردی که قرآن تأکید دارد که با انجام آن گناهان بندگان را از بین می برد تقوا و دوری از گناه است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براى شما [نيروى‌] تشخيص [حق از باطل‌] قرار مى‌دهد؛ و گناهانتان را از شما مى‌زدايد؛ و شما را مى‌آمرزد؛ و خدا داراى بخشش بزرگ است.(انفال:۲۹) مفسران ذیل این آیه توضیح داده‌اند که تقوا و پرهیزکاری گناهان را از بین می‌برد.[۸]

تقوا از مهمترین عوامل آمرزش گناه است.[۹] همچنین در جای دیگر قرآن آمده است که اجتناب از گناهان کبیره، باعث آمرزش گناهان دیگر می شود.[۱۰] در سوره نوح طاعت و عبادت خداوند و تقوا سبب آمرزش گناه دانسته شده است.[۱۱]

یاد خدا و استغفار از مقدمات آمرزش گناه است.[۱۲] و نیز نماز از حسناتی است که گناهان را از بین می‌برد:﴿نماز را در دو طرف روز و اوایل شب برپا دار، چرا که نیکی‌ها، بدی‌ها را بر طرف می‌سازد.(هود:۱۱۴) علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل این آیه نوشته است نمازها حسناتى است كه در دلهاى مؤمنين وارد شده و آثار معصيت و تيرگيهايى كه دلهايشان از ناحيه سيئات كسب كرده از بين می‌‏برد.[۱۳]

تبعیت از پیامبر

یکی از مهمترین عوامل آمرزش گناه، تبعیت از راه پیامبر (ص) است. این تبعیت همان ایمان و تقوا است. پیرو پیامبر (ص) بودن، به معنای انجام واجبات و ترک نواهی و منکرات است. اینگونه خداوند گناهان را می‌بخشد. در قرآن آمده که به پیامبر گفته می‌شود که به مردم بگوید اگر خداوند را دوست دارند باید از من پیروی کنند.[۱۴]

نزديكى خدا به بنده، گناهان او را از بين می‌برد و می‌آمرزد[۱۵] و این نزدیکی حاصل تقوا و پرهیزکاری است.

ایمان و عمل صالح

ایمان و عمل صالح، از اعمالی است که سبب آمرزش گناه می‌شود.[۱۶] خداوند می‌فرماید: ﴿کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را می‌پوشانیم.(عنکبوت:۷) در سوره محمد آمده است مومنانی که عمل صالح انجام می‌دهند خداوند گناهان و بدیهای آنان را می‌زداید و از بین می‌برد.[۱۷] و ایشان با توبه به سوی خداوند می‌روند.[۱۸] نخست بايد در پرتو اعمال صالح از گناهان پاك شد سپس وارد بساط قرب پروردگار و بهشت و نعمتهاى او گرديد.[۱۹]

هجرت و جهاد

خداوند در قرآن فرموده است کسانی که در راه من هجرت کرده‌اند و از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و در راه خدا آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند گناهان آنان را می‌بخشم و آنها را به بهشت درمی‌آورم.[۲۰]

صدقه و قرض

صدقه دادن باعث از بین رفتن گناهان می‌شود. در آیه ۲۷۱ سوره بقره امر به صدقه دادن شده است و خداوند پس از آن می فرماید با این کار خداوند از گناهان شما می‌گذرد. مفسران ذیل این آیه گفته‌اند انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عميق دارد زيرا بعد از دستور انفاق در اين آیه می‌‏فرمايد: «و گناهان شما را می‌‏پوشاند».[۲۱] در قرآن، صدقه دادن سبب تطهیر و تزکیه می‌شود. خداوند به پیامبر می فرماید صدقه (زکات) مردم را بگیر که سبب طهارت و تزکیه آنان می شود.[۲۲]

قرض دادن یکی از راه‌های آمرزش گناه است که قرآن به آن اشاره کرده است: ﴿إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ؛ اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است!(تغابن:۱۷) از اين آیه معلوم می‌‏شود كه انفاق مانند توبه از مكفّرات است‏.[۲۳]حلیم بودن خداوند در این اشاره به آمرزش گناهان و عدم تعجیل در عقول بندگان است.[۲۴] و نیز آیه ۱۲ سوره مائده هم به این مضمون تصریح کرده است: «لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ».


مطالعه بیشتر

  • گناه‌شناسی، محسن قرائتی.
  • اخلاق در قرآن دوره ۳ جلدی، آیت الله مکارم شیرازی.

منابع

  1. تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۱۹، ص: ۴۹۹
  2. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۳۳۲۵
  3. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۳۹۸۸
  4. تفسير نمونه، مکارم شیرازی،‌ ج۲۴، ص: ۲۹۰
  5. ترجمه تفسير الميزان، طباطبایی، ج۱۶، ص: ۷۷
  6. تفسير نمونه، مکارم شیرازی،‌ ج۲۴، ص: ۲۶۷
  7. سوره هود آیه ۱۱۴، سوره قصص آیه ۵۴
  8. روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ابوالفتوح رازی، ج۹، ص: ۱۰۰
  9. سوره نوح آیه ۳ و ۴. سوره حدید آیه ۲۸، سوره احزاب آیه ۷۰ و ۷۱.
  10. سوره نساء آیه ۳۱
  11. سوره نوح آیات ۳و ۴
  12. سوره آل‌عمران آیه ۱۳۵
  13. ترجمه تفسير الميزان، طباطبایی، ج۱۱، ص: ۷۸
  14. سوره انفال آیه ۷۰، سوره آل‌عمران، آیه ۳۱
  15. ترجمه تفسير الميزان، طباطبایی، ج3، ص: 251
  16. سوره احقاف آیه ۳۱
  17. سوره محمد آیه ۲
  18. سوره فرقان آیه ۷۱
  19. تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۳، ص: ۲۲۳
  20. سوره صف آیه ۱۱ و ۱۲. سوره آل عمران آیه ۱۹۵
  21. تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۲، ص: ۳۴۶
  22. سوره توبه آیه ۱۰۳
  23. تفسير احسن الحديث، قرشی، علی اکبر، ج۱۱، ص: ۲۰۰
  24. لغات در تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ناصر، ج۱، ص۱۹۴