حشر حیوانات: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
(تکمیل و بارگزاری)
(ابرابزار)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
آيا در جهان آخرت، حيوانات هم مانند انسان محشور مي‏شوند؟
آیا در جهان آخرت، حیوانات هم مانند انسان محشور می‌شوند؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
'''حشر حیوانات''' در روز قیامت، مورد قبول اکثر مفسرین است. دلایل عقلی از جمله حکمت خداوند اشاره کرد. از دلایل قرآنی می‌توان به تشبیه حیوانات به امت‌هایی مانند انسان‌ها، درک و شعور حیوانات، تصریح قرآن به حشر حیوانات اشاره کرد. از جمله دلایل روایی نیز می‌توان به احادیث وارد شده از پیامبر(ص) اشاره کرد که حیوانات را مرکب‌هایی در آخرت بیان داشته‌اند که از رفتار نامناسب صاحب خویش، از او شکایت می‌کنند.
'''حشر حیوانات''' در روز قیامت، مورد قبول اکثر مفسرین است. دلایل عقلی از جمله حکمت خداوند اشاره کرد. از دلایل قرآنی می‌توان به تشبیه حیوانات به امت‌هایی مانند انسان‌ها، درک و شعور حیوانات، تصریح قرآن به حشر حیوانات اشاره کرد. از جمله دلایل روایی نیز می‌توان به احادیث وارد شده از پیامبر (ص) اشاره کرد که حیوانات را مرکب‌هایی در آخرت بیان داشته‌اند که از رفتار نامناسب صاحب خویش، از او شکایت می‌کنند.


==حشر حیوانات در روز قیامت==
== حشر حیوانات در روز قیامت ==
بيشتر مفسران اين مطلب را پذيرفته‏‌اند كه تمام انواع جانداران داراي رستاخير و جزا و كيفر هستند.<ref>مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتاب اسلاميه، ۱۳۶۳ هـ .ق، ج۵، ص۲۳۳، ذيل آيه ۳۸ انعام.</ref>  
بیشتر مفسران این مطلب را پذیرفته‌اند که تمام انواع جانداران دارای رستاخیر و جزا و کیفر هستند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ق، ج۵، ص۲۳۳، ذیل آیه ۳۸ انعام.</ref>


==دلایل عقلی و قرآنی==
== دلایل عقلی و قرآنی ==
===حکمت خداوند===
=== حکمت خداوند ===
عقل حكم مي‏كند كه با توجه به حكيم بودن خداوند، جهان خلقت در همه سطوح و لايه‏‌هاي آن هدفدار و در مسير تكامل خلق شده باشد.
عقل حکم می‌کند که با توجه به حکیم بودن خداوند، جهان خلقت در همه سطوح و لایه‌های آن هدفدار و در مسیر تکامل خلق شده باشد.


[[قرآن]] نيز بر اين نكته تأكيد نموده مي‏فرمايد:{{قرآن|وما خلقنا السماء والارض وما بينهما باطلاً ذلك ظن الذين كفروا فويل للذين كفروا من النار|ترجمه=ما آسمان و زمين و آن چه را كه در بين آن دو است باطل نيافريديم. اين خيالي است كه كفار براي خود ساخته‏اند، پس واي بر كساني كه كفر ورزيدند از آتش جهنم.|سوره=ص|آیه=۲۷}}
[[قرآن]] نیز بر این نکته تأکید نموده می‌فرماید:{{قرآن|وما خلقنا السماء والارض وما بینهما باطلاً ذلک ظن الذین کفروا فویل للذین کفروا من النار|ترجمه=ما آسمان و زمین و آنچه را که در بین آن دو است باطل نیافریدیم. این خیالی است که کفار برای خود ساخته‌اند، پس وای بر کسانی که کفر ورزیدند از آتش جهنم.|سوره=ص|آیه=۲۷}}


===حیوانات امت‌هایی مانند انسان‌ها===
=== حیوانات امت‌هایی مانند انسان‌ها ===
قرآن كريم همه حيوانات را امت‏‌هايي مثل انسان‌ها مي‏داند كه در [[قيامت]] محشور خواهند شد: {{قرآن|وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ|ترجمه=هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند.|سوره=انعام|آیه=۳۸}}
قرآن کریم همه حیوانات را امت‌هایی مثل انسان‌ها می‌داند که در [[قیامت]] محشور خواهند شد: {{قرآن|وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُکُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَیٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ|ترجمه=هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند.|سوره=انعام|آیه=۳۸}}


مرحوم صدرالمتألهين در اين رابطه مي‏‌فرمايد: تمام ممكنات به حسب نهاد غريزي، خواهان خداوند و به سوي او در حال حركت‌اند؛ حركتي معنوي كه مشتاق و راغبِ رسيدن به لقاء او هستند... و از اين‏جا دانسته مي‏‌شود كه هر طبيعت نوعي، روزي به غايت اصلي خود مي‏‌رسد.<ref>ملاصدرا، صدرالدين محمد شيرازي، رساله الحشر، تهران، ترجمه محمد خواجوي، انتشارات مولي، ص۱۸.</ref>
مرحوم صدرالمتألهین در این رابطه می‌فرماید: تمام ممکنات به حسب نهاد غریزی، خواهان خداوند و به سوی او در حال حرکت‌اند؛ حرکتی معنوی که مشتاق و راغبِ رسیدن به لقاء او هستند… و از این‌جا دانسته می‌شود که هر طبیعت نوعی، روزی به غایت اصلی خود می‌رسد.<ref>ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی، رساله الحشر، تهران، ترجمه محمد خواجوی، انتشارات مولی، ص۱۸.</ref>


===درک و شعور حیوانات===
=== درک و شعور حیوانات ===
قرآن همه حيوانات و حتي جمادات را صاحب درك و شعور مي‏داند و همه را در حال تسبيح و ذكر خدا مي‏‌انگارد، حتي لطايف و دقايقي از بعضي حيوانات نقل مي‏‌كند كه دلالت بر هوشياري دقيق آن‏‌ها دارد؛ مثل داستان فرار كردن مورچه‌ها از برابر لشكر سليمان‏(ع)<ref>نمل/ ۱۸.</ref> و داستان آمدن هدهد به منطقه سبا و يمن و آوردن خبرهاي هيجان‏ انگيز براي [[سليمان(ع)]] كه همه، شواهدي بر اين مدعا است؛ گرچه بعضي ميل دارند همه اين موارد را يك نوع الهام غريزي بدانند، اما هيچ دليلي بر اين موضوع در دست نيست كه اعمال آن‏ها به صورت ناآگاه (غريزه بدون عقل) انجام شود.<ref>مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالكتاب اسلاميه، ۱۳۶۳ هـ .ش، ج۵، ص۲۲۵.</ref>
قرآن همه حیوانات و حتی جمادات را صاحب درک و شعور می‌داند و همه را در حال تسبیح و ذکر خدا می‌انگارد، حتی لطایف و دقایقی از بعضی حیوانات نقل می‌کند که دلالت بر هوشیاری دقیق آن‌ها دارد؛ مثل داستان فرار کردن مورچه‌ها از برابر لشکر سلیمان‏(ع)<ref>نمل/ ۱۸.</ref> و داستان آمدن هدهد به منطقه سبا و یمن و آوردن خبرهای هیجان انگیز برای [[سلیمان(ع)]] که همه، شواهدی بر این مدعا است؛ گرچه بعضی میل دارند همه این موارد را یک نوع الهام غریزی بدانند، اما هیچ دلیلی بر این موضوع در دست نیست که اعمال آن‌ها به صورت ناآگاه (غریزه بدون عقل) انجام شود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ش، ج۵، ص۲۲۵.</ref>


بنابراين مي‏توان گفت كه چون حيوانات در حد خود اراده و شعور دارند، حشر هم دارند و مطابق مقدار اراده و شعوري كه خداوند به آن‏ها داده است، مورد مواخذه قرار مي‏‌گيرند و سپس مستحق نعمت يا عذاب مي‏‌شوند<ref>ر.ك. همان، ص۲۲۷.</ref>.
بنابراین می‌توان گفت که چون حیوانات در حد خود اراده و شعور دارند، حشر هم دارند و مطابق مقدار اراده و شعوری که خداوند به آن‌ها داده‌است، مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و سپس مستحق نعمت یا عذاب می‌شوند.<ref>ر. ک. همان، ص۲۲۷.</ref>


البته بعيد نيست بگوييم كه شيوه حشر انسان و حيوان مختلف است و هر كدام ويژگي‏هاي خاص خود را دارند<ref>ر.ك، ملا صدرا، محمد شيرازي، الحكمه المتعاليه في الاسفار العقليه، چاپ چهارم، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، ۱۴۰۱ هـ .ق، ج۹، ص۲۴۹؛ و ملاصدرا، ترجمه محمد خواجوي، رساله الحشر، تهران، انتشارات مولي، ص۳۰، فصل سوم در حشر نفوس حيواني.</ref>.
البته بعید نیست بگوییم که شیوه حشر انسان و حیوان مختلف است و هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.<ref>ر. ک. ملا صدرا، محمد شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه، چاپ چهارم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۱ هـ. ق، ج۹، ص۲۴۹؛ و ملاصدرا، ترجمه محمد خواجوی، رساله الحشر، تهران، انتشارات مولی، ص۳۰، فصل سوم در حشر نفوس حیوانی.</ref>


===تصریح به حشر حیوانات===
=== تصریح به حشر حیوانات ===
قرآن كريم در توضيح صحنه قيامت مي‏‌فرمايد: {{قرآن|واذا الوحوش حشرت|ترجمه=هنگامي كه حيوانات محشور شوند.|سوره=تکویر|آیه=۵}}
قرآن کریم در توضیح صحنه قیامت می‌فرماید: {{قرآن|واذا الوحوش حشرت|ترجمه=هنگامی که حیوانات محشور شوند.|سوره=تکویر|آیه=۵}}


[[شيخ طوسي]] در ذيل اين آيه مي‏‌فرمايد: خداوند حيوانات را در قيامت محشور مي‌‏كند تا هر كدام از آن‏ها به پاداش سختي‏‌هايي كه در دنيا كشيده‏‌اند برسند و بين حيوانات نيز عدالت برقرار گردد و حق هر كدام را از ديگري بستاند.
[[شیخ طوسی]] در ذیل این آیه می‌فرماید: خداوند حیوانات را در قیامت محشور می‌کند تا هر کدام از آن‌ها به پاداش سختی‌هایی که در دنیا کشیده‌اند برسند و بین حیوانات نیز عدالت برقرار گردد و حق هر کدام را از دیگری بستاند.


البته در اين كه آيا نعمت‏هاي آن جهان براي حيوانات ابدي است يا موقتي، اختلافي بين مفسرين وجود دارد كه شيخ آن‏ها را به سه دسته تقسيم مي‌‏كند:
البته در این که آیا نعمت‌های آن جهان برای حیوانات ابدی است یا موقتی، اختلافی بین مفسرین وجود دارد که شیخ آن‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کند:
*گروهي معقتدند اين نعمت‏ها براي حيوانات ابدي است.
* گروهی معقتدند این نعمت‌ها برای حیوانات ابدی است.
*گروهي ديگر معتقد هستند كه هر چند استحقاق ثواب ابدي نيست، ولي خدا از روي تفضل، آن را ادامه مي‏دهد.
* گروهی دیگر معتقد هستند که هر چند استحقاق ثواب ابدی نیست، ولی خدا از روی تفضل، آن را ادامه می‌دهد.
*گروه سوم مي‏گويند بعد از آن كه حيوانات به اندازه استحقاق خود عوض گرفتند، خداوند همه را خاك خواهد كرد.<ref>ر.ك طوسي، ابي جعفر محمد، التبيان في تفسير القرآن، بيروت، دارالاحياء التراث العربي، ج۱۰، ص۲۸۰، ذيل آيه ۵ تكوير.</ref>.
* گروه سوم می‌گویند بعد از آن که حیوانات به اندازه استحقاق خود عوض گرفتند، خداوند همه را خاک خواهد کرد.<ref>ر. ک. طوسی، ابی جعفر محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۲۸۰، ذیل آیه ۵ تکویر.</ref>


===تأخیر عذاب ظالمین===
=== تأخیر عذاب ظالمین ===
قرآن كريم مي‌‏فرمايد: {{قرآن|ولو يؤاخذ اللَّه الناس بظلمهم ماترك علي ظهرها من دابه ولكن يوخرهم الي اجل مسمي|ترجمه=و اگر خدا مي‏خواست مردم را به كيفر ظلمشان برساند، هيچ جنبنده‏‌اي بر روي زمين نمي‏‌ماند ولكن كيفرشان را براي مدتي معين به تأخير انداخت.|سوره=فاطر|آیه=۴۵}}
قرآن کریم می‌فرماید: {{قرآن|ولو یؤاخذ اللَّه الناس بظلمهم ماترک علی ظهرها من دابه ولکن یوخرهم الی اجل مسمی|ترجمه=و اگر خدا می‌خواست مردم را به کیفر ظلمشان برساند، هیچ جنبنده‌ای بر روی زمین نمی‌ماند ولکن کیفرشان را برای مدتی معین به تأخیر انداخت.|سوره=فاطر|آیه=۴۵}}


از كلمه «دابه في الارض» معلوم مي‏شود حيوانات نيز ظلم‏‌هايي دارند، ولي خدا فعلاً عذاب آن‏ها را به تأخير انداخته تا زماني كه در قيامت محشور شوند.
از کلمه «دابه فی الارض» معلوم می‌شود حیوانات نیز ظلم‌هایی دارند، ولی خدا فعلاً عذاب آن‌ها را به تأخیر انداخته تا زمانی که در قیامت محشور شوند.


[[علامه طباطبايي]] در تفسیر این آیه اینطور فرموده است که چون دو وصف (احسان و ظلم) در بين حيوانات هم هست از اين رو به دليل اين آيات حشر حیوانات نیز ثابت می ‌شود و مويد اين معنا ظاهر آيه {{قرآن|لو يؤاخذ اللَّه الناس...}} است.<ref>طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، ج۷، ص۱۲۰، ذيل آيه ۳۸ انعام.</ref>
[[علامه طباطبایی]] در تفسیر این آیه اینطور فرموده‌است که چون دو وصف (احسان و ظلم) در بین حیوانات هم هست از این رو به دلیل این آیات حشر حیوانات نیز ثابت می‌شود و موید این معنا ظاهر آیه {{قرآن|لو یؤاخذ اللَّه الناس…}} است.<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۷، ص۱۲۰، ذیل آیه ۳۸ انعام.</ref>


==دلایل روایی==
== دلایل روایی ==
روایات فراوانی از [[پیامبر(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] نقل شده است که بنابر این روایات‌، حیوانات نیز در قیامت محشور می‌شوند:
روایات فراوانی از [[پیامبر(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] نقل شده‌است که بنابر این روایات، حیوانات نیز در قیامت محشور می‌شوند:
* پيامبر(ص) فرمودند: اسب‏هاي رزمندگان، در بهشت نيز مركب‏‌هاي سواري آن‏ها خواهند بود: «أنَّ خيول الغزاه في الدنيا، خيولهم في الجنه»<ref>مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>.
* پیامبر (ص) فرمودند: اسب‌های رزمندگان، در بهشت نیز مرکب‌های سواری آن‌ها خواهند بود: «أنَّ خیول الغزاه فی الدنیا، خیولهم فی الجنه».<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>
* پیامبر (ص) می‌فرمایند: قربانی‌های خود را خوب انتخاب کنید که هنگام عبور از صراط، مرکب‌های شما خواهند بود.<ref>زمردیان، احمد، سرنوشت انسان، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۴ هـ. ش، ص۴۶۳.</ref>
* در روایتی آمده‌است روزی پیامبر (ص) شتری را دیدند که او را بسته‌اند، ولی جهازش را برنداشته‌اند و حیوان در حال سختی است، حضرت فرمودند: صاحبش کجاست؟ به او بگویید که خودش را برای شکایت این شتر در قیامت آماده کند.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>


*‌ پیامبر(ص) می‌فرمایند: قرباني‏‌هاي خود را خوب انتخاب كنيد كه هنگام عبور از صراط، مركب‏‌هاي شما خواهند بود.<ref>زمرديان، احمد، سرنوشت انسان، چاپ سوم، تهران، كتابفروشي اسلاميه، ۱۳۵۴ هـ . ش، ص۴۶۳.</ref>
[[اهل سنت]] نیز در این باره روایات زیادی نقل کرده‌اند، از جمله [[ابو هریره]] گفته‌است: پیامبر فرمود: خداوند در روز قیامت همه مخلوقات را محشور می‌کند: بهایم و چهارپایان و پرندگان و هر چیز دیگری را، و عدالت خدا در آن روز به مرحله‌ای می‌رسد که حق حیوان بی‌شاخ را، از حیوان شاخدار که به او ظلم کرده می‌گیرد. آن‌گاه می‌گوید: همه خاک شوید و در این هنگام همه آن‌ها مرده و خاک می‌شوند و از این جهت است که در آن روز کافران می‌گویند: «یا لیتنی کنتُ تراباً» ای کاش من خاک بودم.<ref>ر. ک. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۲۶ از تفسیر المنار و همان، ص۲۲۵ با کمی تفاوت از مجمع البیان و نورالثقلین.</ref>
 
* در روایتی آمده است روزي پيامبر(ص) شتري را ديدند كه او را بسته‏‌اند، ولي جهازش را برنداشته‏‌اند و حيوان در حال سختي است، حضرت فرمودند: صاحبش كجاست؟ به او بگوييد كه خودش را براي شكايت اين شتر در قيامت آماده كند.<ref>مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷، ص۲۷۶.</ref>.
 
[[اهل سنت]] نيز در اين باره روايات زيادي نقل كرده‌‏اند، از جمله [[ابو هريره]] گفته است: پيامبر فرمود: خداوند در روز قيامت همه مخلوقات را محشور مي‌‏كند: بهايم و چهارپايان و پرندگان و هر چيز ديگري را، و عدالت خدا در آن روز به مرحله‏‌اي مي‏‌رسد كه حق حيوان بي‏شاخ را، از حيوان شاخدار كه به او ظلم كرده مي‏‌گيرد. آن‏گاه مي‏‌گويد: همه خاك شويد و در اين هنگام همه آن‏‌ها مرده و خاك مي‏‌شوند و از اين جهت است كه در آن روز كافران مي‏گويند: «يا ليتني كنتُ تراباً» اي كاش من خاك بودم.<ref>ر.ك، مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج۵، ص۲۲۶ از تفسير المنار و همان، ص۲۲۵ با كمي تفاوت از مجمع البيان و نورالثقلين.</ref>


{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}


==منابع جهت مطالعه بيشتر:==
== منابع جهت مطالعه بیشتر ==
* ترجمه الميزان، علامه طباطبايي، سيد محمد حسين، نشر فرهنگي رجاء، جلد ۷، ص۱۱۷، ذيل آيه ۳۸ انعام.  
* ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، سید محمد حسین، نشر فرهنگی رجاء، جلد ۷، ص۱۱۷، ذیل آیه ۳۸ انعام.
* تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازي، ج۵، ص۲۲۴، ذيل آيه ۳۸ انعام.  
* تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۵، ص۲۲۴، ذیل آیه ۳۸ انعام.
* سرنوشت انسان، احمد زمرديان، كتابفروشي اسلاميه ص۴۶۱، فصل چهاردهم، حشر و حوش.  
* سرنوشت انسان، احمد زمردیان، کتابفروشی اسلامیه ص۴۶۱، فصل چهاردهم، حشر و حوش.
* ترجمه بدايه المعارف، محسن خرازي، ج۲، فصل پنجم معاد، حشر حيوانات.
* ترجمه بدایه المعارف، محسن خرازی، ج۲، فصل پنجم معاد، حشر حیوانات.
{{پایان مطالعه بیشتر}}
{{پایان مطالعه بیشتر}}


==منابع==
== منابع ==
<references />
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = کلام
  | شاخه اصلی = کلام
|شاخه فرعی۱ = معاد
|شاخه فرعی۱ = معاد
|شاخه فرعی۲ = حشر
|شاخه فرعی۲ = حشر
|شاخه فرعی۳ =  
|شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
خط ۷۷: خط ۷۵:
  | ویرایش = شد
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی = شد
  | لینک‌دهی = شد
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه =
  | تغییر مسیر = شد
  | تغییر مسیر = شد
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
  | بازبینی =
  | تکمیل =  
  | تکمیل =
  | اولویت = ج
  | اولویت = ج
  | کیفیت = ج
  | کیفیت = ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ ‏۲۳ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۰۳

سؤال

آیا در جهان آخرت، حیوانات هم مانند انسان محشور می‌شوند؟

حشر حیوانات در روز قیامت، مورد قبول اکثر مفسرین است. دلایل عقلی از جمله حکمت خداوند اشاره کرد. از دلایل قرآنی می‌توان به تشبیه حیوانات به امت‌هایی مانند انسان‌ها، درک و شعور حیوانات، تصریح قرآن به حشر حیوانات اشاره کرد. از جمله دلایل روایی نیز می‌توان به احادیث وارد شده از پیامبر (ص) اشاره کرد که حیوانات را مرکب‌هایی در آخرت بیان داشته‌اند که از رفتار نامناسب صاحب خویش، از او شکایت می‌کنند.

حشر حیوانات در روز قیامت

بیشتر مفسران این مطلب را پذیرفته‌اند که تمام انواع جانداران دارای رستاخیر و جزا و کیفر هستند.[۱]

دلایل عقلی و قرآنی

حکمت خداوند

عقل حکم می‌کند که با توجه به حکیم بودن خداوند، جهان خلقت در همه سطوح و لایه‌های آن هدفدار و در مسیر تکامل خلق شده باشد.

قرآن نیز بر این نکته تأکید نموده می‌فرماید:﴿وما خلقنا السماء والارض وما بینهما باطلاً ذلک ظن الذین کفروا فویل للذین کفروا من النار؛ ما آسمان و زمین و آنچه را که در بین آن دو است باطل نیافریدیم. این خیالی است که کفار برای خود ساخته‌اند، پس وای بر کسانی که کفر ورزیدند از آتش جهنم.(ص:۲۷)

حیوانات امت‌هایی مانند انسان‌ها

قرآن کریم همه حیوانات را امت‌هایی مثل انسان‌ها می‌داند که در قیامت محشور خواهند شد: ﴿وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُکُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِی الْکِتَابِ مِنْ شَیْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَیٰ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ؛ هیچ جنبنده‌ای در زمین، و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند، نیست مگر اینکه امتهایی همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم؛ سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌گردند.(انعام:۳۸)

مرحوم صدرالمتألهین در این رابطه می‌فرماید: تمام ممکنات به حسب نهاد غریزی، خواهان خداوند و به سوی او در حال حرکت‌اند؛ حرکتی معنوی که مشتاق و راغبِ رسیدن به لقاء او هستند… و از این‌جا دانسته می‌شود که هر طبیعت نوعی، روزی به غایت اصلی خود می‌رسد.[۲]

درک و شعور حیوانات

قرآن همه حیوانات و حتی جمادات را صاحب درک و شعور می‌داند و همه را در حال تسبیح و ذکر خدا می‌انگارد، حتی لطایف و دقایقی از بعضی حیوانات نقل می‌کند که دلالت بر هوشیاری دقیق آن‌ها دارد؛ مثل داستان فرار کردن مورچه‌ها از برابر لشکر سلیمان‏(ع)[۳] و داستان آمدن هدهد به منطقه سبا و یمن و آوردن خبرهای هیجان انگیز برای سلیمان(ع) که همه، شواهدی بر این مدعا است؛ گرچه بعضی میل دارند همه این موارد را یک نوع الهام غریزی بدانند، اما هیچ دلیلی بر این موضوع در دست نیست که اعمال آن‌ها به صورت ناآگاه (غریزه بدون عقل) انجام شود.[۴]

بنابراین می‌توان گفت که چون حیوانات در حد خود اراده و شعور دارند، حشر هم دارند و مطابق مقدار اراده و شعوری که خداوند به آن‌ها داده‌است، مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و سپس مستحق نعمت یا عذاب می‌شوند.[۵]

البته بعید نیست بگوییم که شیوه حشر انسان و حیوان مختلف است و هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.[۶]

تصریح به حشر حیوانات

قرآن کریم در توضیح صحنه قیامت می‌فرماید: ﴿واذا الوحوش حشرت؛ هنگامی که حیوانات محشور شوند.(تکویر:۵)

شیخ طوسی در ذیل این آیه می‌فرماید: خداوند حیوانات را در قیامت محشور می‌کند تا هر کدام از آن‌ها به پاداش سختی‌هایی که در دنیا کشیده‌اند برسند و بین حیوانات نیز عدالت برقرار گردد و حق هر کدام را از دیگری بستاند.

البته در این که آیا نعمت‌های آن جهان برای حیوانات ابدی است یا موقتی، اختلافی بین مفسرین وجود دارد که شیخ آن‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کند:

  • گروهی معقتدند این نعمت‌ها برای حیوانات ابدی است.
  • گروهی دیگر معتقد هستند که هر چند استحقاق ثواب ابدی نیست، ولی خدا از روی تفضل، آن را ادامه می‌دهد.
  • گروه سوم می‌گویند بعد از آن که حیوانات به اندازه استحقاق خود عوض گرفتند، خداوند همه را خاک خواهد کرد.[۷]

تأخیر عذاب ظالمین

قرآن کریم می‌فرماید: ﴿ولو یؤاخذ اللَّه الناس بظلمهم ماترک علی ظهرها من دابه ولکن یوخرهم الی اجل مسمی؛ و اگر خدا می‌خواست مردم را به کیفر ظلمشان برساند، هیچ جنبنده‌ای بر روی زمین نمی‌ماند ولکن کیفرشان را برای مدتی معین به تأخیر انداخت.(فاطر:۴۵)

از کلمه «دابه فی الارض» معلوم می‌شود حیوانات نیز ظلم‌هایی دارند، ولی خدا فعلاً عذاب آن‌ها را به تأخیر انداخته تا زمانی که در قیامت محشور شوند.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه اینطور فرموده‌است که چون دو وصف (احسان و ظلم) در بین حیوانات هم هست از این رو به دلیل این آیات حشر حیوانات نیز ثابت می‌شود و موید این معنا ظاهر آیه ﴿لو یؤاخذ اللَّه الناس… است.[۸]

دلایل روایی

روایات فراوانی از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نقل شده‌است که بنابر این روایات، حیوانات نیز در قیامت محشور می‌شوند:

  • پیامبر (ص) فرمودند: اسب‌های رزمندگان، در بهشت نیز مرکب‌های سواری آن‌ها خواهند بود: «أنَّ خیول الغزاه فی الدنیا، خیولهم فی الجنه».[۹]
  • پیامبر (ص) می‌فرمایند: قربانی‌های خود را خوب انتخاب کنید که هنگام عبور از صراط، مرکب‌های شما خواهند بود.[۱۰]
  • در روایتی آمده‌است روزی پیامبر (ص) شتری را دیدند که او را بسته‌اند، ولی جهازش را برنداشته‌اند و حیوان در حال سختی است، حضرت فرمودند: صاحبش کجاست؟ به او بگویید که خودش را برای شکایت این شتر در قیامت آماده کند.[۱۱]

اهل سنت نیز در این باره روایات زیادی نقل کرده‌اند، از جمله ابو هریره گفته‌است: پیامبر فرمود: خداوند در روز قیامت همه مخلوقات را محشور می‌کند: بهایم و چهارپایان و پرندگان و هر چیز دیگری را، و عدالت خدا در آن روز به مرحله‌ای می‌رسد که حق حیوان بی‌شاخ را، از حیوان شاخدار که به او ظلم کرده می‌گیرد. آن‌گاه می‌گوید: همه خاک شوید و در این هنگام همه آن‌ها مرده و خاک می‌شوند و از این جهت است که در آن روز کافران می‌گویند: «یا لیتنی کنتُ تراباً» ای کاش من خاک بودم.[۱۲]


منابع جهت مطالعه بیشتر

  • ترجمه المیزان، علامه طباطبایی، سید محمد حسین، نشر فرهنگی رجاء، جلد ۷، ص۱۱۷، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  • تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۵، ص۲۲۴، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  • سرنوشت انسان، احمد زمردیان، کتابفروشی اسلامیه ص۴۶۱، فصل چهاردهم، حشر و حوش.
  • ترجمه بدایه المعارف، محسن خرازی، ج۲، فصل پنجم معاد، حشر حیوانات.


منابع

  1. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ق، ج۵، ص۲۳۳، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  2. ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی، رساله الحشر، تهران، ترجمه محمد خواجوی، انتشارات مولی، ص۱۸.
  3. نمل/ ۱۸.
  4. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۳ هـ. ش، ج۵، ص۲۲۵.
  5. ر. ک. همان، ص۲۲۷.
  6. ر. ک. ملا صدرا، محمد شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه، چاپ چهارم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۱ هـ. ق، ج۹، ص۲۴۹؛ و ملاصدرا، ترجمه محمد خواجوی، رساله الحشر، تهران، انتشارات مولی، ص۳۰، فصل سوم در حشر نفوس حیوانی.
  7. ر. ک. طوسی، ابی جعفر محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ج۱۰، ص۲۸۰، ذیل آیه ۵ تکویر.
  8. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۷، ص۱۲۰، ذیل آیه ۳۸ انعام.
  9. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷، ص۲۷۶.
  10. زمردیان، احمد، سرنوشت انسان، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۴ هـ. ش، ص۴۶۳.
  11. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷، ص۲۷۶.
  12. ر. ک. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۵، ص۲۲۶ از تفسیر المنار و همان، ص۲۲۵ با کمی تفاوت از مجمع البیان و نورالثقلین.