حضور کودکان در مساجد

سؤال

دیدگاه اسلام در باره حضور کودکان در مساجد چیست؟

انجام دادن مداوم تکالیف دینی و برخی از اعمال عبادی در اسلام به ویژه نماز، به تمرین در دوران کودکی نیاز دارد، تا پس از طی مراحل رشد جسمانی و رسیدن به حد بلوغ، در برگزاری آن احساس سنگینی و مسامحت بیجا به وجود نیاید و احیاناً به ترک آن منجر نشود. هرچند روایاتی وجود دارد که حضور کودکان در مسجد را منع می‌کند، اما روایات زیادتری آمده است که تشویق به حضور کودکان در مسجد می‌کند. همینطور سیره پیامبر هم چنین بوده که هنگام حضور ایشان در مسجد، کودکان هم حضور داشتند و ایشان منعی نمی‌کردند.

روایات بر عدم جواز حضور کودکان در مساجد

رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: دیوانگان و کودکان خود را از مساجدتان دور نگه دارید.

شماری از علما و همینطور اهل سنت از این حدیث حکم عدم جواز ورود کودک را به مسجد استنباط کرده و بدان فتوا داده‌اند. قابسی از مالک نقل می‌کند: اگر کودک در سنین بازی و شیطنت است، من ورود او را به مسجد جایز نمی‌دانم.

روایات بر جواز حضور کودکان در مساجد

در مقابل حدیث عدم جواز حضور کودکان، در مآخذ دینی روایاتی وجود دارد که پیامبر(ص) و اصحاب، بچه‌های خود را به مسجد می‌آوردند. نه تنها بچه‌های سه چهارساله بلکه زنان اصحاب با بچه‌های شیرخوار خود در نمازهای جماعت حاضر می‌شدند و این روایات نشان نمی‌دهند که پیامبر رحمت (ص) حتی در یک مورد بر آنان یا بر والدین آنان نهیب زده یا به آوردن بچه‌هایشان به مسجد اعتراض کرده باشند. بلکه برعکس، عکس العمل‌هایی که حاکی از تشویق و رضایت است، از جانب آن حضرت (ص) مشاهده می‌شد.

الف) ابن عمر درباره پیامبر (ص) و سلم چنین می‌گوید: رسول خدا (ص) را دیدم که در منبر برای مدم سخنرانی می‌کردند امام حسن (ع) در خروج از مسجد پایش لیز خورد و به زمین افتاد. حضرت از منبر پایین آمد تا او رابگیرد. مردم او را گرفتند و به ایشان دادند. حضرت (ص) فرمودند: خدا شیطان را بکشد. واقعاً فرزند موجب آزمایش است. به خدا قسم، هیچ متوجه پایین آمدن از منبر نشدم تااینکه او به من رسانده شد.

ب) گاهی، پیغمبر (ص) و سلم درحال سجده بودند، که امام حسن (ع) می‌آمدند و بر پشت پیامبر (ص) می‌نشستند. پیغمبر (ص) به همان حال می‌ماندند و سجده را طول می‌دادند.

ج) شبی پیامبر (ص) نماز عشاء می‌گذاشتند و سجده‌ای بسیار دراز به جاآورند. پس از پایان نماز، علت را از ایشان پرسیدند، پیامبر (ص) فرمودند: پسرم حسن بر پشتم سوار بود، و ناراحت بودم که پیاده اش کنم.

د) ابوقتاده انصاری روایتی که حاکی از نهایت توجه پیامبر (ص) به کودکان در اثنای نماز است، نقل می‌کند که شاید برای ما غیرمنتظره بنماید. او چنین می‌گوید:؛ همانا رسول خدا (ص)، نوه خود امامه دختر زینب را دربغل می‌گرفتند و هنگام سجده، او را زمین می‌گذاشتند و در قیام، او را برمی‌داشتند.

هـ) دو روایت دیگر که برحضور کودکان شیرخوار و خردسال در مسجد دلالت می‌کند، جالب توجه است. صاحب مستدرک الوسائل، ازکتاب عدهالداعی چنین نقل می‌کند: روزی رسول خدا(ص) بامردم نمازمی گزاردند که دو رکعت آخر را سبک‌تر کردند. پس ازاتمام نماز، مردم گفتند: یارسول الله، متوجه سبک کردن نمازشدیم. آیااتفاقی در نماز روی داد، فرمودند: چطور مگر؟ گفتند: دو رکعت آخر را سبک برگزار کردید. فرمودند: آیا صدای گریه بچه را نشنیدید؟ و درحدیث دیگری هست که فرمودند: ترسیدم فکر پدرش بدان مشغول شود.

و) رسول خدا (ص) و سلم درحدیث دیگری نیز می‌فرمایند: من به نماز می‌ایستم و می‌خواهم تا آن را طولانی سازم. پس، گریه کودکی را می‌شنوم. وچون خوش نمی‌دارم که برمادر او سخت‌گیری کنم، نماز را سبک برگزارمی کنم.

ز) درحدیث دیگری ضمن دلالت برحضور کودکان درمساجد چگونگی شرکت آنان درصفوف جماعت، بدین گونه بیان شده است: جابر نقل می‌کند که امام باقر (ع) درباره کودکانی که درنماز واجب حضور می‌یابند پرسیدم؟ حضرت فرمودند: آنان را در آخر صف‌های جماعت باهم نگذارید، بلکه جداگانه دربین بزرگ سالان پراکنده‌سازید.

جمع‌بندی

باتوجه به احادیث و روایاتی که یادآور شدیم، اگر جمع‌بندی صحیحی به عمل نیاید شاید این شبهه ایجاد شود که احادیث مشمول نوعی تناقض گویی شده‌اند، درحالی که به هیچ وجه چنین نیست. صدور احادیثی از قبیل: «جنبوا مساجدکم مجانینکم و صبیانکم …» نشان می‌دهد که این حدیث شریف، کودکانی را درنظر دارد که در حرکات خود و درشیطنت و شلوغ کاری بسان دیوانگان عمل می‌نمایند و در صورت حضور در مسجد، موجب آلودگی یا ایجاد بی نظمی غیرمتعارف درمسجد می‌شوند. این احتمال هم وجود دارد که درجامعه آن روز باتوجه به شرایط و عدم امکاناتی از قبیل پوشاک مناسب بچه، حضور کودکان چه بسا موجب آلودگی مسجد و حاضران در مسجد می‌شد.

طبق نظر شهید ثانی (ره): «مراد کودکانی است که به طهارت آنان اعتمادی نیست یا اینکه خوب و بد را تشخیص نمی‌دهند اما بچه ممیزی که طهارت او مورد وثوق است و خودش نیز برنمازها مواظبت می‌نماید، کراهیتی برآن متوجه نیست بلکه سزاوار است او را به آمدن مسجد تمرین دادهمچنانکه لازم است برای نماز تمرین وعادت داده شود»

شهید مطهری، در این مورد می‌فرماید: بچه ها را از کودکی باید به نماز تمرین داد… بچه را باید در محیط مشوق نماز خواندن برد. این به تجربه ثابت شده است که اگر بچه به مسجد نرود، اگر در جمع نباشد نمازخواندن جمع را نبیند به این کار تشویق نمی‌شود. چون اصلاً حضور درجمع مشوق انسان است. آدم بزرگ هم وقتی خودش را در جمع اهل عبادت می‌بیند روح عبادت بیشتری پیدا می‌کند بچه که دیگر بیشتر تحت تأثیر است… باید با بچه‌های خودمان، برنامه مسجد رفتن داشته باشیم، تا بچه‌ها با مساجد و معابد آشنا بشوند. ما خودمان از بچگی با مساجد و معابد آشنا بودیم در این اوضاع و احوال امروز چقدر به مسجد می‌رویم که بچه‌های ما که هفت ساله شده‌اند به دبستان و بعد به دبیرستان و بعد به دانشگاه رفته‌اند ولی اصلاً پایشان به مساجد نرسیده است بروند؟ خوب اینها قهراً از مساجد فراری می‌شوند حالا، ممکن است بگویید وضع مساجد خراب است کثیف است یا مثلاً یک روضه خوان می‌آید و حرف چنان و چنین می‌زند. آنها را هم وظیفه داریم که درست بکنیم وظیفه که دریکجا تمام نمی شودوضع مساجد خودمان را هم باید اصلاح بکنیم.

از طرفی دیگر باید به نکته ظریف توجه داشت که منع بچه از مسجد، با منع مادر او از مسجد نیز ارتباط تنگاتنگی دار، مادران که معمولاً مسئولیت پرستاری و تربیت فرزندان را بیشتر از پدران به عهده دارند در مراعات چنین امری، سالیانی را محکوم به خانه نشینی و محرومیت از مساجد الهی خواهند بود.

امروزه برای جلب و جذب کودکان و نوجوانان و حتی جوانان به مساجد ازباب: «وجوب مقدمه واجب» باید ساخت مهد کودک، فضای سبز، مجتمع‌های ورزشی، تفریحی و برنامه‌ریزی ازسوی متولیان مساجد پیش‌بینی شود با توجه به فراگیربودن امور فوق در زندگی روزمره کودکان و جوانان باید مساجد را توسعه داد و متحول کرد.