(۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱:
خط ۱:
{{ویرایش}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
خط ۶:
خط ۵:
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
== راه‌های جلوگیری از ریا ==
راه‌های درمان ریا به دو بخش شناختی و عملی تقسیم شده است. در بخش شناختی، شناخت نادرست فرد ریاکار نسبت به خودنمایی و حقیقتِ ریا اصلاح می‌شود. در این بخش، فرد به پوچی اعمال نیک همراه با ریا توجه کرده و حقیقتِ ریا را تمسخر خدایی که ناظر و آگاه است می‌داند.
تقویت باورهای دینی
تقویت ایمان به بالا بردن طرح شناخت، رعایت تقوی، پاکدلی، عبادت مخلضانه صورت می‌پذیرد که با تقویت سطح ایمان خود همه چیز غیر از خدا را کوچک و ذلیل می‌بینیم که هیچ وقت به خود اجازه نمی‌دهیم جلوی شخص ذلیل خود را بنمایانیم تا او از ما خوشش آید و به ما سودی برساند. سود و عزت به دست خداست که به هر که بخواهد عطا می‌کند. انسان با ایمان به این سطح از درک می‌رسد که همه موجودات و از جمله انسانها فقیر محض اند و غنی علی الاطلاق خداوند است و برای کسب و به دست آوردن چیزی سراغ فقیران نمی‌رود.
در بخش درمان عملی ریا، مهمترین راه درمان، [[راه‌های دلبسته نشدن به دنیا|دلبسته نشدن به دنیا]] ذکر شده است. عبادت پنهانی، [[یاد خدا|یاد همیشگیِ خدا]]، [[نماز]] و معاشرت با افراد مخلص از دیگر راه‌های عملیِ درمان ریا است.
ریا برای خدا نه برای مردم
البته گاهی مراقبت در انجام عمل بدون ریا، از حالت عادی خارج شده و به صورت [[وسواس]] در می‌آید. در این صورت، سفارش شده که فرد به تصور ریا اعتنا نکرده و عبادت خود را ادامه دهد.
کسی که در عبادت دچار ریا و خود نمایی است یکی از راه‌های که به کار می‌برد این است که این ریا را برای خدا انجام دهد؛ یعنی حالت خود نمایاندن را در محضر خدا و برای خدا ایجاد کند. مثلاً به خدا بگوید بین من دارم عبادت تو را به جا می‌آوریم و…
عبادت پنهانی
انسان مادامی که دچار خود نمایی و ریا است سعی کند عبادات خود را دور از چشم دیگران انجام بدهد تا وقتی از صفت ریا پاک شود این کار را ادامه بدهد.
== راه‌های شناختی ==
== راه‌های شناختی ==
توجه به این که روز قیامت خداوند به ریاکار می‌گوید تو برای من کاری نکردی برو ثواب و پاداش خود را از همان‌هایی بگیر که بر ایشان کار و عبادت می‌کردی (پوچی عمل).
برخی از [[عوامل ریا]]، به ضعف شناخت انسان برمی‌گردد؛ بنابراین، برای درمان ریا، اصلاح شناخت ضروری است. توجه و شناخت مطالب پیش رو، در اصلاح شناخت فرد ریاکار تأثیرگذار است:
توجه به این که خداوند قادر مطلق است او می‌تواند به بهترین و راحت‌ترین شکل به ما آبرو، عزت، مقام و مقبولیت و محبوبیت اجتماعی بدهد و از راه‌هایی که ما گمان آن را نمی‌کنیم به ما عزت و موفقیت ببخشد.
توجه به این مطلب که تأیید اجتماعی و جلوه نمایی ما ممکن است لذت داشته باشد؛ اما این زودگذر است؛ اما توجه به خداوند و معاشقه با او لذتی ماندگار دارد و پس از آن ناامیدی در کار نیست و انسان به کمال می‌رسد.
کسی که ریا می‌کند دنبال عزت می‌گردد و با نمایاندن کارهای خوب به این و آن می‌خواهد که بفهماند آدم خوبی است تا به او احترام کنند، دوستش بدارند و بر عزت و سر افرازیش افزوده گردد؛ در حالیکه عزت تنها از آن خداوند است که به هر کس که بخواهد عطا می‌نماید و از هر کس که بخواهد می‌گیرد.
چون اصل ایجاد ریا برای این است که شخص در مال و منافع دیگران طمع می‌کند یا محبت و ستایش آنان را می‌طلبد یا از مذمت دیگران می‌ترسد لازم است اصل این عوامل را از میان برداشت و عزت و اعتبار را از جانب خداوند دانست که عزت تنها از آن خداوند است. هر که را بخواهد عزیز و سر افراز می‌کند و هر که را بخواهد خار و بی‌مایه می‌نماید.
=== از میان رفتن اعمال با ریا ===
تلقین این که عمل ریاکارانه، عمل پوچی است و در [[قیامت]] ارزشی ندارد، در اصلاح [[ریا]] مؤثر است. بر اساس [[روایت]]، روز قیامت [[خداوند]] به ریاکار می‌گوید: «تو برای من کاری انجام نداده‌ای. برو پاداش خود را از همان کسانی بگیر که برای آنها عبادت می‌کردی.»
۲- انجام برخی عبادات در خلوت و تمرین اخلاص،
همچنین فردی که برای درمان ریا تلاش می‌کند، باید توجه داشته باشد که جلوه‌نمایی برای دیگران زودگذر است و در برابر، توجه به خدا و انجام دادن اعمال تنها برای او، لذتی ماندگار دارد و انسان با آن به کمال می‌رسد.
۴. توجه به پوچی عمل ریایی
=== عزت به دست خدا است ===
ریاکار دنبال [[عزت]] می‌گردد. او با نشان دادن کارهای خوب، در تلاش است به دیگران بفهماند انسان خوبی است، تا به او احترام بگذارند؛ در حالی که بر اساس [[قرآن]]، عزت تنها از آن خداوند است، که به هر کسی بخواهد عطا می‌کند و از هر فردی که بخواهد می‌گیرد.
حضرت امام خمینی (ره) در چهل حدیث در تصحیح بینش برای خلاصی از ریا می‌فرماید: "حال ای عزیز، فکری کن و چاره ای برای خود پیدا کن و بدان که شهرت پیش این مردم ناچیز، چیزی نیست، و قلوب این مردم که اگر گنجشکی بخورد سیر نمی‌شود، قدر و قابلیتی ندارد؛ و این مخلوق ضعیف را قابلیتی نیست؛ قدرت، فقط در دستگاه قدس ربوبیت پیدا می‌شود و فاعل علی الاطلاق و مسبب الاسباب، آن ذات مقدس است. تمام مخلوقات اگر پشت به پشت هم دهند که یک پشه خلق کنند نتوانند… قدرت پیش حق تعالی است. اوست مؤثر در تمام موجودات، با هر زحمت و ریاضتی شده در قلب خود با قلم عقل نگارش ده که لاموثر فی الوجود الا الله "نیست کارکنی در دار تحقق جز خدا")<ref>چهل حدیث، حضرت امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره) بحث ریا، ص۴۵</ref>
بنابراین، توجه به این که خداوند در همه احوال قادر است به انسان [[آبرو]]، عزت و محبوبیت اجتماعی بدهد، باعث می‌شود شناخت نادرست شخص ریاکار اصلاح شود.<ref>نگاه کنید به چهل حدیث، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام، بحث ریا، ص۴۵.</ref>
توجه به این مطلب یکی از اوصاف متقین است که خدا در دل و جانشان بزرگ است و غیر او در نظرشان خرد و ناچیز، همچنانکه حضرت امیر (علیه السّلام) در خطبه همام می‌فرماید: «عظم الخالق فی انفسهم و صغر ما دونه فی اعینهم».<ref>ترجمه‌اخلاق، جباران محمد رضا، انتشارات هجرت، ج۱ ص: ۶۴</ref>
=== ریا، تمسخر خدا است ===
برخی از عالمان، حقیقت ریا را تمسخر خدا دانسته‌اند.<ref>شیخ عباس قمی، خلاصه معراج السعاده، مؤسسه در راه حق.</ref> زیرا حقیقت ریا به این برمی‌گردد که فرد ریاکار خدای قادر و ناظر را ندیده و کار خود را برای بندگان او انجام می‌دهد. توجه به اینکه حقیقت ریا، تمسخر خدا است، برای اصلاح فرد ریاکار مؤثر است.
== راه‌های عملی ==
== راه‌های عملی ==
برای درمان ریا، راهکارهای عملی گفته شده، که برخی از آنها چنین‌اند:
=== تقویت فضایل ===
علاوه بر اقدام در درمان ریا باید بقیه فضایل را در خود تقویت کنیم. علماء اخلاق می‌گویند هر قدر صفات خوب در انسان بیشتر رشد کند صفات بد کمتر مجال رشد می‌یابند.
ریشه همه بدیها از خودخواهی‌ها ناشی می‌شود. با مبارزه با خودخواهی به قطع ریشه ریا اقدام کنیم.
=== معاشرت با دوستان با اخلاص ===
دوستان مخلص و معاشران با صفا برای خود بیابیم و از افراد ریاکار فاصله بگیریم. در مورد افراد خودساخته مطالعه کنیم.
=== ذکر و نماز ===
دائم الذکر و فکر باشیم پیوسته با کتب اخلاقی و موعظه (کم و مداوم) در ارتباط باشیم تا با غفلت زدایی به حقیقت اخلاص نزدیک تر شویم.
به نماز و آداب و شرائط آن اهمیت دهیم که نماز انسان را از بدیها بازمی‌دارد؛ و سستی و کاهلی در نماز باعث رشد زشتی‌ها در درون ما می‌گردد
=== دلبسته نشدن به دنیا ===
=== دلبسته نشدن به دنیا ===
{
{{همچنین ببینید|راه‌های دلبسته نشدن به دنیا}}
{{همچنین ببینید|راه‌های دلبسته نشدن به دنیا}}
ریا از جمله کارهای ناپسندی است که ارتباط مستقیم با محبت دنیا دارد. کسی که چشم دنیا بین داشته باشد و غیر خدا را مؤثر در امور بداند و برای رسیدن به خواسته‌های مادی تلاش می‌کند، دست به ریا می‌زند و این راه را پیش می‌گیرد و گرنه کسی که دلش سرشار از محبت الهی است و به عشق او زندگی می‌کند چگونه غیر خدا را در طریق زندگی برمی‌گزیند و کاری می‌کند که دیگران از او تمجید نمایند و رضایت خدا را بر رضایت مخلوق ترجیح دهد.
ریا از جمله کارهای ناپسندی دانسته شده که با محبت به [[دنیا]] ارتباط مستقیم دارد. دل بسته شدن به دنیا و تلاش برای رسیدن به خواسته‌های مادی بدون در نظر گرفتن خدا، باعث ایجاد انگیزه برای خودنمایی می‌شود. در برابر، کسی که با [[یاد خدا]] و با محبت به او زندگی می‌کند، دنبال رضایت و [[رضایت خدا|خوشنودی خدا]] بوده و تعریف و تمجید دیگران برایش مهم نیست. بنا بر [[روایت|روایتی]]، [[امام علی(ع)]] یکی از ویژگی‌های [[پرهیزکار|پرهیزکاران]] را بزرگ دانستن خدا و کوچک شمردن غیر خدا دانسته است.<ref>ترجمه اخلاق، محمدرضا جباران، انتشارات هجرت، ج۱، ص۶۴.</ref>
=== اصلاح عوامل و انگیزه‌های ریا ===
اما از بعد روانشناختی یکی از علل مهم ریا، مشکل خود نمایی است که برای درمان آن شناسایی انگیزه‌های آن لازم است. تا متناسب با هر کدام راه حلی بیابیم. البته قبل از بحث لازم است بگویم که خودنمایی می‌تواند در لباس، علم، مهمانداری، ورزش و عبادت و… ظاهر شود.
۱. ستایش خواهی؛ میل به خودنمایی، خواستاری جلب توجه، دوستداری سرشناس شدن و مقبولیت اجتماعی از نیازهای عاطفی و روانی افراد به شمار می‌رود اما در جوان، این میل زنده تر و فعال تر است.<ref>دنیای جوان، دکتر قائمی، علی ، انتشارات سازمان ملی جوانان، ص۱۴۰.</ref>
درمان کلی: ما باید مراقب باشیم که این میل را به مسائل عبادی و بندگی سرایت ندهیم. اما در بقیه کارها تا حدی این میل پذیرفته شده است و حتی باعث رشد می‌گردد. مثلاً اشکالی ندارد فرد مثلاً با کار هنری یا درخشیدن در یک کار این میل را ارضا کند. البته این کار باید به گونه ای انجام شود که باعث خودخواهی و غرور نشود.
۲. احساس حقارت: ضعف‌ها و زبونی‌ها، کمبودها و نارسایی‌ها، ناداری‌ها و ناتوانی‌ها و بالاخره کاستی‌ها و عقب ماندگی‌ها در زندگی عموم افراد، مسایلی هستند که آنان را به احساس کمتری و کوچکی و حقارت وامی‌دارد<ref>نیازهای جوانان، صادقی اردستانی احمد، قم، نشر خرم، ۱۳۷۶، ص۲۳۱.</ref> حال گاهی فردی برای جبران این کمبودها دست به «اعمال جبرانی» می‌زند تا اعلام کند که من چیزی کم ندارم و… اما اغلب این جبران، مشکلاتی به بار می‌آورد. فردی که از درون احساس پوچی می‌کند به هر ترفندی چنگ می‌زند تا از آن نجات یابد امّا همه بی فایده اند. او بیشتر تلاش می‌کند به دیگران بنمایاند که او چیزی کم ندارد<ref>آدلر می‌گوید خودنمایی واکنش است در برابر احساس حقارت واقعی یا خیالی، ر.ک. خود و ناخود، اکبری، محمود، نشر سماء ۱۳۸۱، ص۱۵۴</ref> و این خودنمایی و تظاهر را در لباس، گفتار و نوع کلمات، شیوه‌های رفتاری حتی در عبادات نشان می‌دهد.
درمان: از منظر روان‌شناسی، عقده حقارت از وجود نقص در بدن، محرومیت روحی و مادی، رفتار خشن اطرافیان لغزش‌های اخلاقی و تداعی و تجدید خاطر آنها و وجود یک خاطره تلخ و حادثه غمبار رخ می‌دهد. البته همیشه عقده حقارت به شکل خودنمایی و تظاهر خود را نشان نمی‌دهد گاهی باعث گوشه نشینی، خودخوری و سرانجام افسردگی می‌گردد.<ref>. نیازهای جوان، ص۲۳۲</ref>
در درمان باید به این نکته توجه داشت که:
# احساس حقارت: زنگ خطر و موهبتی است که انسان را می‌تواند آگاه کند تا او با اراده خود دنبال حل مشکل بر آید.
# عقده حقارت: عقده حقارت وقتی است که انسان در ابتدا احساس حقارت می‌کند و بعد او در پی درمان بر نمی‌آید و آن را قبول می‌کند و برای خود بازگو می‌کند.
پس جلوی خطر را زودتر بگیریم: احساس حقارت ــ ادراک حقارت ــ عقده حقارت.
دکتر ب رامینس می‌گوید هنگامی که به حقارت و عدم کفایت خود معتقد شدیم خود را زندانی کرده‌ایم.<ref>نیازهای جوان، ص۲۴۹–۲۴۵، (اقتباس).</ref>
بهترین راه درمان در این قسمت بدین قرار است:
۱.انسان باید از خود و استعدادهایش ارزیابی بالایی داشته باشد. سرمایه توانائی‌های ما محدود نیست اگر نقصی در جسم و روحمان داریم، سعی کنیم استعدادهای بالقوه مثبتمان را بسیج کنیم و به مسیر خود حرکت دهیم. موفقیت‌های جانبازان، معلولین و… سرمشق ماست.
۲.گاهی فراموشی گذشته، خود نعمت است. این امر باعث آرامش خاطر انسان می‌شود گاهی لازم است انسان با مشکلات کنار بیاید گذشته تلخ خود را فراموش کند و واقع بین باشد تا درمان شود.
۳.جایگزین کردن افکار مثبت در ذهن، تلقین مثبت، استفاده از کلمات با بار هیجانی مثبت (عدم همنشینی با افراد منفی باف)
تلاش و کار بهترین درمان است. کار، جسم را ورزیده، روح را بانشاط و… می‌کند. امروزه کاردرمانی به عنوان یکی از درمان‌های موفق در افسردگی، اضطراب، حقارت و… به شمار می‌رود.<ref>نیازهای جوان، ص۲۴۹–۲۴۵، (اقتباس).</ref>
اختلال شخصیت نمایشی: ویژگی اصلی این اختلال رفتار توجه طلبانه و هیجان پذیری «مفرط و فراگیر» است. این الگو در اوایل بزرگسالی و در زمینه‌های گوناگون ظاهر می‌شود. از جمله اختلال‌های دیگری که جنبه تظاهر دارد، اختلال شخصیت خودشیفته و اختلال ساختگی (تمارض) است.<ref>اختلال‌های روانی DSM-4-IR، دکتر محمدرضا نیکخو، ۱۳۸۱، انتشارات سخن، ص۷۶۸۰ و ۱۰۴۴ و ۱۰۳۹ اقتباس.</ref>
درمان: این بیماری‌ها با مراجعه به مشاوره‌های روان‌شناسی و انجام تمرین‌های خودیاری ای که مشاور به انسان می‌دهد قابل درمان است. این قسم (اختلالات شخصیت نمایشی، خودشیفته و ساختگی) از موارد قبلی بسیار وخیم تر است که روان درمانی و گاهی دارودرمانی می‌طلبد؛ و اراده فرد و کمک اطرافیان در حل این مشکل بسیار مهم است.
جلب منفعت و دفع ضرر: گاهی انسان بخاطر کسب منفعت و دفع ضرر در دیگران تظاهر و خودنمایی و ریا می‌کند. در کارهای خیر لازم به ظاهرسازی دروغین نیست اما برخی برای جلب منفعت و دفع خطر و ضرر از این ترفندها کمک می‌گیرند (یکی از راه‌هایی که شیطان از آن برای فریب استفاده می‌کند همین راه است).
طبق آنچه گفته شده باید بگوئیم ریا و تظاهر مذموم، اغلب بخاطر احساس حقارت، عدم ارزشمندی و عزت نفس، غفلت از استعدادهای بالفعل و بالقوه، و فزون خواهی و هوای نفس پدید می‌آید. حضرت علی(ع) می‌فرمایند: (نفاق المرء من ذل یجده فی نفسه؛ دورویی و تظاهر فرد بخاطر احساس کوچکی ای است که فرد در خود احساس می‌کند)<ref>. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، چهار جلدی، دارالحدیث، قم ج۴، ص۳۳۳۸.</ref>
در جمع‌بندی مطالب و بیان روشهای عملی دیگر نکات ذیل تقدیم می‌گردد:
۱. توجه به جایگاه و مقام و منزلت خود. انسان خلیفه الله و مسجود ملائک می‌باشد.
رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند بنگر که تا چه حد است مقام آدمیت
توجه به اینکه که ریا لذت آنی و رضایت مخلوق را در پی دارد که هر دو گذراست ولی اخلاص لذت عقلی و رضایت خداوند و کمال فرد را در پی دارد که جاوید و ماندگار است.
توجه به توبیخ خداوند در روز قیامت که به بنده اش می‌گوید ثواب عملت را از آن کسی بخواه که برایش عمل انجام دادی. (ر.ک. معراج السعاده)
فرد ریاکار بخاطر تعارضی که در درون (وجدان) و رفتار بیرونی دارد، اعمالش به‌طور واضح (اغلب اوقات) مشخص است که ریاکارانه است. به همین خاطر بیشتر مردم به او با دید منفی نگاه می‌کنند و او از محبوبیت دلخواه برخوردار نمی‌شود.
۶. مبارزه با خودخواهی. صفات منفی همه ریشه در خودخواهی دارند<ref>سادات، محمدعلی، اخلاق اسلامی، ۱۳۶۸چاپ ششم، نشر سمت، ص۲۶۵ (اقتباس).</ref> (اگر با خود صفت به تنهایی مبارزه شود و حس خودخواهی باقی مانده باشد باز هم صفت ریا از آن رشد می‌کند)
۷. کوشش در تقویت فضائل و انجام عبادات. چون بین فضائل و رذائل تلازم است، هر قدر کفه فضائل سنگین تر شود کفه رذایل سبک‌تر و بی وزن تر می‌گردد (تقویت فضائل = تضعیف رذائل)<ref>سادات، محمدعلی، اخلاق اسلامی، ۱۳۶۸چاپ ششم، نشر سمت، ص۲۶۶.</ref>
# معاشرت با افراد مخلص (که باعث تقویت روحی انسان می‌شود و خود یک الگوی عملی زنده برای حرکت ماست)
# دعا و توسل به اهل بیت(ع) جهت خلاصی از شرّ شیطان و هوای نفس و درخواست توفیق عمل خالصانه.
# ازدیاد بینش و آگاهی درباره هدف خلقت، حقیقت عبودیت، صفات خدا و…
# خودتشویقی (هنگام انجام عمل خالصانه) و خودتنبیهی (هنگام تظاهر مثل انفاق کردن)
# تلقین این که عمل ریاکارانه عمل پوچی است.
# ذکر گفتن مدام. (باعث غفلت زدایی می‌گردد) صلوات، لا اله الا الله و….
# توجه به اینکه حقیقت ریا، استهزاء و تمسخر خداست (ندیدن و لحاظ نکردن خدایی که ناظر است)<ref>شیخ عباس قمی، خلاصه معراج السعاده، مؤسسه در راه حق</ref>
== وسوسه در ریا ==
انسان باید مواظب اعمال و کردار خود باشد و آن را به ریا و خودنمایی نابود نسازد؛ امّا گاهی انسان دچار وسوسه ریا می‌شود و تصورات واهی از ریا سراغش می‌آید و جلو اعمال عبادی را سد می‌کند؛ به عبارت دیگر با اینکه در مسئله اخلاص در عبادت و دوری از ریا باید کمال مراقبت را مبذول داشت؛ امّا گاهی اوقات این مراقبت از حدّ عادی بیرون می‌رود و به صورت وسوسه در می‌آید و بخصوص آنها که در آغاز راه هستند بیشتر دچار اینگونه وسوسه‌ها می‌شوند. در این‌جا وظیفه آن است که به وسوسه اعتنا نکنیم و همین که از خطور اینگونه تصورات و اوهام ناراحت هستیم دلیل بر آن است که ریایی در کار نیست و این شیطان است که می‌خواهد ما را از راه بازدارد.
از رسول خدا(ص) نقل شده است که فرمود: «إذا أتی الشَّیْطانُ اَحَدَکُمْ وَ هُوَ فی صَلوتِهِ اِنّکَ مُرائی فَلْیُطِلْ صَلوتَهُ ما بَدا لَهُ مالَمْ یَفُتْهُ وَقْتُ فریضَه، وَ إذا کانَ شیئٍ مِنْ أمْرِ الاخِرَه فَلْیًتَمَکَّثْ ما بَدا لَهُ وَ إِذا کانَ علی شَیْءٍ مِنْ أمْرِ الدُّنْیا فَلْیَبْرَحْ…<ref>بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۹۵.</ref>» اگر کسی در نماز باشد و شیطان او را به ریاکاری وسوسه متهم کند تا وقت باقی است هرچه می‌تواند نمازش را طولانی کند، نیز اگر مشغول یک کار اخروی است، باز هم به وسوسه شیطان اعتنا نکند و به کار خود ادامه دهد؛ امّا اگر کاری که در دست دارد مربوط به دنیا است بی‌درنگ آنرا رها کند…
و در حدیث دیگری آمده است که شخصی خدمت حضرت پیامبر(ص) عرض کرد: ای رسول خدا! بعضی از ما در حال روزه یا مشغول نماز است و شیطان او را وسوسه می‌کند و می‌گوید تو ریاکاری. حضرت فرمود: «هرگاه چنین شد بگویید: خدایا به تو پناه می‌برم و تو از حال من آگاه‌تری و به وسوسه شیطان اعتماد نکند و کارش را دنبال کند.<ref>بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۹۵.</ref>»
خلاصه اینکه وسواس در ریا خودش دلیل بر اخلاص و نداشتن ریا است و باید کار خود را انجام داد و به وسوسه‌ها اعتنا نکرد.
در مسئله اخلاص در عبادت و دوری از ریا باید کمال مراقبت را مبذول داشت امّا گاهی اوقات این مراقبت از حدّ عادی بیرون می‌رود و به صورت وسوسه در می‌آید و بخصوص آنها که در آغاز راه هستند بیشتر دچار این گونه وسوسه‌ها می‌شوند. در این‌جا وظیفه آن است که به وسوسه اعتنا نکنیم و همین که از خطور این گونه تصورات و اوهام ناراحت هستیم دلیل بر آن است که ریایی در کار نیست و این شیطان است که می‌خواهد ما را از راه بازدارد. آری گاهی نیز شیطان به بهانه این که این کار ریاست مانع انجام کار نیک می‌شود.
=== درمان عوامل ریا ===
{{اصلی|عوامل ریا}}
عوامل ریا [[احساس حقارت]]،<ref> محمدی ری شهری، میزان الحکمه، چهار جلدی، دارالحدیث، قم ج۴، ص۳۳۳۸.</ref> جلب منفعت و دفع ضرر، ستایش‌خواهی<ref>دنیای جوان، دکتر قائمی، علی ، انتشارات سازمان ملی جوانان، ص۱۴۰.</ref> و برخی از اختلال‌های شخصیتی است.<ref>اختلال‌های روانی DSM-4-IR، دکتر محمدرضا نیکخو، ۱۳۸۱ش، انتشارات سخن، ص۷۶۸۰ و ۱۰۴۴ و ۱۰۳۹ اقتباس.</ref> مهمترین عامل ریا، احساس حقارت دانسته شده که گاه واقعی و گاه خیالی است.<ref>اکبری، محمود، نشر سماء ۱۳۸۱ش، ص۱۵۴</ref> توجه به استعدادها و فراموشی خاطرات تلخ گذشته از راه‌های درمان احساس حقارت شمرده شده است.<ref>نیازهای جوان، ص۲۴۹–۲۴۵.</ref>
برای دفع وسواس در عبادات توجه به این نکته که در چهل حدیث حضرت امام آمده است مناسب است به اینکه: "خلوص از همه مراتب آن از مختصات اولیاست و دیگران در آن شریک نیستند و اتصاف عامه مردم به یک مرتبه از آن نقص آنها به حسب آن مقام که دارند نیست و به ایمان آنها یا اخلاص آنها ضرر نمی‌رساند. مثلاً نفس عامه مردم به حسب جبلت<ref>طبع</ref> مایل است که خیرات آنها پیش مردم ظاهر گردد، گرچه خیرات را به نیت ظاهر شدن نکنند، ولی نفسشان مفطور به این حب است. این موجب بطلان عمل یا شرک و نفاق و کفر نیست گرچه این نقص اولیاست و در نظر ولی یا عارف بالله شرک و نفاق است و تنزیه از مطلق شرک و اخلاص از همه مراتب آن، اول مقامات اولیاست.<ref>چهل حدیث، حضرت امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره) بحث ریا. ص۴۹</ref>
اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت خودشیفته، از جمله اختلال‌های شخصیتی است که باعث خودنمایی می‌شود<ref>اختلال‌های روانی DSM-4-IR، دکتر محمدرضا نیکخو، ۱۳۸۱ش، انتشارات سخن، ص۷۶۸۰ و ۱۰۴۴ و ۱۰۳۹ اقتباس.</ref> و برای درمان آن باید به مشاوره‌های روانشانسی مراجعه کرد.
=== دیگر روش‌ها ===
روشهای عملی دیگری نیز برای درمان ریا ذکر شده است:
{{مطالعه بیشتر}}
* ریا برای خدا نه برای مردم: به این معنا که فرد به جای ریا کردن برای مردم، برای خدا ریا کند؛ یعنی حالت خود نمایاندن را در محضر خدا و برای خدا ایجاد کند.
* عبادت پنهانی: عالمان اخلاق سفارش کرده‌اند، انسان تا زمانی که دچار خودنمایی است، سعی کند عبادت‌های خود را دور از چشم دیگران انجام دهد.
* یاد خدا: یاد همیشگیِ خدا، اثر غفلت‌زدایی داشته و انسان را به [[اخلاص]] نزدیک می‌کند.
* نماز: خواندن [[نماز]] با حفظ آداب و شرائط آن، انسان را از بدیها بازمی‌دارد.
* مبارزه با خودخواهی: به گفته برخی، همه ویژگی‌های ناپسند ریشه در [[خودخواهی]] دارد.<ref>برگرفته از سادات، محمدعلی، اخلاق اسلامی، ۱۳۶۸ش، نشر سمت، ص۲۶۵.</ref> بنابراین، اگر با صفت ریا مبارزه شود؛ ولی حس خودخواهی باقی مانده باشد، باز هم صفت ریا در فرد رشد می‌کند.
* معاشرت با افراد مخلص؛
* [[توسل]] به [[معصومان(ع)]] برای خلاصی از شرّ [[شیطان]] و [[هوای نفس]] و درخواست توفیق عمل خالصانه.
* [[تربیت خود|خودتشویقی]]، هنگام انجام عمل خالصانه و [[مجازات نفس|خودتنبیهی]]، هنگام ریا.
== مطالعه بیشتر ==
== وسواس در ریا ==
# کتاب چهل حدیث امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ، حدیث دوّم.
گاهی مراقبت در انجام عمل بدون ریا، از حالت عادی خارج شده و به صورت [[وسواس]] در می‌آید؛ به‌ویژه برای کسانی که در آغاز [[مبارزه با نفس]] هستند. در اینگونه موارد سفارش شده فرد به وسوسه اعتنا نکند. گفته شده همین که شخص از تصور اینکه ریاکار است ناراحت است، دلیلی است بر اینکه عمل او همراه با ریا انجام نشده است. بر اساس برخی از [[روایت|روایات]]، [[شیطان]] می‌خواهد او را با این تصورات از عبادت بازدارد.
# کتاب گناهان کبیره، شهید دستغیب.
# کتاب قلب سلیم، شهید دستغیب.
# کتاب حکمت عبادات، آیت الله جوادی آملی.
# معراج السعاده، ملا احمد نراقی، قم، هجرت.
[[پیامبر اسلام(ص)]] در روایتی، به کسی که شیطان او را در حال نماز به ریاکاری متهم کرده سفارش می‌کند، نمازش را طولانی کند.<ref>بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۹۵.</ref> در روایتی دیگر، توصیه شده فرد هنگامی که دچار این وسوسه می‌شود این عبارت را گفته: «خدایا به تو پناه می‌برم و تو از حال من آگاه‌تری» و به عبادت ادامه دهد.<ref>بحارالانوار، ج۶۹، ص۲۹۵.</ref>
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی = اخلاق
| شاخه اصلی = اخلاق
|شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی
| شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی
|شاخه فرعی۲ = ریا
| شاخه فرعی۲ = ریا
|شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
| شناسه =
| شناسه = شد
| تیترها =
| تیترها = شد
| ویرایش =
| ویرایش = شد
| لینک‌دهی =
| لینک‌دهی = شد
| ناوبری =
| ناوبری =
| نمایه =
| نمایه =
| تغییر مسیر =
| تغییر مسیر = شد
| ارجاعات =
| ارجاعات =
| بازبینی نویسنده =
| بازبینی =
| بازبینی =
| تکمیل =
| تکمیل =
| اولویت =
| اولویت = ج
| کیفیت =
| کیفیت = ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ مارس ۲۰۲۱، ساعت ۱۵:۲۷
سؤال
راه‌های درمان ریا چیست؟
راه‌های درمان ریا به دو بخش شناختی و عملی تقسیم شده است. در بخش شناختی، شناخت نادرست فرد ریاکار نسبت به خودنمایی و حقیقتِ ریا اصلاح می‌شود. در این بخش، فرد به پوچی اعمال نیک همراه با ریا توجه کرده و حقیقتِ ریا را تمسخر خدایی که ناظر و آگاه است می‌داند.
در بخش درمان عملی ریا، مهمترین راه درمان، دلبسته نشدن به دنیا ذکر شده است. عبادت پنهانی، یاد همیشگیِ خدا، نماز و معاشرت با افراد مخلص از دیگر راه‌های عملیِ درمان ریا است.
البته گاهی مراقبت در انجام عمل بدون ریا، از حالت عادی خارج شده و به صورت وسواس در می‌آید. در این صورت، سفارش شده که فرد به تصور ریا اعتنا نکرده و عبادت خود را ادامه دهد.
راه‌های شناختی
برخی از عوامل ریا، به ضعف شناخت انسان برمی‌گردد؛ بنابراین، برای درمان ریا، اصلاح شناخت ضروری است. توجه و شناخت مطالب پیش رو، در اصلاح شناخت فرد ریاکار تأثیرگذار است:
از میان رفتن اعمال با ریا
تلقین این که عمل ریاکارانه، عمل پوچی است و در قیامت ارزشی ندارد، در اصلاح ریا مؤثر است. بر اساس روایت، روز قیامت خداوند به ریاکار می‌گوید: «تو برای من کاری انجام نداده‌ای. برو پاداش خود را از همان کسانی بگیر که برای آنها عبادت می‌کردی.»
همچنین فردی که برای درمان ریا تلاش می‌کند، باید توجه داشته باشد که جلوه‌نمایی برای دیگران زودگذر است و در برابر، توجه به خدا و انجام دادن اعمال تنها برای او، لذتی ماندگار دارد و انسان با آن به کمال می‌رسد.
عزت به دست خدا است
ریاکار دنبال عزت می‌گردد. او با نشان دادن کارهای خوب، در تلاش است به دیگران بفهماند انسان خوبی است، تا به او احترام بگذارند؛ در حالی که بر اساس قرآن، عزت تنها از آن خداوند است، که به هر کسی بخواهد عطا می‌کند و از هر فردی که بخواهد می‌گیرد.
بنابراین، توجه به این که خداوند در همه احوال قادر است به انسان آبرو، عزت و محبوبیت اجتماعی بدهد، باعث می‌شود شناخت نادرست شخص ریاکار اصلاح شود.[۱]
ریا، تمسخر خدا است
برخی از عالمان، حقیقت ریا را تمسخر خدا دانسته‌اند.[۲] زیرا حقیقت ریا به این برمی‌گردد که فرد ریاکار خدای قادر و ناظر را ندیده و کار خود را برای بندگان او انجام می‌دهد. توجه به اینکه حقیقت ریا، تمسخر خدا است، برای اصلاح فرد ریاکار مؤثر است.
راه‌های عملی
برای درمان ریا، راهکارهای عملی گفته شده، که برخی از آنها چنین‌اند:
ریا از جمله کارهای ناپسندی دانسته شده که با محبت به دنیا ارتباط مستقیم دارد. دل بسته شدن به دنیا و تلاش برای رسیدن به خواسته‌های مادی بدون در نظر گرفتن خدا، باعث ایجاد انگیزه برای خودنمایی می‌شود. در برابر، کسی که با یاد خدا و با محبت به او زندگی می‌کند، دنبال رضایت و خوشنودی خدا بوده و تعریف و تمجید دیگران برایش مهم نیست. بنا بر روایتی، امام علی(ع) یکی از ویژگی‌های پرهیزکاران را بزرگ دانستن خدا و کوچک شمردن غیر خدا دانسته است.[۳]
عوامل ریا احساس حقارت،[۴] جلب منفعت و دفع ضرر، ستایش‌خواهی[۵] و برخی از اختلال‌های شخصیتی است.[۶] مهمترین عامل ریا، احساس حقارت دانسته شده که گاه واقعی و گاه خیالی است.[۷] توجه به استعدادها و فراموشی خاطرات تلخ گذشته از راه‌های درمان احساس حقارت شمرده شده است.[۸]
اختلال شخصیت نمایشی و اختلال شخصیت خودشیفته، از جمله اختلال‌های شخصیتی است که باعث خودنمایی می‌شود[۹] و برای درمان آن باید به مشاوره‌های روانشانسی مراجعه کرد.
دیگر روش‌ها
روشهای عملی دیگری نیز برای درمان ریا ذکر شده است:
ریا برای خدا نه برای مردم: به این معنا که فرد به جای ریا کردن برای مردم، برای خدا ریا کند؛ یعنی حالت خود نمایاندن را در محضر خدا و برای خدا ایجاد کند.
عبادت پنهانی: عالمان اخلاق سفارش کرده‌اند، انسان تا زمانی که دچار خودنمایی است، سعی کند عبادت‌های خود را دور از چشم دیگران انجام دهد.
یاد خدا: یاد همیشگیِ خدا، اثر غفلت‌زدایی داشته و انسان را به اخلاص نزدیک می‌کند.
نماز: خواندن نماز با حفظ آداب و شرائط آن، انسان را از بدیها بازمی‌دارد.
مبارزه با خودخواهی: به گفته برخی، همه ویژگی‌های ناپسند ریشه در خودخواهی دارد.[۱۰] بنابراین، اگر با صفت ریا مبارزه شود؛ ولی حس خودخواهی باقی مانده باشد، باز هم صفت ریا در فرد رشد می‌کند.
گاهی مراقبت در انجام عمل بدون ریا، از حالت عادی خارج شده و به صورت وسواس در می‌آید؛ به‌ویژه برای کسانی که در آغاز مبارزه با نفس هستند. در اینگونه موارد سفارش شده فرد به وسوسه اعتنا نکند. گفته شده همین که شخص از تصور اینکه ریاکار است ناراحت است، دلیلی است بر اینکه عمل او همراه با ریا انجام نشده است. بر اساس برخی از روایات، شیطان می‌خواهد او را با این تصورات از عبادت بازدارد.
پیامبر اسلام(ص) در روایتی، به کسی که شیطان او را در حال نماز به ریاکاری متهم کرده سفارش می‌کند، نمازش را طولانی کند.[۱۱] در روایتی دیگر، توصیه شده فرد هنگامی که دچار این وسوسه می‌شود این عبارت را گفته: «خدایا به تو پناه می‌برم و تو از حال من آگاه‌تری» و به عبادت ادامه دهد.[۱۲]
منابع
↑نگاه کنید به چهل حدیث، امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام، بحث ریا، ص۴۵.
↑شیخ عباس قمی، خلاصه معراج السعاده، مؤسسه در راه حق.
