پرش به محتوا

پیش نویس:حمله کنندگان به خانه حضرت فاطمه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
Hossein.badrouj (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۵: خط ۵:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}{{درگاه|تاریخ}}


در منابع تاریخی و روایی، '''حمله به خانه حضرت زهرا(س)''' یکی از وقایع پس از [[رحلت پیامبر اسلام (ص)|رحلت پیامبر اسلام(ص)]] است که در پی اختلافات مربوط به خلافت رخ داد. برخی منابع اشاره دارند که [[عمر بن خطاب]]، به دستور ابوبکر به‌همراه گروهی از صحابه همچون اسید بن حضیر، سلمه بن سلامه، ثابت بن قیس، خالد بن ولید و...، برای وادار کردن [[گفتار امام علی(ع) درباره غصب خلافت|علی بن ابی‌طالب(ع)]] به بیعت با [[ابوبکر]]، به خانه [[حضرت فاطمه(س)|حضرت زهرا(س)]] مراجعه کردند. بر اساس گزارش‌هایی که در منابع شیعی و سنی در کتاب‌هایی مانند ''الامامة والسیاسة'' اثر ابن قتیبه دینوری و ''الارشاد'' اثر شیخ مفید و انساب الاشراف اثر بلاذری و دیگر کتب، تهدید به آتش زدن خانه توسط عمر انجام شد. در برخی منابع شیعی آمده است که این تهدید عملی شد و حضرت زهرا(س) در جریان این واقعه آسیب دید.
در منابع تاریخی و روایی، [[هجوم به خانه حضرت فاطمه(س)|حمله به خانه حضرت زهرا(س)]] یکی از وقایع پس از [[رحلت پیامبر اسلام (ص)|رحلت پیامبر اسلام(ص)]] است که در پی اختلافات مربوط به خلافت رخ داد. برخی منابع اشاره دارند که [[عمر بن خطاب]]، به دستور [[ابوبکر]] به‌همراه گروهی از صحابه همچون اسید بن حضیر، سلمه بن سلامه، ثابت بن قیس، [[خالد بن ولید]] و…، برای وادار کردن [[گفتار امام علی(ع) درباره غصب خلافت|علی بن ابی‌طالب(ع)]] به بیعت با ابوبکر، به خانه [[حضرت فاطمه(س)|حضرت زهرا(س)]] مراجعه کردند. بر اساس گزارش‌هایی که در منابع شیعی و سنی در کتاب‌هایی مانند ''الامامة والسیاسة'' اثر ابن قتیبه دینوری و ''الارشاد'' اثر شیخ مفید و انساب الاشراف اثر بلاذری و دیگر کتب، تهدید به آتش زدن خانه توسط عمر انجام شد. در برخی منابع شیعی آمده است که این تهدید عملی شد و حضرت زهرا(س) در جریان این واقعه آسیب دید.
 
== واقعه در منابع اسلامی ==


=== منابع شیعی ===
=== منابع شیعی ===
خط ۱۶: خط ۱۸:


=== منابع اهل‌سنت ===
=== منابع اهل‌سنت ===
{{اصلی|هجوم به خانه حضرت فاطمه در منابع اهل سنت}}
در منابع اهل سنت نیز اشاره‌هایی به این ماجرا شده، اما با تفاوت‌هایی در جزئیات:
در منابع اهل سنت نیز اشاره‌هایی به این ماجرا شده، اما با تفاوت‌هایی در جزئیات:
* بلاذری در کتاب ''انساب الاشراف'' آورده است: «عمر به همراه گروهی به خانه علی(ع) رفت و گفت: به خدا سوگند، اگر برای بیعت بیرون نیایید، خانه را آتش خواهم زد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام خانوادگی=بلاذری|ناشر=دار الفکر|جلد=۱|صفحه=۵۸۶|مکان=بیروت}}</ref>
* بلاذری در کتاب ''انساب الاشراف'' آورده است: «عمر به همراه گروهی به خانه علی(ع) رفت و گفت: به خدا سوگند، اگر برای بیعت بیرون نیایید، خانه را آتش خواهم زد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انساب الاشراف|سال=۱۴۱۷|نام خانوادگی=بلاذری|ناشر=دار الفکر|جلد=۱|صفحه=۵۸۶|مکان=بیروت}}</ref>
خط ۲۱: خط ۲۴:


== رهبران حادثه ==
== رهبران حادثه ==
براساس گزارش‌های تاریخی، عمر بن خطاب یکی از اصلی‌ترین افرادی بود که به دستور ابوبکر به خانه حضرت حمله کرد. وی به همراه گروهی از صحابه به خانه علی(ع) رفت و تهدید کرد که اگر افراد حاضر در خانه برای بیعت خارج نشوند، خانه را به آتش خواهد کشید.
براساس گزارش‌های تاریخی، عمر بن خطاب یکی از اصلی‌ترین افرادی بود که به دستور ابوبکر به خانه حضرت حمله کرد. وی به همراه گروهی از صحابه به خانه علی(ع) رفت و تهدید کرد که اگر افراد حاضر در خانه برای بیعت خارج نشوند، خانه را به آتش خواهد کشید. ابن قتیبه دینوری در ''الامامة والسیاسة'' می‌نویسد: «عمر به درب خانه علی(ع) آمد و گفت: اگر برای بیعت خارج نشوید، خانه را به آتش خواهم کشید.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الامامة والسیاسة|سال=1410|نام خانوادگی= دینوری|ناشر=منشورات الشروق|جلد=۱|صفحه=15|مکان=قاهره|نام=ابن قتیبه}}</ref> قنفذ، غلام ابوبکر، نیز از دیگر افرادی بودند که در این حمله نقش داشتند. براساس برخی منابع، آنها با خشونت وارد خانه شدند و به حضرت زهرا(س) آسیب رساند. [[شیخ صدوق]] در ''الخصال'' نقل می‌کند: «قنفذ به دستور عمر وارد خانه شد و حضرت زهرا(س) را مورد تعرض قرار داد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الخصال|سال=1403|نام خانوادگی=شیخ صدوق|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم|جلد=2|صفحه=461|مکان=قم}}</ref>
 
ابن قتیبه دینوری در ''الامامة والسیاسة'' می‌نویسد: «عمر به درب خانه علی(ع) آمد و گفت: اگر برای بیعت خارج نشوید، خانه را به آتش خواهم کشید.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الامامة والسیاسة|سال=1410|نام خانوادگی= دینوری|ناشر=منشورات الشروق|جلد=۱|صفحه=15|مکان=قاهره|نام=ابن قتیبه}}</ref> قنفذ، غلام ابوبکر، نیز از دیگر افرادی بودند که در این حمله نقش داشتند. براساس برخی منابع، آنها با خشونت وارد خانه شدند و به حضرت زهرا(س) آسیب رساند. [[شیخ صدوق]] در ''الخصال'' نقل می‌کند: «قنفذ به دستور عمر وارد خانه شد و حضرت زهرا(س) را مورد تعرض قرار داد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الخصال|سال=1403|نام خانوادگی=شیخ صدوق|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم|جلد=2|صفحه=461|مکان=قم}}</ref>


== مهاجمان به خانه حضرت ==
== مهاجمان به خانه حضرت ==
مهاجمان به خانه حضرت امیرالمومنین دو دسته بودند، عده‌ای به صورت مستقیم در این حادثه دخیل بوده و عده‎‌ای دیگر به صورت غیر مستقیم و با واسطه؛ که در اینجا به صورت کلی، همه‌ی آنها ذکر خواهد شد:
در منابع، نام افرادی که به صورت مستقیم یا با واسطه در هجوم به خانه حضرت زهرا نقش داشته‌اند، چنین گزارش شده‌است:
 
{{ستون|۲}}
1- خلیفه اول، وی موقع مرگ خود از این تهاجم اظهار تأسف می‌کرد، بنابراین معلوم می‌شود به دستور او انجام شده است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح‌ نهج‌ البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن‌ ابی‌ الحدید‌|ناشر=دار‌الکتب‌ العلمیه‌|جلد=۶|صفحه=۵۱|مکان=بیروت}}</ref>
۱- خلیفه اول، وی موقع مرگ خود از این تهاجم اظهار تأسف می‌کرد، که گواهی در مشارکتش در این اقدام است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن ابی الحدید|ناشر=دارالکتب العلمیه|جلد=۶|صفحه=۵۱|مکان=بیروت}}</ref>
 
2- خلیفه دوم<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۱۳۶۲|نام خانوادگی=محمد بن جریر|ناشر=اساطیر|جلد=۲|صفحه=۴۳۳|مکان=تهران}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کنز العمال|سال=۱۴۰۹|نام خانوادگی=متقی هندی|ناشر=مؤسسه الرساله|جلد=۵|صفحه=۶۵۱|مکان=بیروت}}</ref>


3- اسید بن حضیر<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الامامة و السیاسة|سال=۱۴۱۰|نام خانوادگی=ابن قتیبه دینوری|ناشر=دارالأضواء|جلد=۱|صفحه=۱۱|مکان=بیروت}}</ref>نام وی را برخی اسید بن حصین گفته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احقاق الحق|سال=۱۲۷۳|نام خانوادگی=قاضی نورالله شوشتری|ناشر=مکتبه الاسلامیه|جلد=۲|صفحه=۳۷۰|مکان=مصر}}</ref>
۲- خلیفه دوم<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۱۳۶۲|نام خانوادگی=محمد بن جریر|ناشر=اساطیر|جلد=۲|صفحه=۴۳۳|مکان=تهران}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کنز العمال|سال=۱۴۰۹|نام خانوادگی=متقی هندی|ناشر=مؤسسه الرساله|جلد=۵|صفحه=۶۵۱|مکان=بیروت}}</ref>


4- سلمة بن سلامة<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح‌ نهج‌ البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن‌ ابی‌ الحدید‌|ناشر=دار‌الکتب‌ العلمیه‌|جلد=۶|صفحه=۴۷|مکان=بیروت}}</ref>
۳- اسید بن حضیر<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الامامة و السیاسة|سال=۱۴۱۰|نام خانوادگی=ابن قتیبه دینوری|ناشر=دارالأضواء|جلد=۱|صفحه=۱۱|مکان=بیروت}}</ref>نام وی را برخی اسید بن حصین گفته‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=احقاق الحق|سال=۱۲۷۳|نام خانوادگی=قاضی نورالله شوشتری|ناشر=مکتبه الاسلامیه|جلد=۲|صفحه=۳۷۰|مکان=مصر}}</ref>


5- ثابت بن قیس خزرجی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح‌ نهج‌ البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن‌ ابی‌ الحدید‌|ناشر=دار‌الکتب‌ العلمیه‌|جلد=۶|صفحه=۴۷|مکان=بیروت}}</ref>
۴- سلمة بن سلامة<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن ابی الحدید|ناشر=دارالکتب العلمیه|جلد=۶|صفحه=۴۷|مکان=بیروت}}</ref>


6- خالد بن ولید<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح‌ نهج‌ البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن‌ ابی‌ الحدید‌|ناشر=دار‌الکتب‌ العلمیه‌|جلد=۶|صفحه=۴۷|مکان=بیروت}}</ref>
۵- ثابت بن قیس خزرجی<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن ابی الحدید|ناشر=دارالکتب العلمیه|جلد=۶|صفحه=۴۷|مکان=بیروت}}</ref>


7- محمد بن مسلمة<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح‌ نهج‌ البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن‌ ابی‌ الحدید‌|ناشر=دار‌الکتب‌ العلمیه‌|جلد=۶|صفحه‌ها=۴۸|مکان=بیروت}}</ref>
۶- خالد بن ولید<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن ابی الحدید|ناشر=دارالکتب العلمیه|جلد=۶|صفحه=۴۷|مکان=بیروت}}</ref>


8- بشیر بن سعد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>
۷- محمد بن مسلمة<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج البلاغه|سال=۱۴۰۴|نام خانوادگی=ابن ابی الحدید|ناشر=دارالکتب العلمیه|جلد=۶|صفحه‌ها=۴۸|مکان=بیروت}}</ref>


9- مغیرة بن شعبه<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>
۸- بشیر بن سعد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>


10- ابوعبیدة بن جراح<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>
۹- مغیرة بن شعبه<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>


11- سالم مولی ابی حذیفه<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>
۱۰- ابوعبیدة بن جراح<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>


12- معاذ بن جبل<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الخصال|سال=1403|نام خانوادگی=شیخ صدوق|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم|جلد=2|صفحه=461|مکان=قم}}</ref>
۱۱- سالم مولی ابی حذیفه<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=185}}</ref>


13- قنفذ<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الخصال|سال=1403|نام خانوادگی=شیخ صدوق|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم|جلد=2|صفحه=461|مکان=قم}}</ref>
۱۲- معاذ بن جبل<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الخصال|سال=1403|نام خانوادگی=شیخ صدوق|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم|جلد=2|صفحه=461|مکان=قم}}</ref>


14- عثمان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=187}}</ref>
۱۳- قنفذ<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الخصال|سال=1403|نام خانوادگی=شیخ صدوق|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم|جلد=2|صفحه=461|مکان=قم}}</ref>


15- عبدالرحمن بن عوف<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=۳۷۴|مکان=بیروت}}</ref>
۱۴- عثمان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاختصاص|سال=1413|نام خانوادگی=مفید|ناشر=المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید|صفحه=184 و 187}}</ref>


16- زیاد بن لبید<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=۳۷۴|مکان=بیروت}}</ref>
۱۵- عبدالرحمن بن عوف<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=۳۷۴|مکان=بیروت}}</ref>


17- معاویه بن ابی‌سفیان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=۳۷۴|مکان=بیروت}}</ref>
۱۶- زیاد بن لبید<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=۳۷۴|مکان=بیروت}}</ref>


18- عمروبن عاص<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref>
۱۷- معاویه بن ابی‌سفیان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=۳۷۴|مکان=بیروت}}</ref>


19- زید بن اسلم<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref>
۱۸- عمروبن عاص<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref>
 
اینان کسانی هستند که نام خود را بر پیشانی تاریخ به عنوان «مهاجمان و آتش زنندگان به خانه وحی» ثبت کردند.


۱۹- زید بن اسلم<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الاحتجاج|سال=1386|نام خانوادگی=طبرسی|ناشر=دار النعمان|صفحه=414|جلد=1}}</ref>
{{پایان}}
== جایگاه افراد در ادامه حکومت ==
== جایگاه افراد در ادامه حکومت ==
* ابوبکر: پس از حادثه، به‌عنوان نخستین خلیفه، به حکومت خود ادامه داد. او چندین بار تلاش کرد تا با حضرت زهرا(س) آشتی کند، اما بر اساس روایات شیعه، ایشان تا زمان شهادت از او ناراضی بودند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|سال=۱۴۱۳|نام=|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=موسسه آل البیت|جلد=۱|صفحه=180|مکان=قم}}</ref>
* ابوبکر: پس از حادثه، به‌عنوان نخستین خلیفه، به حکومت خود ادامه داد. او چندین بار تلاش کرد تا با حضرت زهرا(س) آشتی کند، اما بر اساس روایات شیعه، ایشان تا زمان شهادت از او ناراضی بودند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|سال=۱۴۱۳|نام=|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=موسسه آل البیت|جلد=۱|صفحه=180|مکان=قم}}</ref>
* عمر بن خطاب: پس از ابوبکر، به‌عنوان دومین خلیفه مسلمانان انتخاب شد و نقشی محوری در گسترش خلافت اسلامی داشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|سال=۱۴۱۳|نام=|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=موسسه آل البیت|جلد=۱|صفحه=181|مکان=قم}}</ref>
* عمر بن خطاب: پس از ابوبکر، به‌عنوان دومین خلیفه مسلمانان انتخاب شد و نقشی محوری در گسترش خلافت اسلامی داشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|سال=۱۴۱۳|نام=|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=موسسه آل البیت|جلد=۱|صفحه=181|مکان=قم}}</ref>
* عثمان بن عفان: به‌عنوان سومین خلیفه، در دوران حکومت خود با مشکلات و اعتراضات گسترده‌ای مواجه شد که نهایتاً به قتل او انجامید.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الارشاد|سال=۱۴۱۳|نام=|نام خانوادگی=شیخ مفید|ناشر=موسسه آل البیت|جلد=۱|صفحه=181|مکان=قم}}</ref>


== حمله شوندگان حادثه ==
== حمله شوندگان حادثه ==
 
{{ستون|۲}}
* حضرت علی(ع) به‌عنوان همسر حضرت زهرا (س)، یکی از افراد اصلی بود که در این ماجرا تحت فشار قرار گرفت. او به دلیل مخالفت با خلافت ابوبکر و بیعت نکردن با او، مورد تهدید قرار گرفت. گزارش‌ها حاکی از آن است که مخالفان برای گرفتن بیعت از ایشان به خانه‌اش یورش بردند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحارالأنوار|سال=۱۴۰۳|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=دار احیاء التراث العربی،|جلد=۳۰|صفحه=300|مکان=بیروت}}</ref>
# حضرت علی(ع)
* حضرت زهرا(س) که در آن زمان باردار بودند، تلاش کردند تا مانع ورود مهاجمان به خانه شوند. در این ماجرا ایشان دچار آسیب جدی شدند و به گفته منابع تاریخی، فرزندشان [[حضرت محسن|محسن]] را بر اثر ضربه از دست دادند. حضرت زهرا(س) پس از این واقعه تا مدت کوتاهی زندگی کردند و به [[شهادت حضرت فاطمه(س)|شهادت]] رسیدند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحارالأنوار|سال=۱۴۰۳|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=دار احیاء التراث العربی،|جلد=۳۰|صفحه=۲۹۰|مکان=بیروت}}</ref>
# حضرت فاطمه زهرا(س)
* در منابع تاریخی اشاره مستقیمی به حضور [[امام حسن(ع) باعظمت‌ترین شخص پس از پیامبر(ص)|امام حسن(ع)]] و [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در این واقعه نشده است، اما با توجه به سن پایین آن‌ها (در حدود ۷ و ۸ سالگی)، طبیعی است که از نزدیک شاهد این حادثه تلخ بوده باشند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=بحارالأنوار|سال=۱۴۰۳|نام خانوادگی=مجلسی|ناشر=دار احیاء التراث العربی،|جلد=۳۰|صفحه=۲۹۰|مکان=بیروت}}</ref>
# امام حسن(ع)
* [[سلمان فارسی]] از صحابه پیامبر بود و در این ماجرا به صراحت از حضرت علی(ع) دفاع کرد. منابع تاریخی حاکی از آن است که سلمان به عمر بن خطاب هشدار داد که به خانه‌ای که پیامبر(ص) احترام آن را واجب کرده، یورش نبرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المسترشد|سال=۱۴۰۶|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=منشورات الرضی|صفحه=۳۵۸|مکان=قم}}</ref> شیخ صدوق در ''الخصال'' نقل می‌کند: «سلمان به عمر گفت: آیا نمی‌دانی که پیامبر خدا فرمود: احترام این خانه همانند احترام کعبه است؟»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=الخصال|سال=1403|نام خانوادگی=شیخ صدوق|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم|جلد=2|صفحه=461|مکان=قم}}</ref>
# امام حسین(ع)
* [[ابوذر غفاری]]، از یاران برجسته پیامبر(ص)، نیز به‌عنوان حامی اهل‌بیت(ع) شناخته می‌شود. او در این ماجرا از ظلمی که به حضرت زهرا(س) و حضرت علی(ع) روا شد، انتقاد کرد. ابوذر از جمله کسانی بود که در دوران خلافت خلیفه اول و دوم، همواره از حقانیت حضرت علی(ع) سخن می‌گفت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المسترشد|سال=۱۴۰۶|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=منشورات الرضی|صفحه=۳۵۸|مکان=قم}}</ref>
# زبیر<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=443|مکان=بیروت}}</ref>
* [[مقداد]] از جمله افرادی بود که همراه حضرت علی(ع) باقی ماند و از ایشان حمایت کرد. او از معدود کسانی بود که حاضر نشد با ابوبکر بیعت کند و به دلیل این حمایت، مورد آزار و اذیت قرار گرفت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المسترشد|سال=۱۴۰۶|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=منشورات الرضی|صفحه=۳۵۸|مکان=قم}}</ref> [[ابن ابی الحدید]] در ''[[شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید|شرح نهج‌البلاغه]]'' می‌نویسد: «مقداد در این واقعه حاضر بود و همواره از حقانیت علی(ع) دفاع می‌کرد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=43|مکان=قم}}</ref>
# طلحه<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=443|مکان=بیروت}}</ref>
* 1- حضرت علی(ع)
# ثابت بن قیس<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=50|مکان=قم}}</ref>
* 2- حضرت فاطمه زهرا(س)
# سعد بن ابی‌وقاص<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=50|مکان=قم}}</ref>
* 3- امام حسن(ع)
# مقداد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=50|مکان=قم}}</ref>
* 4- امام حسین(ع)
# سلمان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=211|مکان=بیروت}}</ref>
* 5- زبیر<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=443|مکان=بیروت}}</ref>
# ابوذر<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=211|مکان=بیروت}}</ref>
* 6- طلحه<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=443|مکان=بیروت}}</ref>
# عباس بن عبدالمطلب<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=212|مکان=بیروت}}</ref>
* 7- ثابت بن قیس<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=50|مکان=قم}}</ref>
# اکثر بنی هاشم (ابن ابی الحدید یک مرتبه گفته جمهور هاشمیین و سادات داخل خانه بودند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=48|مکان=قم}}</ref> و یک مرتبه گفته مردمی از بنی‌هاشم داخل خانه بودند)<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=56|مکان=قم}}</ref>
* 8- سعد بن ابی‌وقاص<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=50|مکان=قم}}</ref>
{{پایان}}
* 9- مقداد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=50|مکان=قم}}</ref>
* 10- سلمان<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=211|مکان=بیروت}}</ref>
* 11- ابوذر<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=211|مکان=بیروت}}</ref>
* 12- عباس بن عبدالمطلب<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ طبری|سال=۳۰۳|نام=محمد بن جریر|نام خانوادگی=طبری|ناشر=مکتبه عباس احمد الباز|جلد=۲|صفحه=212|مکان=بیروت}}</ref>
* 13- اکثر بنی هاشم (ابن ابی الحدید یک مرتبه گفته جمهور هاشمیین و سادات داخل خانه بودند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=48|مکان=قم}}</ref> و یک مرتبه گفته مردمی از بنی‌هاشم داخل خانه بودند)<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شرح نهج‌البلاغه|نام=|نام خانوادگی=ابن ابی‌الحدید|ناشر=منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی|جلد=2|صفحه=56|مکان=قم}}</ref>


= منابع =
= منابع =
خط ۱۰۴: خط ۹۷:
}}
}}
{{ارزیابی
{{ارزیابی
| شناسه = <!--خالی | شد-->
| شناسه = شد
| عکس = <!--خالی | شد-->
| عکس = <!--خالی | شد-->
| درگاه = <!--خالی | شد-->
| درگاه = شد
| ادبیات = <!--خالی | شد-->
| ادبیات = شد
| پیوند = <!--خالی | شد-->
| پیوند = شد
| ناوبری = <!--خالی | شد-->
| ناوبری = <!--خالی | شد-->
| تغییرمسیر = <!--خالی | شد-->
| تغییرمسیر = <!--خالی | شد-->
| ارجاعات = <!--خالی | شد-->
| ارجاعات = شد
| ارزیابی کمی = <!--خالی | شد-->
| ارزیابی کمی = شد
| ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد-->
| ارزیابی کیفی = <!--خالی | شد-->
| اولویت = <!--الف | ب | ج | د-->
| اولویت = ب
| کیفیت = <!--خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف-->
| کیفیت = متوسط  
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۱۹


سؤال
آیا در تاریخ آمده است که چه کسی به خانه حضرت زهرا حمله کرده و آن را به آتش کشید؟ این حادثه چگونه در روایات ذکر شده‌است؟
درگاه‌ها


در منابع تاریخی و روایی، حمله به خانه حضرت زهرا(س) یکی از وقایع پس از رحلت پیامبر اسلام(ص) است که در پی اختلافات مربوط به خلافت رخ داد. برخی منابع اشاره دارند که عمر بن خطاب، به دستور ابوبکر به‌همراه گروهی از صحابه همچون اسید بن حضیر، سلمه بن سلامه، ثابت بن قیس، خالد بن ولید و…، برای وادار کردن علی بن ابی‌طالب(ع) به بیعت با ابوبکر، به خانه حضرت زهرا(س) مراجعه کردند. بر اساس گزارش‌هایی که در منابع شیعی و سنی در کتاب‌هایی مانند الامامة والسیاسة اثر ابن قتیبه دینوری و الارشاد اثر شیخ مفید و انساب الاشراف اثر بلاذری و دیگر کتب، تهدید به آتش زدن خانه توسط عمر انجام شد. در برخی منابع شیعی آمده است که این تهدید عملی شد و حضرت زهرا(س) در جریان این واقعه آسیب دید.

واقعه در منابع اسلامی

منابع شیعی

منابع شیعی بر وقوع هجوم به خانه حضرت فاطمه(س) اتفاق نظر دارند. براساس این منابع، عمر بن خطاب با گروهی به خانه حضرت علی(ع) رفت تا وی را برای بیعت با ابوبکر مجبور کند.

  • شیخ مفید در کتاب الارشاد می‌نویسد: «عمر بن خطاب و همراهانش به خانه علی(ع) رفتند و درب خانه را کوبیدند. سپس تهدید کردند که اگر علی(ع) برای بیعت خارج نشود، خانه را با اهلش آتش خواهند زد.»[۱]
  • طبری شیعی در المسترشد نقل می‌کند: «عمر دستور داد که هیزم جمع‌آوری کنند و گفت: قسم به خدا، اگر علی(ع) و بنی‌هاشم خارج نشوند، خانه را به آتش می‌کشم.»[۲]
  • علامه مجلسی در بحارالأنوار بیان می‌کند: «وقتی عمر در خانه را کوبید و حضرت فاطمه(س) پشت درآمد، از شدت فشار در، پهلوی ایشان شکست و جنینشان، محسن، سقط شد.»[۳]

منابع اهل‌سنت

در منابع اهل سنت نیز اشاره‌هایی به این ماجرا شده، اما با تفاوت‌هایی در جزئیات:

  • بلاذری در کتاب انساب الاشراف آورده است: «عمر به همراه گروهی به خانه علی(ع) رفت و گفت: به خدا سوگند، اگر برای بیعت بیرون نیایید، خانه را آتش خواهم زد.»[۴]
  • ابن قتیبه دینوری در الامامة والسیاسة می‌گوید: «عمر و گروهی به در خانه فاطمه رفتند. فاطمه گفت: آیا به خانه من هجوم می‌آورید؟ گفتند: بله، حتی اگر این کار موجب ناراحتی تو شود.»[۵]

رهبران حادثه

براساس گزارش‌های تاریخی، عمر بن خطاب یکی از اصلی‌ترین افرادی بود که به دستور ابوبکر به خانه حضرت حمله کرد. وی به همراه گروهی از صحابه به خانه علی(ع) رفت و تهدید کرد که اگر افراد حاضر در خانه برای بیعت خارج نشوند، خانه را به آتش خواهد کشید. ابن قتیبه دینوری در الامامة والسیاسة می‌نویسد: «عمر به درب خانه علی(ع) آمد و گفت: اگر برای بیعت خارج نشوید، خانه را به آتش خواهم کشید.»[۶] قنفذ، غلام ابوبکر، نیز از دیگر افرادی بودند که در این حمله نقش داشتند. براساس برخی منابع، آنها با خشونت وارد خانه شدند و به حضرت زهرا(س) آسیب رساند. شیخ صدوق در الخصال نقل می‌کند: «قنفذ به دستور عمر وارد خانه شد و حضرت زهرا(س) را مورد تعرض قرار داد.»[۷]

مهاجمان به خانه حضرت

در منابع، نام افرادی که به صورت مستقیم یا با واسطه در هجوم به خانه حضرت زهرا نقش داشته‌اند، چنین گزارش شده‌است:

۱- خلیفه اول، وی موقع مرگ خود از این تهاجم اظهار تأسف می‌کرد، که گواهی در مشارکتش در این اقدام است.[۸]

۲- خلیفه دوم[۹][۱۰]

۳- اسید بن حضیر[۱۱]نام وی را برخی اسید بن حصین گفته‌اند.[۱۲]

۴- سلمة بن سلامة[۱۳]

۵- ثابت بن قیس خزرجی[۱۴]

۶- خالد بن ولید[۱۵]

۷- محمد بن مسلمة[۱۶]

۸- بشیر بن سعد[۱۷][۱۸]

۹- مغیرة بن شعبه[۱۹][۲۰]

۱۰- ابوعبیدة بن جراح[۲۱]

۱۱- سالم مولی ابی حذیفه[۲۲]

۱۲- معاذ بن جبل[۲۳]

۱۳- قنفذ[۲۴]

۱۴- عثمان[۲۵]

۱۵- عبدالرحمن بن عوف[۲۶]

۱۶- زیاد بن لبید[۲۷]

۱۷- معاویه بن ابی‌سفیان[۲۸]

۱۸- عمروبن عاص[۲۹]

۱۹- زید بن اسلم[۳۰]

جایگاه افراد در ادامه حکومت

  • ابوبکر: پس از حادثه، به‌عنوان نخستین خلیفه، به حکومت خود ادامه داد. او چندین بار تلاش کرد تا با حضرت زهرا(س) آشتی کند، اما بر اساس روایات شیعه، ایشان تا زمان شهادت از او ناراضی بودند.[۳۱]
  • عمر بن خطاب: پس از ابوبکر، به‌عنوان دومین خلیفه مسلمانان انتخاب شد و نقشی محوری در گسترش خلافت اسلامی داشت.[۳۲]

حمله شوندگان حادثه

  1. حضرت علی(ع)
  2. حضرت فاطمه زهرا(س)
  3. امام حسن(ع)
  4. امام حسین(ع)
  5. زبیر[۳۳]
  6. طلحه[۳۴]
  7. ثابت بن قیس[۳۵]
  8. سعد بن ابی‌وقاص[۳۶]
  9. مقداد[۳۷]
  10. سلمان[۳۸]
  11. ابوذر[۳۹]
  12. عباس بن عبدالمطلب[۴۰]
  13. اکثر بنی هاشم (ابن ابی الحدید یک مرتبه گفته جمهور هاشمیین و سادات داخل خانه بودند[۴۱] و یک مرتبه گفته مردمی از بنی‌هاشم داخل خانه بودند)[۴۲]


منابع

  1. شیخ مفید (۱۴۱۳). الارشاد. ج۱. قم: موسسه آل البیت. ص۱۸۴.
  2. طبری، محمد بن جریر (۱۴۰۶). المسترشد. قم: منشورات الرضی. ص۳۵۸.
  3. مجلسی (۱۴۰۳). بحارالأنوار. ج۳۰. بیروت: دار احیاء التراث العربی،. ص۲۹۰.
  4. بلاذری (۱۴۱۷). انساب الاشراف. ج۱. بیروت: دار الفکر. ص۵۸۶.
  5. دینوری، ابن قتیبه (۱۴۱۰). الامامة والسیاسة. ج۱. قاهره: منشورات الشروق. ص۱۲.
  6. دینوری، ابن قتیبه (۱۴۱۰). الامامة والسیاسة. ج۱. قاهره: منشورات الشروق. ص۱۵.
  7. شیخ صدوق (۱۴۰۳). الخصال. ج۲. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ص۴۶۱.
  8. ابن ابی الحدید (۱۴۰۴). شرح نهج البلاغه. ج۶. بیروت: دارالکتب العلمیه. ص۵۱.
  9. محمد بن جریر (۱۳۶۲). تاریخ طبری. ج۲. تهران: اساطیر. ص۴۳۳.
  10. متقی هندی (۱۴۰۹). کنز العمال. ج۵. بیروت: مؤسسه الرساله. ص۶۵۱.
  11. ابن قتیبه دینوری (۱۴۱۰). الامامة و السیاسة. ج۱. بیروت: دارالأضواء. ص۱۱.
  12. قاضی نورالله شوشتری (۱۲۷۳). احقاق الحق. ج۲. مصر: مکتبه الاسلامیه. ص۳۷۰.
  13. ابن ابی الحدید (۱۴۰۴). شرح نهج البلاغه. ج۶. بیروت: دارالکتب العلمیه. ص۴۷.
  14. ابن ابی الحدید (۱۴۰۴). شرح نهج البلاغه. ج۶. بیروت: دارالکتب العلمیه. ص۴۷.
  15. ابن ابی الحدید (۱۴۰۴). شرح نهج البلاغه. ج۶. بیروت: دارالکتب العلمیه. ص۴۷.
  16. ابن ابی الحدید (۱۴۰۴). شرح نهج البلاغه. ج۶. بیروت: دارالکتب العلمیه. صص۴۸.
  17. طبرسی (۱۳۸۶). الاحتجاج. ج۱. دار النعمان. ص۴۱۴.
  18. مفید (۱۴۱۳). الاختصاص. المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید. ص۱۸۵.
  19. طبرسی (۱۳۸۶). الاحتجاج. ج۱. دار النعمان. ص۴۱۴.
  20. مفید (۱۴۱۳). الاختصاص. المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید. ص۱۸۵.
  21. مفید (۱۴۱۳). الاختصاص. المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید. ص۱۸۵.
  22. مفید (۱۴۱۳). الاختصاص. المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید. ص۱۸۵.
  23. شیخ صدوق (۱۴۰۳). الخصال. ج۲. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ص۴۶۱.
  24. شیخ صدوق (۱۴۰۳). الخصال. ج۲. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ص۴۶۱.
  25. مفید (۱۴۱۳). الاختصاص. المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید. ص۱۸۴ و ۱۸۷.
  26. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۳۷۴.
  27. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۳۷۴.
  28. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۳۷۴.
  29. طبرسی (۱۳۸۶). الاحتجاج. ج۱. دار النعمان. ص۴۱۴.
  30. طبرسی (۱۳۸۶). الاحتجاج. ج۱. دار النعمان. ص۴۱۴.
  31. شیخ مفید (۱۴۱۳). الارشاد. ج۱. قم: موسسه آل البیت. ص۱۸۰.
  32. شیخ مفید (۱۴۱۳). الارشاد. ج۱. قم: موسسه آل البیت. ص۱۸۱.
  33. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۴۴۳.
  34. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۴۴۳.
  35. ابن ابی‌الحدید. شرح نهج‌البلاغه. ج۲. قم: منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی. ص۵۰.
  36. ابن ابی‌الحدید. شرح نهج‌البلاغه. ج۲. قم: منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی. ص۵۰.
  37. ابن ابی‌الحدید. شرح نهج‌البلاغه. ج۲. قم: منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی. ص۵۰.
  38. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۲۱۱.
  39. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۲۱۱.
  40. طبری، محمد بن جریر (۳۰۳). تاریخ طبری. ج۲. بیروت: مکتبه عباس احمد الباز. ص۲۱۲.
  41. ابن ابی‌الحدید. شرح نهج‌البلاغه. ج۲. قم: منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی. ص۴۸.
  42. ابن ابی‌الحدید. شرح نهج‌البلاغه. ج۲. قم: منشورات مکتبة آیةالله العظمی المرعشی. ص۵۶.