کاپیتولاسیون: تفاوت میان نسخه‌ها
Mohammad7576 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | ={{درشت|کاپیتولاسیون}}= | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
کاپیتولاسیون چیست؟ | کاپیتولاسیون چیست؟ و اجرای قانون کاپیتولاسیون در ایران چه واکنش‌هایی در پی داشت؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}}{{درگاه|حکومت دینی}}کاپیتولاسیون (capitulation) به معنای «شرط گذاشتن» و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و بر قراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند. قانون کاپیتولاسیون در ایران در سال ۱۳۴۳ توسط [[محمدرضا پهلوی]] به تصویب رسید و به مستشاران نظامی آمریکایی حقوق ویژه‌ای از جمله مصونیت قضایی می‌داد. تصویب این قانون با اعتراض‌های شدیدی همراه بود که منجر به تبعید [[امام خمینی]] به [[ترکیه]] شد. | ||
== | ==کاپیتولاسیون== | ||
== | === معنای کاپیتولاسیون === | ||
کاپیتولاسیون (capitulation) از کلمه capitulate به معنای «شرط گذاشتن» و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و بر قراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دانشنامه سیاسی|عنوان کتاب=دانشنامه سیاسی|سال=1389|نام=داریوش|نام خانوادگی=اشوری|ناشر=مروارید|صفحه=256|مکان=تهران}}</ref> | |||
== | === سابقه کاپیتولاسیون === | ||
سابقه کاپیتولاسیون در [[ایران]] به شکست ایران از [[روسیه]] و تحمیل [[پیمان ترکمنچای]] بر می‌گردد که پس از انقلاب ۱۹۱۷ میلادی شوروی لغو گردید و در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی دولت [[محمدرضا پهلوی]] بار دیگر در احیای کاپیتولاسیون قدم برداشت. او قانونی از تصویب مجلس گذراند تا مستشاران نظامی آمریکا و تکنسین‌های وابسته و اعضای خانواده و خدمه آن‌ها اعم از نظامی و غیر آن از شمول قوانین قضائی ایران معاف شوند و به مصونیت دیپلماتیک دیپلمات‌ها و اعضای سیاسی سفارتخانه‌های خارجی ملحق گردند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سیاسی معاصر ایران|عنوان کتاب=تاریخ سیاسی معاصر ایران|سال=1387|نام=سید جلال الدین|نام خانوادگی=مدنی|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی|جلد=2|صفحه=75|مکان=قم - ایران}}</ref> | |||
== منابع == | ==مفاد قانون کاپیتولاسیون ایران== | ||
کاپیتولاسیون در واقع مصونیتی سیاسی است که دیپلمات‌ها و نمایندگان سیاسی یک کشور که در کشور دیگری در حال مأموریت‌اند، از این مصونیت برخوردار هستند. در قانون کاپیتولاسیون سال ۱۳۴۳ شمسی به نظامیان و مستشاران آمریکایی که در ایران مأمور بودند و وابستگان آن‌ها این مصونیت سیاسی اعطا می‌شد و آن‌ها از حیطه قانون ایران بر کنار می‌شدند؛ به طوری که اگر آنان مرتکب جرم و جنایتی در ایران می‌شدند، در دادگاه‌های ایران مورد بازخواست قرار نمی‌گرفتند. آمریکا بیش از چهل هزار مستشار در ایران داشت و آنان در صورت تخلف از هرگونه احتمال مجازات مصون بودند و امکان تعقیب آن‌ها توسط دستگاه قضایی ایران وجود نداشت. آنان طبق قانون کاپیتولاسیون هم چون دیپلمات‌ها و نمایندگان سیاسی مشمول قرارداد بین‌المللی وین می‌شدند که در ماده ۲۹ آن آمده است: «شخص مأمور سیاسی مصون است و نمی‌توان او را به هیچ عنوان مورد توقیف یا بازداشت قرار دادـ کشور پذیرنده با وی رفتار محترمانه‌ای که در شأن اوست خواهد داشت و اقدامات لازم را برای ممانعت از وارد آمدن لطمه به شخص و آزادی و حیثیت او اتخاذ خواهد کرد». در بند ۱ ماده ۳۱ این قرارداد آمده است: «مأمور سیاسی در کشور پذیرنده از مصونیت تعقیب جزائی برخوردار است و از مصونیت دعاوی مدنی و اداری نیز بهره‌مند خواهد بود».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سیاسی معاصر ایران|عنوان کتاب=تاریخ سیاسی معاصر ایران|سال=1387|نام=سید جلال الدین|نام خانوادگی=مدنی|ناشر=جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی|جلد=2|صفحه=82|مکان=قم - ایران}}</ref> | |||
== پیامدهای کاپیتولاسیون == | |||
کاپیتولاسیون خدشه بر استقلال و ضربه بر حاکمیت قضایی ایران و ناقض اصل ۷۱ متمم قانون اساسی مشروطه بود که «دیوان عدالت و محاکم عدلیه را مرجع تظلمات عمومی» دانسته‌است. با گذشت چند ماه از تصویب لایحه کاپیتولاسیون در ایران سوء استفاده از آن آغاز شد. در ۱۲ اسفند ۱۳۴۳، یک درجه‌دار آمریکایی به نام چارلز. ال. گری در هنگام رانندگی با یک دختر جوان ایرانی به نام ایران سلیمی تصادف کرد و این دختر بر اثر جراحات فوت کرد. سفارت آمریکا از وزارت امور خارجه ایران خواست به مقامات صاحب صلاحیت ایران اطلاع دهد که گری مصونیت سیاسی و قضایی دارد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=اسناد لانه جاسوسی آمریکا|عنوان کتاب=اسناد لانه جاسوسی آمریکا|سال=1390|نام=دانشجویان مسلمان پیرو خط امام|ناشر=موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی|جلد=7|صفحه=773|مکان=تهران}}</ref> هتک حیثیت نوامیس مردم،<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سیر مبارزات یاران امام خمینی(ره) در آینه اسناد به روایت ساواک|عنوان کتاب=سیر مبارزات یاران امام خمینی(ره) در آینه اسناد به روایت ساواک|سال=1394|نام=موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)|ناشر=موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)|جلد=4|صفحه=69|مکان=قم}}</ref> توهین و بدزبانی مستشاران نظامی آمریکا به امیران ارتش شاهنشاهی<ref>مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۷۲.</ref> و حتی کتک‌خوردن افسر شهربانی از مستشار نظامیِ مست آمریکایی به علت جلب وی به کلانتری به جرم تصادف با کارگر ساختمانی،<ref>مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۲۳۳–۲۳۴.</ref> از پیامدهای تصویب این لایحه بود. جرم و جنایت امریکایی‌ها به اندازه‌ای زیاد بود که در سال ۱۳۴۸ فرمانده وقت مستشاران نظامی آمریکا، ژنرال تویچل، از مقامات سفارت آمریکا خواست تا برای رسیدگی به تخلفات فزاینده نظامیان آمریکایی در ایران، شعبه‌ای از دادگاه نظامی آمریکا در ایران تأسیس شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=اسناد لانه جاسوسی آمریکا|عنوان کتاب=اسناد لانه جاسوسی آمریکا|سال=1386|نام=دانشجويان مسلمان پيرو خط امام|ناشر=مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی|جلد=7|صفحه=785|مکان=تهران}}</ref> پس از تصویب لایحه، حضور امریکایی‌ها در ایران افزایش یافت و به دنبال آن نفوذ فرهنگ غربی آثار خود را در همه شئون اجتماعی ظاهر کرد<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سقوط شاه|عنوان کتاب=سقوط شاه|سال=1395|نام=فریدون|نام خانوادگی=هویدا|ناشر=اطلاعات|صفحه=97}}</ref> و گزارش‌هایی مربوط به شرارت، میخواری و خشونتِ امریکایی‌ها در مطبوعات درج شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=اسناد لانه جاسوسی آمریکا|عنوان کتاب=اسناد لانه جاسوسی آمریکا|سال=1386|نام=دانشجويان مسلمان پيرو خط امام|ناشر=مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی|جلد=7|صفحه=502 - 504|مکان=تهران}}</ref> | |||
از سوی دیگر، احیای کاپیتولاسیون سبب افزایش خشم و نفرت مردم از رژیم پهلوی به‌ویژه احیاگران آن در آن مقطع و در درازمدت شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ روابط خارجی ایران|عنوان کتاب=تاریخ روابط خارجی ایران|سال=1402|نام=عبدالرضا|نام خانوادگی=هوشنگ مهدوی|ناشر=امیرکبیر|صفحه=207|مکان=تهران}}</ref> منصور در اول بهمن ۱۳۴۳ به جرم به تصویب‌رساندن لایحه کاپیتولاسیون روبه‌روی در ورودی مجلس شورای ملی (محل احیای کاپیتولاسیون) با گلوله محمد بخارایی از اعضای هیئت‌های مؤتلفه اسلامی کشته شد. پس از قتل او با وجود کوشش‌هایی که برای حفظ امنیت مقامات کشور انجام شده بود، در روز ۲۱ فروردین ۱۳۴۴/ ۱۰ آوریل ۱۹۶۵م سرباز وظیفه رضا شمس‌آبادی از افراد گارد سلطنتی و مأمور نگهبانی از کاخ مرمر، محمدرضا پهلوی را روبه‌روی سرسرای کاخ به گلوله بست که وی جان سالم به در برد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1300 - 1357|عنوان کتاب=سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1300 - 1357|سال=1393|نام=عبدالرضا|نام خانوادگی=هوشنگ مهدوی|ناشر=شرکت نشر البرز، پیکان|صفحه=318|مکان=تهران}}</ref> امریکایی‌ها نیز به‌طور فزاینده‌ای هدف عملیات شناسایی و حمله قرار گرفتند. تنها میان سال‌های ۱۹۷۱–۱۹۷۵م/ ۱۳۴۹–۱۳۵۳ش ۳۱ مورد بمب‌گذاری و تهدید به انفجار بمب، علیه تأسیسات و سازمان‌های آمریکایی در ایران انجام شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=شیر و عقاب|عنوان کتاب=شیر و عقاب|سال=1371|نام=جیمز|نام خانوادگی=بیل|ناشر=فاخته|صفحه=263|مکان=تهران}}</ref> رئیس کلانتری ۳ قلهک در تماسی با پلیس تهران آرزو می‌کرد هر چه زودتر مستشاران آمریکایی از این مملکت بروند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نهضت امام‌خمینی|عنوان کتاب=نهضت امام‌خمینی|سال=1387|نام=سید حمید|نام خانوادگی=روحانی|ناشر=موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)|جلد=1|صفحه=1016|مکان=تهران}}</ref> | |||
یکی از اعضای هیئت مستشاری آمریکایی به نام مارتین گزارش می‌کند ارتشی‌های ایران دربارهٔ هیئت مستشاری آمریکایی احساس بدی داشتند و نگاهشان به آنان همچون نگاه به میهمانان ناخوانده و مزاحم بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=نهضت امام خمینی(ره)|عنوان کتاب=نهضت امام خمینی(ره)|سال=1387|نام=سید حمید|نام خانوادگی=روحانی|ناشر=موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)|جلد=1|صفحه=1015|مکان=تهران}}</ref> برخی از دانش‌آموزان نیز با نگارش نامه و انداختن آن در خودروی مستشاران نظامی آمریکا، آنان را «دشمن خودخواه ایرانیان» می‌خواندند و از کشور، سیاست، رئیس‌جمهور آمریکا و از اقدامات و کارهای آنان در این مملکت اظهار تنفر می‌کردند و یادآور می‌شدند که مردم ایران امریکایی‌ها را از کشور خود بیرون خواهند کرد و از آنان انتقام خواهند گرفت.<ref>مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۹۶.</ref> «یانکی به خانه‌ات برو، نه سگ می‌خواهیم، نه آمریکایی» شعاری بود که بر روی خودروی مستشاری نظامی آمریکا نوشته شده بود.<ref>مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۶۸.</ref> | |||
==واکنش امام خمینی به تصویب کاپیتولاسیون در ایران== | |||
تصویب قانون کاپیتولاسیون توسط دولت وابسته محمدرضا پهلوی واکنش شدید [[امام خمینی]] را در سال ۱۳۴۳ به دنبال داشت. امام خمینی در آبان ۱۳۴۳ طی سخنرانی که در جمع هزاران نفر از مردم ایراد نمود، به این موضوع اعتراض کرد و با [[آیه «انا لله و انا الیه راجعون»|آیه استرجاع]] (انالله و انا الیه راجعون) سخنرانی خود را آغاز کردند و در آن بیانات اظهار داشتند: «رژیم ایران، استقلال کشور را فروخت و در عمل دست نشاندگی خود را به [[آمریکا]] اعلام داشت، چنین روزی عزای ملت ایران است و جا دارد مردم بر سر در منازل و مغازه‌های خود پرچم سیاه بیاویزند».<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن، ص 84 ـ 85.|عنوان کتاب=انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن|سال=1384|نام=سیدصادق|نام خانوادگی=حقیقت|ناشر=دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام رهبری در دانشگاه)|صفحه=84 - 85|مکان=تهران|نام۲=سیدمحمدعلی|نام خانوادگی۲=حسینی‌زاده|نام۳=محمد|نام خانوادگی۳=پزشکی|نام۴=عبدالوهاب|نام خانوادگی۴=فراتی|نام۵=مصطفی|نام خانوادگی۵=ملکوتیان}}</ref> | |||
هم چنین امام خمینی طی اعلامیه‌ای که در اینباره انتشار دادند تصویب لایحه کاپیتولاسیون را محکوم نموده و آن را «سند بردگی ملت ایران» دانستند و نسبت به سوء استفاده‌های ناشی از آن هشدار دادند. | |||
== عاقبت کاپیتولاسیون == | |||
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی، خروج مستشاران آمریکایی از ایران آغاز شد و با آتش‌زدن چند مؤسسه آمریکایی در روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷ به دست مردم، خروج آنان شدت گرفت و مدرسه‌های امریکاییان در ایران برای این که خانواده‌های آنان بتوانند به مسافرت بروند، پس از کریسمس تعطیل شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=خاطرات دو سفیر|عنوان کتاب=خاطرات دو سفیر|سال=1372|نام=ویلیام هیاب|نام خانوادگی=سالیوان|ناشر=علم|صفحه=191|مکان=تهران|نام۲=آنتونی|نام خانوادگی۲=پارسونز}}</ref> در آغازین روزهای دی ۱۳۵۷ مری سولیوان، همسر سفیر آمریکا نیز ایران را ترک کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=درون انقلاب اسلامی|عنوان کتاب=درون انقلاب اسلامی|سال=1377|نام=جان.دی|نام خانوادگی=استمپل|ناشر=رسا|صفحه=224|مکان=تهران}}</ref> میان روزهای ۱۱ تا ۲۲ بهمن حدود دوازده هزار آمریکایی از تهران خارج شدند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مستشاران آمریکایی در ایران|عنوان کتاب=مستشاران آمریکایی در ایران|سال=1382|نام=زینب|نام خانوادگی=احیانی|ناشر=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|صفحه=114|مکان=تهران}}</ref> | |||
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بنا به پیشنهاد دولت موقت جمهوری اسلامی ایران به ریاست مهدی بازرگان و تصویب شورای انقلاب اسلامی، قانون مصوب ۲۱ مهر ۱۳۴۳/ ۱۳ اکتبر ۱۹۶۴م کاپیتولاسیون در ۲۳/۲/۱۳۵۸ به‌طور رسمی لغو شد.<ref>کیهان، روزنامه، ۲.</ref> | |||
شش ماه بعد در سالروز تبعید امام‌خمینی به ترکیه دانشجویان مسلمانِ پیرو خط امام سفارتخانه آمریکا را تصرف کردند. این رویداد که با پشتیبانی امام‌خمینی از آن، انقلاب دوم و انقلاب بزرگ‌تر از انقلاب اول نام گرفت، ابهت آمریکا را در جهان در هم شکست. | |||
==منابع== | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = تاریخ | |||
| شاخه فرعی۱ = تاریخ ایران | |||
| شاخه فرعی۲ = تاریخ معاصر | |||
| شاخه فرعی۳ = کاپیتولاسیون | |||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = شد | |||
| تیترها = شد | |||
| ویرایش = شد | |||
| لینک‌دهی = شد | |||
| ناوبری = | |||
| نمایه = | |||
| تغییر مسیر = شد | |||
| ارجاعات = | |||
| بازبینی = | |||
| تکمیل = | |||
| اولویت = ج | |||
| کیفیت = ج | |||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۸ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۰۹
کاپیتولاسیون
کاپیتولاسیون چیست؟ و اجرای قانون کاپیتولاسیون در ایران چه واکنش‌هایی در پی داشت؟
کاپیتولاسیون (capitulation) به معنای «شرط گذاشتن» و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و بر قراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند. قانون کاپیتولاسیون در ایران در سال ۱۳۴۳ توسط محمدرضا پهلوی به تصویب رسید و به مستشاران نظامی آمریکایی حقوق ویژه‌ای از جمله مصونیت قضایی می‌داد. تصویب این قانون با اعتراض‌های شدیدی همراه بود که منجر به تبعید امام خمینی به ترکیه شد.
کاپیتولاسیون
معنای کاپیتولاسیون
کاپیتولاسیون (capitulation) از کلمه capitulate به معنای «شرط گذاشتن» و در لغت به معنای سازش و تسلیم است و بر قراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دولت دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند.[۱]
سابقه کاپیتولاسیون
سابقه کاپیتولاسیون در ایران به شکست ایران از روسیه و تحمیل پیمان ترکمنچای بر می‌گردد که پس از انقلاب ۱۹۱۷ میلادی شوروی لغو گردید و در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی دولت محمدرضا پهلوی بار دیگر در احیای کاپیتولاسیون قدم برداشت. او قانونی از تصویب مجلس گذراند تا مستشاران نظامی آمریکا و تکنسین‌های وابسته و اعضای خانواده و خدمه آن‌ها اعم از نظامی و غیر آن از شمول قوانین قضائی ایران معاف شوند و به مصونیت دیپلماتیک دیپلمات‌ها و اعضای سیاسی سفارتخانه‌های خارجی ملحق گردند.[۲]
مفاد قانون کاپیتولاسیون ایران
کاپیتولاسیون در واقع مصونیتی سیاسی است که دیپلمات‌ها و نمایندگان سیاسی یک کشور که در کشور دیگری در حال مأموریت‌اند، از این مصونیت برخوردار هستند. در قانون کاپیتولاسیون سال ۱۳۴۳ شمسی به نظامیان و مستشاران آمریکایی که در ایران مأمور بودند و وابستگان آن‌ها این مصونیت سیاسی اعطا می‌شد و آن‌ها از حیطه قانون ایران بر کنار می‌شدند؛ به طوری که اگر آنان مرتکب جرم و جنایتی در ایران می‌شدند، در دادگاه‌های ایران مورد بازخواست قرار نمی‌گرفتند. آمریکا بیش از چهل هزار مستشار در ایران داشت و آنان در صورت تخلف از هرگونه احتمال مجازات مصون بودند و امکان تعقیب آن‌ها توسط دستگاه قضایی ایران وجود نداشت. آنان طبق قانون کاپیتولاسیون هم چون دیپلمات‌ها و نمایندگان سیاسی مشمول قرارداد بین‌المللی وین می‌شدند که در ماده ۲۹ آن آمده است: «شخص مأمور سیاسی مصون است و نمی‌توان او را به هیچ عنوان مورد توقیف یا بازداشت قرار دادـ کشور پذیرنده با وی رفتار محترمانه‌ای که در شأن اوست خواهد داشت و اقدامات لازم را برای ممانعت از وارد آمدن لطمه به شخص و آزادی و حیثیت او اتخاذ خواهد کرد». در بند ۱ ماده ۳۱ این قرارداد آمده است: «مأمور سیاسی در کشور پذیرنده از مصونیت تعقیب جزائی برخوردار است و از مصونیت دعاوی مدنی و اداری نیز بهره‌مند خواهد بود».[۳]
پیامدهای کاپیتولاسیون
کاپیتولاسیون خدشه بر استقلال و ضربه بر حاکمیت قضایی ایران و ناقض اصل ۷۱ متمم قانون اساسی مشروطه بود که «دیوان عدالت و محاکم عدلیه را مرجع تظلمات عمومی» دانسته‌است. با گذشت چند ماه از تصویب لایحه کاپیتولاسیون در ایران سوء استفاده از آن آغاز شد. در ۱۲ اسفند ۱۳۴۳، یک درجه‌دار آمریکایی به نام چارلز. ال. گری در هنگام رانندگی با یک دختر جوان ایرانی به نام ایران سلیمی تصادف کرد و این دختر بر اثر جراحات فوت کرد. سفارت آمریکا از وزارت امور خارجه ایران خواست به مقامات صاحب صلاحیت ایران اطلاع دهد که گری مصونیت سیاسی و قضایی دارد.[۴] هتک حیثیت نوامیس مردم،[۵] توهین و بدزبانی مستشاران نظامی آمریکا به امیران ارتش شاهنشاهی[۶] و حتی کتک‌خوردن افسر شهربانی از مستشار نظامیِ مست آمریکایی به علت جلب وی به کلانتری به جرم تصادف با کارگر ساختمانی،[۷] از پیامدهای تصویب این لایحه بود. جرم و جنایت امریکایی‌ها به اندازه‌ای زیاد بود که در سال ۱۳۴۸ فرمانده وقت مستشاران نظامی آمریکا، ژنرال تویچل، از مقامات سفارت آمریکا خواست تا برای رسیدگی به تخلفات فزاینده نظامیان آمریکایی در ایران، شعبه‌ای از دادگاه نظامی آمریکا در ایران تأسیس شود.[۸] پس از تصویب لایحه، حضور امریکایی‌ها در ایران افزایش یافت و به دنبال آن نفوذ فرهنگ غربی آثار خود را در همه شئون اجتماعی ظاهر کرد[۹] و گزارش‌هایی مربوط به شرارت، میخواری و خشونتِ امریکایی‌ها در مطبوعات درج شد.[۱۰]
از سوی دیگر، احیای کاپیتولاسیون سبب افزایش خشم و نفرت مردم از رژیم پهلوی به‌ویژه احیاگران آن در آن مقطع و در درازمدت شد.[۱۱] منصور در اول بهمن ۱۳۴۳ به جرم به تصویب‌رساندن لایحه کاپیتولاسیون روبه‌روی در ورودی مجلس شورای ملی (محل احیای کاپیتولاسیون) با گلوله محمد بخارایی از اعضای هیئت‌های مؤتلفه اسلامی کشته شد. پس از قتل او با وجود کوشش‌هایی که برای حفظ امنیت مقامات کشور انجام شده بود، در روز ۲۱ فروردین ۱۳۴۴/ ۱۰ آوریل ۱۹۶۵م سرباز وظیفه رضا شمس‌آبادی از افراد گارد سلطنتی و مأمور نگهبانی از کاخ مرمر، محمدرضا پهلوی را روبه‌روی سرسرای کاخ به گلوله بست که وی جان سالم به در برد.[۱۲] امریکایی‌ها نیز به‌طور فزاینده‌ای هدف عملیات شناسایی و حمله قرار گرفتند. تنها میان سال‌های ۱۹۷۱–۱۹۷۵م/ ۱۳۴۹–۱۳۵۳ش ۳۱ مورد بمب‌گذاری و تهدید به انفجار بمب، علیه تأسیسات و سازمان‌های آمریکایی در ایران انجام شد.[۱۳] رئیس کلانتری ۳ قلهک در تماسی با پلیس تهران آرزو می‌کرد هر چه زودتر مستشاران آمریکایی از این مملکت بروند.[۱۴]
یکی از اعضای هیئت مستشاری آمریکایی به نام مارتین گزارش می‌کند ارتشی‌های ایران دربارهٔ هیئت مستشاری آمریکایی احساس بدی داشتند و نگاهشان به آنان همچون نگاه به میهمانان ناخوانده و مزاحم بود.[۱۵] برخی از دانش‌آموزان نیز با نگارش نامه و انداختن آن در خودروی مستشاران نظامی آمریکا، آنان را «دشمن خودخواه ایرانیان» می‌خواندند و از کشور، سیاست، رئیس‌جمهور آمریکا و از اقدامات و کارهای آنان در این مملکت اظهار تنفر می‌کردند و یادآور می‌شدند که مردم ایران امریکایی‌ها را از کشور خود بیرون خواهند کرد و از آنان انتقام خواهند گرفت.[۱۶] «یانکی به خانه‌ات برو، نه سگ می‌خواهیم، نه آمریکایی» شعاری بود که بر روی خودروی مستشاری نظامی آمریکا نوشته شده بود.[۱۷]
واکنش امام خمینی به تصویب کاپیتولاسیون در ایران
تصویب قانون کاپیتولاسیون توسط دولت وابسته محمدرضا پهلوی واکنش شدید امام خمینی را در سال ۱۳۴۳ به دنبال داشت. امام خمینی در آبان ۱۳۴۳ طی سخنرانی که در جمع هزاران نفر از مردم ایراد نمود، به این موضوع اعتراض کرد و با آیه استرجاع (انالله و انا الیه راجعون) سخنرانی خود را آغاز کردند و در آن بیانات اظهار داشتند: «رژیم ایران، استقلال کشور را فروخت و در عمل دست نشاندگی خود را به آمریکا اعلام داشت، چنین روزی عزای ملت ایران است و جا دارد مردم بر سر در منازل و مغازه‌های خود پرچم سیاه بیاویزند».[۱۸]
هم چنین امام خمینی طی اعلامیه‌ای که در اینباره انتشار دادند تصویب لایحه کاپیتولاسیون را محکوم نموده و آن را «سند بردگی ملت ایران» دانستند و نسبت به سوء استفاده‌های ناشی از آن هشدار دادند.
عاقبت کاپیتولاسیون
با اوج‌گیری انقلاب اسلامی، خروج مستشاران آمریکایی از ایران آغاز شد و با آتش‌زدن چند مؤسسه آمریکایی در روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷ به دست مردم، خروج آنان شدت گرفت و مدرسه‌های امریکاییان در ایران برای این که خانواده‌های آنان بتوانند به مسافرت بروند، پس از کریسمس تعطیل شد.[۱۹] در آغازین روزهای دی ۱۳۵۷ مری سولیوان، همسر سفیر آمریکا نیز ایران را ترک کرد.[۲۰] میان روزهای ۱۱ تا ۲۲ بهمن حدود دوازده هزار آمریکایی از تهران خارج شدند.[۲۱]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بنا به پیشنهاد دولت موقت جمهوری اسلامی ایران به ریاست مهدی بازرگان و تصویب شورای انقلاب اسلامی، قانون مصوب ۲۱ مهر ۱۳۴۳/ ۱۳ اکتبر ۱۹۶۴م کاپیتولاسیون در ۲۳/۲/۱۳۵۸ به‌طور رسمی لغو شد.[۲۲]
شش ماه بعد در سالروز تبعید امام‌خمینی به ترکیه دانشجویان مسلمانِ پیرو خط امام سفارتخانه آمریکا را تصرف کردند. این رویداد که با پشتیبانی امام‌خمینی از آن، انقلاب دوم و انقلاب بزرگ‌تر از انقلاب اول نام گرفت، ابهت آمریکا را در جهان در هم شکست.
منابع
- ↑ اشوری، داریوش (۱۳۸۹). دانشنامه سیاسی. تهران: مروارید. ص. ۲۵۶.
- ↑ مدنی، سید جلال الدین (۱۳۸۷). تاریخ سیاسی معاصر ایران. ج. ۲. قم - ایران: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی. ص. ۷۵.
- ↑ مدنی، سید جلال الدین (۱۳۸۷). تاریخ سیاسی معاصر ایران. ج. ۲. قم - ایران: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی. ص. ۸۲.
- ↑ اسناد لانه جاسوسی آمریکا. ج. ۷. تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی. ۱۳۹۰. ص. ۷۷۳. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - ↑ سیر مبارزات یاران امام خمینی(ره) در آینه اسناد به روایت ساواک. ج. ۴. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). ۱۳۹۴. ص. ۶۹. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - ↑ مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۷۲.
- ↑ مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۲۳۳–۲۳۴.
- ↑ اسناد لانه جاسوسی آمریکا. ج. ۷. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی. ۱۳۸۶. ص. ۷۸۵. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - ↑ هویدا، فریدون (۱۳۹۵). سقوط شاه. اطلاعات. ص. ۹۷.
- ↑ اسناد لانه جاسوسی آمریکا. ج. ۷. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی. ۱۳۸۶. ص. ۵۰۲ - ۵۰۴. پارامتر
|first1=بدون|last1=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - ↑ هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (۱۴۰۲). تاریخ روابط خارجی ایران. تهران: امیرکبیر. ص. ۲۰۷.
- ↑ هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (۱۳۹۳). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1300 - 1357. تهران: شرکت نشر البرز، پیکان. ص. ۳۱۸.
- ↑ بیل، جیمز (۱۳۷۱). شیر و عقاب. تهران: فاخته. ص. ۲۶۳.
- ↑ روحانی، سید حمید (۱۳۸۷). نهضت امام‌خمینی. ج. ۱. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). ص. ۱۰۱۶.
- ↑ روحانی، سید حمید (۱۳۸۷). نهضت امام خمینی(ره). ج. ۱. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره). ص. ۱۰۱۵.
- ↑ مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۹۶.
- ↑ مرکز اسناد، شماره بازیابی، ۲۶۳، سند ۶۸.
- ↑ حقیقت، سیدصادق؛ حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی؛ پزشکی، محمد؛ فراتی، عبدالوهاب؛ ملکوتیان، مصطفی (۱۳۸۴). انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن، ص 84 ـ 85. تهران: دفتر نشر معارف (وابسته به نهاد نمایندگی مقام رهبری در دانشگاه). ص. ۸۴ - ۸۵.
- ↑ سالیوان، ویلیام هیاب؛ پارسونز، آنتونی (۱۳۷۲). خاطرات دو سفیر. تهران: علم. ص. ۱۹۱.
- ↑ استمپل، جان.دی (۱۳۷۷). درون انقلاب اسلامی. تهران: رسا. ص. ۲۲۴.
- ↑ احیانی، زینب (۱۳۸۲). مستشاران آمریکایی در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ص. ۱۱۴.
- ↑ کیهان، روزنامه، ۲.