مصباح الهدایة و مفتاح الكفایة: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۱ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
آیا سند کتاب مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، صحیح و معتبر است؟
کتاب مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة از کیست و چه موضوعاتی دارد؟{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{جعبه اطلاعات کتاب
{{جعبه اطلاعات کتاب
خط ۳۹: خط ۳۷:
  | نسخه الکترونیکی  =
  | نسخه الکترونیکی  =
}}
}}
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة اثری عرفانی و به زبان فارسی، از عارف و صوفی مشهور قرن هشتم عزالدین محمود کاشانی است.  
'''مِصباح الهدایة و مِفتاح الکفایة''' اثری عرفانی و به زبان فارسی، از عارف و صوفی مشهور قرن هشتم [[عزالدین محمود کاشانی]] است. برخی این کتاب را ترجمه‌ای از [[عوارف المعارف]] سهروردی دانسته‌اند اما جلال‌الدین همایی که مصحح کتاب مصباح الهدایة است این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید این کتاب،‌ اثر مستقلی در تصوّف است که اکثر اصول و فروع عوارف المعارف را شامل می‌شود و مطالبی را از خود بر آن افزوده است.


== مؤلف ==
== مؤلف ==
عزالدین محمود کاشانی، از علما و عرفای برجسته قرن هشتم هجری، از علمای [[اهل تسنن]]، در فروع مذهب، [[شافعی]] و در اصول عقاید [[اشعری]] است. او در ادبیات، فلسفه، عرفان، [[کلام]]، حدیث و [[فقه]] تبحر داشت. مصباح الهدایه مهمترین اثر اوست.<ref>رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۲.</ref>
عزالدین محمود در طریقت مرید و شاگرد [[نورالدین عبدالصمد اصفهانی (نطنزی)]] از پیشکسوتان تصوف قرن هفتم است.<ref>استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش،  ج۲، ص۱۳۳۵.</ref>


عزالدین محمود کاشانی، از علما و عرفای برجسته قرن هشتم هجری، او از علمای اهل تسنن، در فروع مذهب، شافعی و در اصول عقاید اشعری است. او در ادبیات، فلسفه، عرفان، کلام، حدیث و فقه تبحر داشت. مصباح الهدایه مهمترین اثر اوست.<ref>رحمتی،‌ حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۲.</ref>
== معرفی و جایگاه ==
== معرفی و جایگاه ==
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تبلور عینی تلفیق شریعت و طریقت و جدایی ناپذیری آن هاست. در تمام این اثر، پیوستگی و ارتباط و وحدت میان لایه های شریعت و طریقت دیده می شود. کاشانی در این اثر، فقه و تصوف را در کنار هم قرار داده و آنچنان به هم آمیخته که تغایری بین آنها دیده نشوند. خواننده آن، گاه با اثری صوفیانه مواجه می شود که با آداب طریقت پرداخته و عقاید و رسوم خانقاه نشینان را به تصویر کشیده و گاه با کتابی فقهی و اخلاقی که جزء به جزء احکام ظاهری شریعت را تشریح کرده و بر التزام عملی به آن اهتمام داشته است.<ref>رحمتی،‌ حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۵.</ref>
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة را یکی از آثار گران‌بهای نثر فارسی و ذخایر ادبی و غنائم ملّی ایرانیان می‌دانند. این اثر در موضوع خود که عبارت از تصوّف و اخلاق باشد در میان آثار فارسی قرن هفتم به بعد ممتاز و منحصر بفرد است.<ref>عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۲.</ref>
 
اشخاصى همچون جامى در« نفحات الانس» و مرحوم نايب الصدر در« طرائق الحقائق» كه به بيان شرح حال عز الدين محمود كاشانى پرداخته‏اند و يا مانند حاجى خليفه در« كشف الظنون» كه به معرّفى كتاب« مصباح الهداية» اهتمام داشته‏اند، عموماً وى را جزء مترجمان و شارحان دانسته‏اند و كتاب او را جزء ترجمه‏هاى فارسى« عوارف المعارف» معرّفى نموده‏اند؛ در حالى كه اين كتاب، به تصريح خود مؤلّف، در مقدّمه و از روى مقايسه هر دو كتاب با يك‏ديگر، كتاب مستقلّى در تصوّف است كه اكثر اصول و فروع« عوارف المعارف» را شامل مى‏شود، ولى در نقل حكايات و روايات، سلسله اساتيد را كه سهروردى آورده، حذف كرده و مطالب را به ترتيب كتاب« عوارف المعارف» نياورده، بلكه خود در ترتيب باب‏ها و فصول، شيوه خاصّى را انتخاب نموده كه با كتاب« عوارف المعارف» تفاوت دارد و هم‏چنين مطالبى را از خود بر آن افزوده است و در واقع مى‏توان گفت كه كتاب« مصباح الهداية» برداشت و ترجمه آزادى از كتاب« عوارف المعارف»، به زبان فارسى است.


== محتوا ==
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تلفیقی از شریعت و طریقت و نشانه جدایی‌ناپذیری آنهاست. در تمام این اثر، پیوستگی و ارتباط و وحدت میان لایه‌های شریعت و طریقت دیده می‌شود. کاشانی در این اثر، فقه و تصوف را در کنار هم قرار داده و آنچنان به هم آمیخته که تغایری بین آنها دیده نشوند. خواننده آن، گاه با اثری صوفیانه مواجه می‌شود که با آداب طریقت پرداخته و عقاید و رسوم [[خانقاه‌|خانقاه‌نشینان]] را به تصویر کشیده و گاه با کتابی فقهی و اخلاقی روبرو می‌شود که جزء به جزء احکام ظاهری شریعت را تشریح کرده و بر التزام عملی به آن اهتمام داشته است.<ref>رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۵.</ref>
كتاب مصباح الهدايه مشتمل است بر ده باب و هر بابى ده فصل كه مجموع يك‏صد فصل مى‏شود: باب اوّل در اعتقادات 2- علوم 3- معارف 4- اصطلاحات صوفيان 5- مستحسنات متصوّفه 6- آداب 7- اعمال 8- اخلاق 9- مقامات 10- احوال.


از جمله محاسن و مزایای این کتاب که آن را از دیگر مؤلّفات نوع خود ممتاز می‌سازد و بر اعتماد خواننده و اهمیّت کتاب می‌افزاید آنست که مؤلّفش عالمی محقّق بوده و از حکمت و کلام و حدیث و فقه و روایت اطّلاع کافی داشته و هیچ مطلبی را بدون مبنا و مدرک علمی و هیچ روایت و حکایتی را بدون مأخذ و سند معتبر در نوشته‌های خود به قلم نیاورده است.<ref>عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۴.</ref>


مطالب كتاب بطور كلّى هفت قسمت است: 1- اصول عقايد دينى از توحيد و نبوّت و معاد و متعلّقات آنها 2- علوم و معارف از قبيل علم فريضه و فضيلت و معرفت خواطر و تحقيق در وحى و الهام و كشف و شهود 3- اصطلاحات و مستحسنات صوفيّه مانند جمع و تفرقه و سكر و صحو و الباس خرقه و اساس خانقاه 4- آداب و رسوم فردى و اجتماعى مثل تجرّد و تأهّل و آداب شيخ و مريد و تعهّدات نفس از غذا خوردن و لباس پوشيدن و مانند آن 5- اعمال مذهبى از واجبات و مستحبّات، و اين قسمت به‏منزله كتابى است جامع مسائل فقهى از فرائض و سنن و ادعيه و اوراد و اذكار مأثوره 6- اخلاق همچون راستى و احسان و بردبارى و بذل و مواسات و محبّت نوع‏
محمد استعلامی عرفان‌پژوه گفته است مصباح الهدایه تقریر و تدریس عوارف المعارف [[سهروردی]] یا ترجمه آزادی از آن و کتابی پرمایه و آموزنده است که در آن نظم ذهنی عزالدین محمود ساختار روشنی به کتاب داده است.<ref>استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش،  ج۲، ص۱۳۳۶.</ref>


=== ترجمه آزاد از عوارف المعارف سهرودی ===
افرادی همچون جامی در [[نفحات الانس]] و نایب الصدر در [[طرائق الحقائق]] که به بیان شرح حال عز الدین محمود کاشانی پرداخته‌اند یا مانند حاجی خلیفه در [[کشف الظنون]] که به معرفی کتاب مصباح الهدایة اهتمام داشته‌اند، این کتاب او را جزء ترجمه‌های فارسی عوارف المعارف معرفی نموده‌اند؛ در حالی که این کتاب، به تصریح خود مؤلّف، در مقدمه و از روی مقایسه هر دو کتاب با یکدیگر، کتاب مستقلّی در تصوّف است که اکثر اصول و فروع «عوارف المعارف» را شامل می‌شود؛ ولی در نقل حکایات و روایات، سلسله اساتید را که سهروردی آورده، حذف کرده و مطالب را به ترتیب کتاب «عوارف المعارف» نیاورده، بلکه خود در ترتیب باب‌ها و فصول، شیوه خاصّی را انتخاب نموده که با کتاب «عوارف المعارف» تفاوت دارد؛ و همچنین مطالبی را از خود بر آن افزوده است. گفته‌اند که کتاب مصباح الهدایة برداشت و ترجمه آزادی از کتاب عوارف المعارف، به زبان فارسی است. از این جهت کتاب مصباح الهدایه را ترجمه و شرح فارسی عوارف المعارف به اصطلاح خاصّی که در باب ترجمه و شرح متداول است نمی‌توان شمرد؛ جز به این اعتبار که به قول خود مؤلّف اکثر اصول و فروع کتاب عوارف را شامل و متناول است و در ضمن مطالب بیشتر نوشته‌های آن کتاب به فارسی ترجمه و شرح شده است. و شاید به همین ملاحظه باشد که مصباح الهدایه را در جزو ترجمه‌ها و شروح فارسی عوارف ضبط کرده‌اند.<ref>عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۸.</ref>


مصباح الهداية و مفتاح الكفاية، مقدمه، ص: 34
== محتوا ==
7- مقامات و احوال سالكان از مقام توبه تا حال اتّصال.
کتاب مصباح الهدایه مشتمل است بر ده باب و هر بابی ده فصل که مجموع یک‌صد فصل می‌شود: ۱. اعتقادات ۲. علوم ۳. معارف ۴. اصطلاحات صوفیان ۵. مستحسنات متصوّفه ۶. آداب ۷. اعمال ۸. اخلاق ۹. مقامات ۱۰. احوال.
 
 
از جمله محاسن و مزاياى اين كتاب كه آن را از ديگر مؤلّفات نوع خود ممتاز مى‏سازد و بر اعتماد خواننده و اهميّت كتاب مى‏افزايد آنست كه مؤلّفش عالمى محقّق بوده و از حكمت و كلام و حديث و فقه و روايت اطّلاع كافى داشته و هيچ مطلبى را بدون مبنى و مدرك علمى و هيچ روايت و حكايتى را بدون مأخذ و سند معتبر در نوشته‏هاى خود بقلم نياورده است، برخلاف بسيارى از مؤلّفان بعد از عهد مغول تاكنون كه اصلا روح تحقيق و كنجكاوى ندارند و در نقل روايات و حكايات بسند و مأخذ معتبر پابند نيستند.ص۳۴.
 
...
 
== تیتر ==
يكى از آثار گرانبهاى نثر فارسى و ذخاير ادبى و غنائم ملّى ما متعلّق بقرن هشتم هجرى مى‏باشد و خوشبختانه از دستبرد حوادث مصون مانده تا بدست ما رسيده و در موضوع خود كه عبارت از تصوّف و اخلاق باشد در ميان آثار فارسى قرن هفتم ببعد ممتاز و منحصر بفرد است.ص۳۲
 
 
اشخاصى كه متعرّض ترجمه حال عز الدّين محمود شده‏اند از قبيل جامى در نفحات الانس و مرحوم نايب الصّدر در طرائق، الحقائق، يا به معرّفى كتاب مصباح الهدايه پرداخته‏اند مانند حاجى خليفه در كشف الظنون، عموما عز الدّين محمود را در جزو مترجمان و شارحان و كتاب او را جزو شروح و ترجمه‏هاى فارسى عوارف المعارف ضبط كرده‏اند، و حال آنكه اين كتاب بتصريح خود مؤلّف در مقدّمه و از روى مطابقه دو كتاب با يكديگر كتاب مستقلّى است در تصوّف كه اكثر اصول و فروع عوارف المعارف را شامل و متضمّن است، باين طريق كه مؤلّف آن در درجه اوّل بكتاب عوارف نظر داشته و كتاب مصباح الهدايه را چنان پرداخته كه متضمّن رئوس مطالب مهمّ عوارف درآمده امّا در نقل حكايات و روايات سلسله اسانيد را كه سهروردى آورده حذف كرده و مطالب را نيز بترتيب كتاب عوارف المعارف نياورده بلكه خود در تبويب و ترتيب فصول طرزى مخصوص انتخاب نموده كه با ترتيب عوارف المعارف كاملا فرق دارد و نيز مطالبى از خود بر افزوده است و ما در فصل ديگر راجع بمآخذ و مصادر مصباح الهدايه بتفصيل دراين‏باره سخن خواهيم گفت.
 
بالجمله مصباح الهدايه در جزو كتب فارسى كه از روى مآخذ و مصادر عربى نوشته شده است نسبت بكتاب عوارف المعارف از سنخ كتاب اخلاق ناصرى خواجه نصير الدّين طوسى بايد شمرد نسبت بكتاب الطّهاره يا تهذيب الاخلاق ابو على مسكويه نه از نوع ترجمه و شرح اصطلاحى معمولى نظير ترجمه تاريخ و تفسير طبرى و شرح صحيفه سجّاديّه و شرح فصوص ركن الدّين شيرازى (بابا ركن الدين مسعود بن عبد اللّه بيضاوى مدفون باصفهان متوفّى روز يكشنبه 26 ربيع الاوّل سال 769) و امثال آنها چيزى كه هست در كتاب مصباح الهدايه بعضى موارد عبارت عوارف را بدون كم و زياد به فارسى ترجمه كرده و در پاره‏اى از موارد عين عبارت عربى و در بيشتر مواضع حاصل مقصود را بعنوان گفتار و عقيده شيخ الاسلام آورده و عقيده او را بعد از نقل اقوال، فصل الخطاب مقال قرار داده است. و هر كجا در اين كتاب عنوان شيخ الاسلام گفته مى‏شود مراد همان شيخ الاسلام شهاب الدّين عمر سهروردى مؤلّف عوارف المعارف است.
 
 
مصباح الهداية و مفتاح الكفاية، مقدمه، ص: 38
پس كتاب مصباح الهدايه را ترجمه و شرح فارسى عوارف المعارف باصطلاح خاصّى كه در باب ترجمه و شرح متداول است نتوان شمرد جز باين اعتبار كه بقول خود مؤلّف اكثر اصول و فروع كتاب عوارف را شامل و متناول است و در ضمن مطالب بيشتر نوشته‏هاى آن كتاب به فارسى ترجمه و شرح شده است.  
و شايد به همين ملاحظه باشد كه مصباح الهدايه را در جزو ترجمه‏ها و شروح فارسى عوارف ضبط كرده‏اند.<ref>عز الدين محمود بن على كاشانى‏، مصباح الهداية و مفتاح الكفاية، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص.
 
</ref>
 


مطالب کتاب به‌طور کلّی هفت قسمت است:


* اصول عقاید دینی از توحید و نبوّت و معاد و متعلّقات آنها.
* علوم و معارف از قبیل علم فریضه و فضیلت و معرفت خواطر و تحقیق در وحی و الهام و کشف و شهود.
* اصطلاحات و مستحسنات صوفیّه مانند جمع و تفرقه و سکر و صحو و الباس خرقه و اساس خانقاه.
* آداب و رسوم فردی و اجتماعی مثل تجرّد و تأهّل و آداب شیخ و مرید و تعهّدات نفس از غذا خوردن و لباس پوشیدن و مانند آن.
* اعمال مذهبی از واجبات و مستحبّات، و این قسمت به‌منزله کتابی است جامع مسائل فقهی از فرائض و سنن و ادعیه و اوراد و اذکار مأثوره.
* اخلاق همچون راستی و احسان و بردباری و بذل و مواسات و محبّت نوع‏.
* مقامات و احوال سالکان از مقام توبه تا حال اتّصال.<ref>عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۴.</ref>


{{پایان پاسخ}}
{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}{{پایان مطالعه بیشتر}}


== منابع ==
== منابع ==
خط ۸۹: خط ۷۵:
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =عرفان و تصوف
  | شاخه اصلی =عرفان و تصوف
  | شاخه فرعی۱ =
  | شاخه فرعی۱ =آثار
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۳ =
  | شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =شد
  | تیترها =
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ج
  | کیفیت =
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۳

سؤال
کتاب مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة از کیست و چه موضوعاتی دارد؟
مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة
مصباح الهدایة و مفتاح الكفایة
اطلاعات کتاب
نویسندهعزالدین محمود کاشانی
تاریخ نگارشقرن هشتم
موضوععرفان و تصوف
زبانفارسی
به تصحیحجلال‌الدین همایی

مِصباح الهدایة و مِفتاح الکفایة اثری عرفانی و به زبان فارسی، از عارف و صوفی مشهور قرن هشتم عزالدین محمود کاشانی است. برخی این کتاب را ترجمه‌ای از عوارف المعارف سهروردی دانسته‌اند اما جلال‌الدین همایی که مصحح کتاب مصباح الهدایة است این ادعا را رد می‌کند و می‌گوید این کتاب،‌ اثر مستقلی در تصوّف است که اکثر اصول و فروع عوارف المعارف را شامل می‌شود و مطالبی را از خود بر آن افزوده است.

مؤلف

عزالدین محمود کاشانی، از علما و عرفای برجسته قرن هشتم هجری، از علمای اهل تسنن، در فروع مذهب، شافعی و در اصول عقاید اشعری است. او در ادبیات، فلسفه، عرفان، کلام، حدیث و فقه تبحر داشت. مصباح الهدایه مهمترین اثر اوست.[۱]

عزالدین محمود در طریقت مرید و شاگرد نورالدین عبدالصمد اصفهانی (نطنزی) از پیشکسوتان تصوف قرن هفتم است.[۲]

معرفی و جایگاه

مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة را یکی از آثار گران‌بهای نثر فارسی و ذخایر ادبی و غنائم ملّی ایرانیان می‌دانند. این اثر در موضوع خود که عبارت از تصوّف و اخلاق باشد در میان آثار فارسی قرن هفتم به بعد ممتاز و منحصر بفرد است.[۳]

مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تلفیقی از شریعت و طریقت و نشانه جدایی‌ناپذیری آنهاست. در تمام این اثر، پیوستگی و ارتباط و وحدت میان لایه‌های شریعت و طریقت دیده می‌شود. کاشانی در این اثر، فقه و تصوف را در کنار هم قرار داده و آنچنان به هم آمیخته که تغایری بین آنها دیده نشوند. خواننده آن، گاه با اثری صوفیانه مواجه می‌شود که با آداب طریقت پرداخته و عقاید و رسوم خانقاه‌نشینان را به تصویر کشیده و گاه با کتابی فقهی و اخلاقی روبرو می‌شود که جزء به جزء احکام ظاهری شریعت را تشریح کرده و بر التزام عملی به آن اهتمام داشته است.[۴]

از جمله محاسن و مزایای این کتاب که آن را از دیگر مؤلّفات نوع خود ممتاز می‌سازد و بر اعتماد خواننده و اهمیّت کتاب می‌افزاید آنست که مؤلّفش عالمی محقّق بوده و از حکمت و کلام و حدیث و فقه و روایت اطّلاع کافی داشته و هیچ مطلبی را بدون مبنا و مدرک علمی و هیچ روایت و حکایتی را بدون مأخذ و سند معتبر در نوشته‌های خود به قلم نیاورده است.[۵]

محمد استعلامی عرفان‌پژوه گفته است مصباح الهدایه تقریر و تدریس عوارف المعارف سهروردی یا ترجمه آزادی از آن و کتابی پرمایه و آموزنده است که در آن نظم ذهنی عزالدین محمود ساختار روشنی به کتاب داده است.[۶]

ترجمه آزاد از عوارف المعارف سهرودی

افرادی همچون جامی در نفحات الانس و نایب الصدر در طرائق الحقائق که به بیان شرح حال عز الدین محمود کاشانی پرداخته‌اند یا مانند حاجی خلیفه در کشف الظنون که به معرفی کتاب مصباح الهدایة اهتمام داشته‌اند، این کتاب او را جزء ترجمه‌های فارسی عوارف المعارف معرفی نموده‌اند؛ در حالی که این کتاب، به تصریح خود مؤلّف، در مقدمه و از روی مقایسه هر دو کتاب با یکدیگر، کتاب مستقلّی در تصوّف است که اکثر اصول و فروع «عوارف المعارف» را شامل می‌شود؛ ولی در نقل حکایات و روایات، سلسله اساتید را که سهروردی آورده، حذف کرده و مطالب را به ترتیب کتاب «عوارف المعارف» نیاورده، بلکه خود در ترتیب باب‌ها و فصول، شیوه خاصّی را انتخاب نموده که با کتاب «عوارف المعارف» تفاوت دارد؛ و همچنین مطالبی را از خود بر آن افزوده است. گفته‌اند که کتاب مصباح الهدایة برداشت و ترجمه آزادی از کتاب عوارف المعارف، به زبان فارسی است. از این جهت کتاب مصباح الهدایه را ترجمه و شرح فارسی عوارف المعارف به اصطلاح خاصّی که در باب ترجمه و شرح متداول است نمی‌توان شمرد؛ جز به این اعتبار که به قول خود مؤلّف اکثر اصول و فروع کتاب عوارف را شامل و متناول است و در ضمن مطالب بیشتر نوشته‌های آن کتاب به فارسی ترجمه و شرح شده است. و شاید به همین ملاحظه باشد که مصباح الهدایه را در جزو ترجمه‌ها و شروح فارسی عوارف ضبط کرده‌اند.[۷]

محتوا

کتاب مصباح الهدایه مشتمل است بر ده باب و هر بابی ده فصل که مجموع یک‌صد فصل می‌شود: ۱. اعتقادات ۲. علوم ۳. معارف ۴. اصطلاحات صوفیان ۵. مستحسنات متصوّفه ۶. آداب ۷. اعمال ۸. اخلاق ۹. مقامات ۱۰. احوال.

مطالب کتاب به‌طور کلّی هفت قسمت است:

  • اصول عقاید دینی از توحید و نبوّت و معاد و متعلّقات آنها.
  • علوم و معارف از قبیل علم فریضه و فضیلت و معرفت خواطر و تحقیق در وحی و الهام و کشف و شهود.
  • اصطلاحات و مستحسنات صوفیّه مانند جمع و تفرقه و سکر و صحو و الباس خرقه و اساس خانقاه.
  • آداب و رسوم فردی و اجتماعی مثل تجرّد و تأهّل و آداب شیخ و مرید و تعهّدات نفس از غذا خوردن و لباس پوشیدن و مانند آن.
  • اعمال مذهبی از واجبات و مستحبّات، و این قسمت به‌منزله کتابی است جامع مسائل فقهی از فرائض و سنن و ادعیه و اوراد و اذکار مأثوره.
  • اخلاق همچون راستی و احسان و بردباری و بذل و مواسات و محبّت نوع‏.
  • مقامات و احوال سالکان از مقام توبه تا حال اتّصال.[۸]


منابع

  1. رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۲.
  2. استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۳۳۵.
  3. عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۲.
  4. رحمتی، حسین، و دیگران، «جایگاه و ارتباط شریعت، طریقت و حقیقت از منظر عزالدین محمود کاشانی»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان ۱۴۰۰، ص۳۶۵.
  5. عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۴.
  6. استعلامی، محمد، فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دوم، ۱۳۹۹ش، ج۲، ص۱۳۳۶.
  7. عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۸.
  8. عز الدین محمود بن علی کاشانی‏، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، نشر هما، مقدمه جلال الدین همایی، ص۳۴.