تاریخچه مسجد جمکران: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
 
(۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۵: خط ۵:
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|مهدویت}}
{{درگاه|مهدویت}}
قول مشهور، تاریخچه ساخت [[مسجد جمکران]] را براساس نقل [[میرزا حسین نوری]] (۱۲۵۴–۱۳۲۰ق) به سال ۳۹۳ قمری برگشت داده‌اند که فردی مدعی شد امام زمان(ع) به او دستور ساخت مسجد جمکران را داده است. این فرد حسن بن مُثله جمکرانی نام دارد. در داستانی که میرزا حسین نوری نقل کرده کیفیت نماز تحیت مسجد جمکران هم آمده است.
قول مشهور، تاریخچه ساخت [[مسجد جمکران]] را براساس نقل [[میرزا حسین نوری]] (۱۲۵۴–۱۳۲۰ق)، سال ۳۹۳ قمری می‌داند، که فردی مدعی شد امام زمان(ع) به او دستور ساخت مسجد جمکران را داده است. این فرد حسن بن مُثله جمکرانی نام دارد. در داستانی که میرزا حسین نوری نقل کرده کیفیت نماز تحیت مسجد جمکران هم آمده است.


محققان اشکالات سندی و محتوایی به این روایت که میرزا حسین نوری نقل کرده است آورده‌اند. منبع این روایت کتاب [[مونس الحزین]] [[شیخ صدوق]] است که محققان انتساب این کتاب به شیخ صدوق را نفی می‌کنند و نیز اینکه شیخ صدوق در زمان واقعه در حیات نبوده است.
محققان اشکالات سندی و محتوایی به این روایت که میرزا حسین نوری نقل کرده است آورده‌اند. منبع این روایت کتاب [[مونس الحزین]] [[شیخ صدوق]] است که محققان انتساب این کتاب به شیخ صدوق را نفی می‌کنند و نیز اینکه شیخ صدوق در زمان واقعه در حیات نبوده است.
خط ۱۴: خط ۱۴:
جَمکران، مسجدی منسوب به امام زمان(ع) در محدوده روستای جمکرانِ شهر [[قم]] است. این مسجد، که به‌سبب نزدیکی با روستای مذکور، به مسجد جمکران شهرت یافته، و به سبب انتساب به حضرت مهدی(ع)، مسجد صاحب‌الزمان نامیده می‌شود. در گذشته به مسجد قدمگاه نیز مشهور بوده است.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref>
جَمکران، مسجدی منسوب به امام زمان(ع) در محدوده روستای جمکرانِ شهر [[قم]] است. این مسجد، که به‌سبب نزدیکی با روستای مذکور، به مسجد جمکران شهرت یافته، و به سبب انتساب به حضرت مهدی(ع)، مسجد صاحب‌الزمان نامیده می‌شود. در گذشته به مسجد قدمگاه نیز مشهور بوده است.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref>


قول مشهور درباره ساخت مسجد کنونی جمکران به حکایتی برمی‌گردد که حاج میرزا حسین نوری در کتاب‌هایش، از جمله نجم ثاقب، با استناد به کتاب تاریخ قم (اثر حسن‌بن محمد قمی) و نیز کتاب مونس‌الحزین فی معرفة الحق و الیقین (منسوب به شیخ صدوق، متوفی ۳۸۱)، نقل کرده است.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref>
قول مشهور درباره ساخت مسجد کنونی جمکران به حکایتی برمی‌گردد که حاج میرزا حسین نوری در کتاب‌هایش، از جمله نجم الثاقب، با استناد به کتاب تاریخ قم (اثر حسن‌بن محمد قمی) و نیز کتاب مونس‌الحزین فی معرفة الحق و الیقین (منسوب به شیخ صدوق، متوفی ۳۸۱)، نقل کرده است.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref>


== روایت میرزا حسین نوری از ساخت مسجد جمکران ==
== روایت میرزا حسین نوری از ساخت مسجد جمکران ==
خط ۴۴: خط ۴۴:
بنابر گزارش دیگری که از [[کتاب تاریخ قم]]، نقل شده اولین مسجدی که در قم، پیش از مهاجرت اشعریان از کوفه به این شهر در اوایل قرن دوم، بنا گردید، مسجد قریه جمکران بود. این مسجد را «خَطّاب اسدی» بنیان نهاد و در آن به تنهایی نماز می‌گزارد. [[مدرسی طباطبایی]] قم‌شناس احتمال داده که مسجد جمکران فعلی همان مسجد خطّاب اسدی باشد که پس از گریز ساکنان غاضریه از قبیله بنی اسد به جمکران، به هنگام [[قیام مختار]] در کوفه، توسعه بیشتری یافت. در تاریخ قم آمده است که نخستین مسجد که در قم ساختند، مسجدی بود که در قریهٔ جمکران بنا شد. اعراب بنی‌اسد، در اطراف این مسجد منزل گرفتند. سعید بن جبیر، صحابی معروف پیامبر خدا(ص) نیز ۶ ماه در جمکران نزد این اعراب به سر برد.<ref>پاک، محمدرضا، «قم در دو قرن نخست هجری»، فصلنامه تاریخ اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۲، ش۱۴، ص۱۰.</ref>
بنابر گزارش دیگری که از [[کتاب تاریخ قم]]، نقل شده اولین مسجدی که در قم، پیش از مهاجرت اشعریان از کوفه به این شهر در اوایل قرن دوم، بنا گردید، مسجد قریه جمکران بود. این مسجد را «خَطّاب اسدی» بنیان نهاد و در آن به تنهایی نماز می‌گزارد. [[مدرسی طباطبایی]] قم‌شناس احتمال داده که مسجد جمکران فعلی همان مسجد خطّاب اسدی باشد که پس از گریز ساکنان غاضریه از قبیله بنی اسد به جمکران، به هنگام [[قیام مختار]] در کوفه، توسعه بیشتری یافت. در تاریخ قم آمده است که نخستین مسجد که در قم ساختند، مسجدی بود که در قریهٔ جمکران بنا شد. اعراب بنی‌اسد، در اطراف این مسجد منزل گرفتند. سعید بن جبیر، صحابی معروف پیامبر خدا(ص) نیز ۶ ماه در جمکران نزد این اعراب به سر برد.<ref>پاک، محمدرضا، «قم در دو قرن نخست هجری»، فصلنامه تاریخ اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۲، ش۱۴، ص۱۰.</ref>


==جستارهای وابسته==
* [[چاه عریضه جمکران]]
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
خط ۶۱: خط ۶۳:
  | تغییر مسیر =شد
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | ارزیابی کمی =شد
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =ج
  | اولویت =ج

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۲۶

سؤال

تاریخچه ساخت مسجد جمکران چیست؟

درگاه‌ها
درگاه مهدویت.png


قول مشهور، تاریخچه ساخت مسجد جمکران را براساس نقل میرزا حسین نوری (۱۲۵۴–۱۳۲۰ق)، سال ۳۹۳ قمری می‌داند، که فردی مدعی شد امام زمان(ع) به او دستور ساخت مسجد جمکران را داده است. این فرد حسن بن مُثله جمکرانی نام دارد. در داستانی که میرزا حسین نوری نقل کرده کیفیت نماز تحیت مسجد جمکران هم آمده است.

محققان اشکالات سندی و محتوایی به این روایت که میرزا حسین نوری نقل کرده است آورده‌اند. منبع این روایت کتاب مونس الحزین شیخ صدوق است که محققان انتساب این کتاب به شیخ صدوق را نفی می‌کنند و نیز اینکه شیخ صدوق در زمان واقعه در حیات نبوده است.

قول دیگری نیز وجود دارد که زمان ساخت مسجد جمکران را به پیش از زمان ورود اشعریان به قم می‌داند که فردی به نام خَطّاب اسدی آن را ساخته است.

سنگ‌نوشته تجدید بنای مسجد مقدس جمکران مربوط به سال ۱۱۵۷ هجری قمری

تاریخچه

جَمکران، مسجدی منسوب به امام زمان(ع) در محدوده روستای جمکرانِ شهر قم است. این مسجد، که به‌سبب نزدیکی با روستای مذکور، به مسجد جمکران شهرت یافته، و به سبب انتساب به حضرت مهدی(ع)، مسجد صاحب‌الزمان نامیده می‌شود. در گذشته به مسجد قدمگاه نیز مشهور بوده است.[۱]

قول مشهور درباره ساخت مسجد کنونی جمکران به حکایتی برمی‌گردد که حاج میرزا حسین نوری در کتاب‌هایش، از جمله نجم الثاقب، با استناد به کتاب تاریخ قم (اثر حسن‌بن محمد قمی) و نیز کتاب مونس‌الحزین فی معرفة الحق و الیقین (منسوب به شیخ صدوق، متوفی ۳۸۱)، نقل کرده است.[۲]

روایت میرزا حسین نوری از ساخت مسجد جمکران

میرزا حسین نوری در کتاب نجم الثاقب از کتاب تاریخ قم و آن کتاب از کتاب مونسُ الْحَزین فی معرفةِ الْحَق وَ الْیَقین، منتسب به شیخ صدوق، ماجرای ساخته شدن مسجد جمکران را چنین بیان کرده است:

شیخ عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: من شب سه‌شنبه، ۱۷ رمضان ۳۹۳ق در خانه خود خوابیده بودم. گروهی از مردم به در خانه آمدند و من را از خواب بیدار کردند و گفتند: «امام مهدی(ع) تو را می‌خواند او را اجابت کن.» آنها من را به محلی که اکنون مسجد (جمکران) است آوردند.[۳]

در روایات به تفصیل آمده است که امام زمان(ع) به حسن بن مثله امر می‌کند تا این مسجد را بسازد. و نیز نماز مخصوص آن و قربانی کردن یک بز و دریافت وجوه حاصل از اراضی رَهَقِ ناحیه اَردَهالِ کاشان، برای احداث مسجد در آن دیدار گفته شده است.[۴]

منبع حدیث

جشن نیمه شعبان در مسجد جمکران در سال ۱۳۹۵ش

محدّث نوری این حکایت را در جنّة المأوی و نجم الثاقب، نقل کرده و آن را از مخطوطات سید نعمة اللَّه جزایری نقل می‌کند که وی آن را از ترجمه فارسی تاریخ قم و تاریخ قم، آن را از کتاب مونس الحزین فی معرفة الحق و الیقین شیخ صدوق روایت کرده است.

شیخ محمد کچویی نیز در أنوار المشعشعین فی تاریخ قم و القمیین، این حدیث را از کتاب خلاصة البلدان نوشته سیّد محمّد بن محمّد بن هاشم رضوی قمی و وی آن را از مونس الحزین شیخ صدوق روایت کرده است. به جز این دو منبع، مصدر مکتوب کهن دیگری در اختیار نیست که این گزارش در آن ثبت شده باشد. سایر آثار، از این دو کتاب نقل کرده‌اند و بدانها نسبت می‌دهند.[۵]

نقد حکایت میرزا حسین نوری

محققان و عالمان چندین اِشکال بر این حکایت وارد کرده‌اند:

  • کتابی از شیخ صدوق به نام مونس الحزین موجود نیست.
  • کتاب تاریخ قم به زبان عربی بوده و نویسنده‌اش حسن بن محمد بن حسن قمّی معاصر شیخ صدوق است. متن اصلی این کتاب موجود نیست.
  • تاریخ قم در سال ۸۶۵ ق توسط حسن بن علی بن حسن عبد الملک قمّی به فارسی ترجمه شده که اینک موجود است؛ اما تنها چند فصل آن به جای مانده است و داستان جمکران در متن حاضر، موجود نیست. البته به سبب نقص کتاب، نمی‌توان ادعای عدم وجود داستان جمکران در کل کتاب را مطرح کرد.
  • دست‌خط‌های سید نعمت اللَّه جزایری از تاریخ قم که محدّث نوری از آن نقل کرده، مفقود است و این داستان در آثار فراوان حدیثی سیّد نعمت اللَّه جزایری که اینک در دسترس است، وجود ندارد.
  • در گزارش میرزا حسین نوری، سال وقوع داستان، ۳۹۳ ق ذکر شده و داستان از کتاب شیخ صدوق که در سال ۳۸۱ ق فوت کرده نقل شده است؛ یعنی وقوع داستان، دوازده سال پس از فوت نویسنده کتاب مونس الحزین است.
  • اعمال مسجد جمکران در هیچ‌یک از کتب ادعیه و مزار کهن، از قبیل: کامل الزیارات، مصباح المتهجّد، و کتب سید ابن طاووس، کفعمی و ابن‌فهد حلّی مذکور نیست و حتی شیخ عباس قمی، آن را در اصل مفاتیح الجنان نیاورده؛ بلکه در ملحقات (باقیات الصالحات) آورده است که اینک در حواشی مفاتیح الجنان جای دارد.
  • همچنین محدّثان بزرگی چون علامه مجلسی و سید هاشم بحرانی در کتب خود که دایرة المعارف حدیث شیعه‌اند به این روایت اشاره‌ای ندارند.
  • نام مسجد جمکران در کتب کهن تاریخی به‌ویژه در کتاب نقض نوشته عبدالجلیل رازی (قرن۶) که به گزارش مساجد و مدارس قم اهتمام داشته، موجود نیست.[۶]
  • درباره این مسجد در هیچ‌یک از منابع تاریخی سخنی نیست و تنها منشی قمی، ضمن وقایع سال ۹۸۶، در شرح‌حال میرغیاث‌الدین محمد میرمیران نوشته است که او به هنگام توقف در قریه لَنجَرودِ قم، گاهی در مَقامِ با احترام امام مهدی(ع) در جمکران اعتکاف می‌کرد، که به گفته فقیهی مقصود از آن مقام، مسجد جمکران است. اطلاع دیگر، مأخود از کتیبه تاریخی مسجد، مشتمل بر شعری با مادّه تاریخ ۱۱۶۷، است که به تعمیر مسجد در آن سال اشاره دارد.[۷]

قولی دیگر

بنابر گزارش دیگری که از کتاب تاریخ قم، نقل شده اولین مسجدی که در قم، پیش از مهاجرت اشعریان از کوفه به این شهر در اوایل قرن دوم، بنا گردید، مسجد قریه جمکران بود. این مسجد را «خَطّاب اسدی» بنیان نهاد و در آن به تنهایی نماز می‌گزارد. مدرسی طباطبایی قم‌شناس احتمال داده که مسجد جمکران فعلی همان مسجد خطّاب اسدی باشد که پس از گریز ساکنان غاضریه از قبیله بنی اسد به جمکران، به هنگام قیام مختار در کوفه، توسعه بیشتری یافت. در تاریخ قم آمده است که نخستین مسجد که در قم ساختند، مسجدی بود که در قریهٔ جمکران بنا شد. اعراب بنی‌اسد، در اطراف این مسجد منزل گرفتند. سعید بن جبیر، صحابی معروف پیامبر خدا(ص) نیز ۶ ماه در جمکران نزد این اعراب به سر برد.[۸]

جستارهای وابسته

منابع

  1. عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.
  2. عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.
  3. میرزا حسین طبرسی نوری، نجم الثاقب، قم، انتشارات مسجد جمکران، چاپ نهم، ۱۳۸۴ش، ص۳۹۱–۳۹۲.
  4. میرزا حسین طبرسی نوری، نجم الثاقب، قم، انتشارات مسجد جمکران، چاپ نهم، ۱۳۸۴ش، ص۳۸۳–۳۸۸؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۳۰–۲۳۳؛ ناصر الشریعه، تاریخ قم، قم، چاپ حکمت، بی‌تا، ص۱۴۸–۱۵۲.
  5. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۳، ج۳، ص۶۴.
  6. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۳، ج۳، ص۶۵ و ۶۶.
  7. عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.
  8. پاک، محمدرضا، «قم در دو قرن نخست هجری»، فصلنامه تاریخ اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۲، ش۱۴، ص۱۰.