اختلاف آیت‌الله بروجردی با نواب صفوی: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکت‌ها) ابرابزار |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۶۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟ | اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{درگاه|حوزه و روحانیت|تاریخ}} | |||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
'''اختلاف [[آیت‌الله بروجردی]] و [[نواب صفوی]]''' ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، به تقویت حوزه علمیه و بنیه علمی طلاب اهتمام ویژه داشت و عموما در مسائل سیاسی ورود نمی‌کرد. در مقابل، نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد به دخالت در امور سیاسی و تشکیل حکومت دینی داشت. نواب با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه [[حکومت پهلوی]] زد. این تفاوت بینش بین آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع در یک مقطع زمانی در حوزه علمیه شد. | |||
== تفاوت دیدگاه آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی == | |||
[[پرونده:آیت الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|تصویری از آیت‌الله سید حسین بروجردی|267x267پیکسل]] | |||
=== رابطه دین و سیاست === | |||
[[آیت‌الله سید حسین بروجردی]]، از مراجع تقلید و رئیس حوزه علمیه قم در زمان خود بود. رفتار و منش آیت‌الله بروجردی در مسائل سیاسی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1380|شماره=32|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=میراث آیت الله بروجردی|صفحه=7-35|ژورنال=نشریه گفتگو}}</ref> به گزارش منابع تحلیلی، آیت‌الله بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و [[مرجعیت]] را جدای از هر نوع حکومت حتی [[حکومت اسلامی]] لحاظ می‌کرد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1395|دوره=دوره جدید|شماره=32|نام خانوادگی=شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب|عنوان=بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی|صفحه=135-158|ژورنال=فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س)}}</ref> به گفته برخی، آیت‌الله بروجردی بر این عقیده بود که تا ایجاد تمام مقدمات لازم برای یک حکومت اسلامی، هرگونه اقدام غیرمحتاطانه، ضربه‌ای سخت به تشیع و حوزه خواهد زد و از همین رو اهتمام خود را به تقویت حوزه علمیه و طلاب منحصر کرد.<ref>{{پک/بن|1=علوی|ک=پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه|ف=مصاحبه خبرگزاری حوزه با آیت‌الله سیدجواد علوی بروجردی|زبان=}}</ref> | |||
با وجود منش محتاطانه و متأملانه آیت‌الله بروجردی در سیاست، او دولت را در اجرای سیاست‌های ضداسلامی آزاد نمی‌گذاشت و موارد متعددی وجود دارد که اقدامات او را در مقابله با سیاست‌های دولت‌های پهلوی دوم نشان می‌دهد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1389|دوره=سال سیزدهم|شماره=51|نام خانوادگی=گورابی، سید یاسم|عنوان=سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی|ژورنال=فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی}}</ref> سلوک سیاسی آیت‌الله بروجردی، مدارا با مقام سلطنت از یک سو و تقویت [[مذهب تشیع]] در سطح ایران و جهان از سوی دیگر بود.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1389|شماره=68|نام خانوادگی=امین، سید حسن|عنوان=روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی‌ها: نگاهی به سیرهٔ سیاسی آیت الله حایری، آیات ثلاث و آیت الله بروجردی|ژورنال=ماهنامه حافظ}}</ref> تنها اقدامات سیاسی آیت‌الله بروجردی مختص دوران مرجعیت عامه وی بود که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می‌شد. آیت‌الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی‌کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال‌های سیاسی دور نگه دارم».<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سیدعلی ناظم‌زاده|تاریخ=1393|وبگاه=nazemzade.com/|نشانی=https://nazemzade.com/آیت-الله-بروجردی/|عنوان=آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> | |||
مهمترین پیامد و تأثیر حرکت [[فدائیان اسلام]] آن است که برای نخستین بار عده‌ای از طلاب جوان خارج از سنت [[حوزه علمیه]] و مرجعیت دینی دست به فعالیت سیاسی زدند. عصاره تفکر نواب درباره مشی قهرآمیز این بود که وقتی گروهی از دشمنان اسلام بر امور مسلمین سیطره یابند و مسلمانان نتوانند از دین و جامعه اسلامی دفع شر کنند، کشتن در غیر میدان جنگ از نظر اسلام تجویز می‌شود.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1383|شماره=2|نام خانوادگی=فراتی، عبدالوهاب|عنوان=رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام|صفحه=207-242|ژورنال=فصلنامه ۱۵خرداد}}</ref> [[نواب صفوی|سید مجتبی نواب صفوی]] در کتاب «راهنمای حقایق» گسترش فساد و رواج بی‌دینی را عارضهٔ [[مدرنیسم]] و نظام پادشاهی می‌انگاشت. این در حالی بود که در تفکر دیگران چنین پیوندی مشاهده نمی‌شد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1383|شماره=2|نام خانوادگی=فراتی، عبدالوهاب|عنوان=رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام|صفحه=207-242|ژورنال=فصلنامه ۱۵خرداد}}</ref> | |||
=== تشکیل حکومت دینی === | |||
[[پرونده:نواب.jpg|بندانگشتی|تصویری از مجتبی نواب صفوی]]آیت‌الله بروجردی در اندیشه حکومت اسلامی در ایران نبود و در جهت استقرار آن، از موقعیت منحصر بفرد خود اقدامی ننمود.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1387|دوره=سال هفتم|شماره=15|نام خانوادگی=کجباف، علی اکبر، مهرعلیزاده، مهدی|عنوان=جایگاه و نقش آیت الله بروجردی در تحولات فرهنگی پس از کودتای 28 مرداد|صفحه=1-16|ژورنال=پژوهشنامه انقلاب اسلامی}}</ref> اما فدائیان اسلام به رهبری مجتبی نواب‌صفوی داعیهٔ برقراری حکومت اسلامی داشت.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1386|دوره=سال ششم|شماره=66|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=از فدائیان اسلام تا موتلفه|صفحه=41-48|ژورنال=نشریه زمانه}}</ref> | |||
[[جمعیت فدائیان اسلام]] که پیوندی ناگسستنی با نواب صفوی به عنوان رهبر خود داشت، با هدف اجرای احکام اسلام، تشکیل حکومت اسلامی با هدف کلان جهانی‌سازی اسلام، مبارزه با نظام سلطنت و مخالفت با اساس رژیم پهلوی یعنی شاه تأسیس شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=شریعت جو، منیره|تاریخ=1393|وبگاه=pajoohe.ir/|نشانی=http://pajoohe.ir/سید-مجتبی-نواب-صفوی__a-38329.aspx|عنوان=سید مجتبی نواب صفوی|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> شهید نواب صفوی و فدائیان اسلام پیش‌قراولان تأسیس و برقراری حکومت اسلامی، پس از شهریور ۱۳۲۰ بودند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خسروشاهی، سیدهادی|تاریخ=1357|وبگاه=khosroshahi.ir|نشانی=http://khosroshahi.ir/main/index.php?Page=definitionpapers&UID=1875|عنوان=فدائیان اسلام؛ پیشتازان نبرد مسلحانه|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> فداییان اسلام دفاع در برابر هجوم کفار را بر خود واجب دانسته و معتقد بودند بعضی از مسئولان مملکت، ابزار دست بیگانگان قرار گرفته‌اند. فداییان اسلام اعتقاد داشته‌اند، بایستی قیام کرد و بیگانه و هجومش را دفع نمود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خسروشاهی، سیدهادی|تاریخ=1394|وبگاه=khosroshahi.ir|نشانی=http://khosroshahi.ir/main/index.php?Page=definitionpapers&UID=3974465|عنوان=موازین شرعی مبارزات نواب صفوی و فدائیان اسلام؛ گفتاری از استاد خسروشاهی (بخش نخست)|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> | |||
نواب در کتاب خود «راهنمای حقایق» می‌گوید توجه به این کتاب و عمل به نظرات او موجب رستگاری بشر و آبادانی ایران و جهان خواهد شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سایت تاریخ ایرانی|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7061/نگاهی-به-مانیفست-فدائیان-اسلام-زمینی-شدن-بهشت-آسمانی|عنوان=نگاهی به مانیفست فدائیان اسلام/ زمینی شدن بهشت آسمانی|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> نواب صفوی در این کتاب به صراحت و به آشکار، ضمن غیرقانونی خواندن رژیم حاکم، خواستار برقراری نظام یا [[دولت اسلامی]] در ایران، به جای «حکومت غاصب» شاه می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سرگه بارسقیان|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7058/از-حکومت-اسلامی-نواب-تا-جمهوری-اسلامی-امام-فدائیان-اسلام-با-شاه-مخالف-بودند-یا-سلطنت-|عنوان=از حکومت اسلامی نواب تا جمهوری اسلامی امام/ فدائیان اسلام با شاه مخالف بودند یا سلطنت؟|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> | |||
== تاریخچه اختلافات == | |||
قصد مقابله فدائیان اسلام با برگزاری تشییع جنازه [[رضاشاه]] از سوی آیت‌الله بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر سرکوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. آیت‌الله بروجردی در یکی از جلسات درس خود از فدائیان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی و «طلاب علوم دینی مردود» یاد کرد که باید موعظه شوند و از فدائیانِ اسلام خواسته بود که روش خود را دنبال نکنند. او چنین استدلال می‌کرد که ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده‌ایم. در جریان مشروطیت و… دیدیم که کارها چگونه شروع و به کجا ختم شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=اعظم ویسمه|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/اختلافات-نواب-صفوی-و-آیت-الله-بروجردی-طلبه-جوان-در-برابر-رییس-حوزه-|عنوان=اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> | |||
فدائیان اسلام به حرکت‌های تند و انقلابی سیاسی و دینی شهره داشت و رفتار محافظه‌کارانه آیت الله بروجردی را تحمل نمی‌کرد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=سیدعلی ناظم‌زاده|تاریخ=1393|وبگاه=nazemzade.com/|نشانی=https://nazemzade.com/آیت-الله-بروجردی/|عنوان=آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> از بررسی اسناد و مدارک مربوط به فدائیان چنین برمی‌آید که نه تنها جمع کثیری از اعضای این تشکل خرده‌فروشان و بعضاً شاگردان مغازه‌های بازار تهران بودند، بلکه نیازهای مالی آن‌ها نیز از طریق بازاریان تأمین می‌شد.<ref>{{یادکرد ژورنال|سال=1386|دوره=سال ششم|شماره=66|نام خانوادگی=روحبخش، رحیم|عنوان=از فدائیان اسلام تا موتلفه|صفحه=41-48|ژورنال=نشریه زمانه}}</ref> | |||
مجتبی نواب صفوی در [[حوزه علمیه قم]] فعالیت وسیعی داشت. آیت‌الله بروجردی راضی به فعالیت نواب صفوی نبود. او اعتقاد داشتند طلاب باید درس بخوانند. اما نواب صفوی هر روز در [[مدرسه فیضیه]]، [[حرم حضرت معصومه(ع)]]، مکان‌های دیگر در شهر قم سخنرانی می‌کرد. حرکت نواب صفوی، حرکت انقلابی جوانانه‌ای بود که آن زمان در میان طلاب جوان بروز کرده بود و آیت‌الله بروجردی مانند [[آیت‌الله حائری یزدی]] باور به حفظ حوزه داشت و معتقد بودند طلاب باید درس بخوانند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری فارس|تاریخ=1391|وبگاه=tarikhirani.ir/fa/news|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/2981/خسروشاهی-آیت-الله-بروجردی-از-نواب-صفوی-راضی-نبود|عنوان=خسروشاهی: آیت‌الله بروجردی از نواب صفوی راضی نبود|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> | |||
== پیامدهای اختلافات == | |||
برخی معتقدند فعالیت فدائیان اسلام در قم با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اختلاف بین افراد منتسب به [[آیت‌الله بروجردی]] و اعضای فدائیان اسلام، منجر به درگیری آن‌ها شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=اعظم ویسمه|تاریخ=1389|وبگاه=tarikhirani.ir/fa|نشانی=http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/اختلافات-نواب-صفوی-و-آیت-الله-بروجردی-طلبه-جوان-در-برابر-رییس-حوزه-|عنوان=اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه|تاریخ بازبینی=20 آذر ۱۴۰۳}}</ref> بعدها متنی از سوی نواب صفوی در نشریه فدائیان اسلام منتشر شد که خطاب به آیت‌الله بروجردی، او را بی‌وفا، بدعتگذار در دین و دشمن اسلام خطاب کرد و با ادبیات زننده‌ای به او توهین نمود.<ref>{{پک|1=نواب صفوی|2=|ک=راهنمای حقایق|ف=برنامه انقلابی فدائیان اسلام}}</ref> | |||
اختلاف شدید آیت‌الله بروجردی با جریان فدائیان اسلام و وجود شایعاتی در خصوص حمایت‌هایی از سوی [[امام خمینی|آیت‌الله خمینی]] نسبت به این جریان، سبب شد تا [[رابطه آیت‌الله خمینی و آیت‌الله بروجردی]] که تا پیش از آن، رابطه‌ای تنگاتنگ بود، به سردی درآید.<ref>{{پک|1=منتظری|2=۱۳۷۹|ک=خاطرات آیت الله حسینعلی منتظری|ص=۱۶۹|ج=۱}}</ref> بعدها در ماجرای اعدام نواب صفوی و تعدادی از فدائیان اسلام، هنگامی که خدیجه ثقفی، همسر امام خمینی برای وساطت برای اعمال قدرت در لغو این حکم به آیت‌الله بروجردی مراجعه می‌کند، بروجردی این درخواست را رد می‌کند و می‌گوید که در این مساله دخالت نخواهد کرد.<ref>{{پک/بن|1=ثقفی|ک=پایگاه انتخاب|ف=در ماجرای اعدام نواب صفوی، دخالت نمی‌کنم|زبان=}}</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=خاطرات آیت‌الله حسینعلی منتظری|سال=۱۳۷۹|پیوند=https://amontazeri.com/book/khaterat|نام=حسینعلی|نام خانوادگی=منتظری|پیوند نویسنده=حسینعلی منتظری|ناشر=دفتر حضرت آیت الله العظمی منتظری|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد وب|عنوان=در ماجرای اعدام نواب صفوی، آقا رفتند پیش آقای بروجردی، ولی ایشان گفتند، دخالت نمی‌کنم|نشانی=https://www.entekhab.ir/fa/news/552745/%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C-%D8%A2%D9%82%D8%A7-%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D8%B4-%D8%A2%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D9%88%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%AA-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%85-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D9%86%D9%85-%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B9%D8%AC%D9%88%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D8%AC%D8%A7-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C|تاریخ=۱۱ خرداد ۱۳۹۹|تاریخ بازبینی=۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴|شناسه={{شناسه یادکرد|ثقفی}}|نویسنده=خبرگزاری انتخاب|کد زبان=|وبگاه=entekhab.ir}} | |||
* {{یادکرد وب|عنوان=گفت وگویی خواندنی با آیةالله علوی بروجردی|نشانی=https://hawzah.net/fa/Discussion/View/49693/%DA%AF%D9%81%D8%AA-%D9%88%DA%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D8%A2%DB%8C%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C|تاریخ=۹ دی ۱۳۹۶|تاریخ بازبینی=۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴|شناسه={{شناسه یادکرد|علوی}}|نویسنده=خبرگزاری حوزه|کد زبان=|وبگاه=hawzah.net}} | |||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = ادیان و مذاهب | |||
| شاخه فرعی۱ = شیعه امامیه | |||
| شاخه فرعی۲ = حوزه و روحانیت | |||
| شاخه فرعی۳ = | |||
}} | }} | ||
{{ | {{ارزیابی | ||
| شناسه = | | شناسه = شد | ||
| | | عکس = شد | ||
| | | درگاه = شد | ||
| | | ادبیات = شد | ||
| | | پیوند = شد | ||
| | | ناوبری = شد | ||
| | | تغییرمسیر = <!--خالی | شد--> | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = شد | ||
| | | ارزیابی کمی = شد | ||
| | | ارزیابی کیفی = شد | ||
| اولویت = | | اولویت = ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت = خوب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۱۸
اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با فدائیان اسلام و شهید نواب بر سر چه بود؟
اختلاف آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی ریشه در نوع تفکر و نگاه آنان به دین و سیاست و حکومت دارد. آیت‌الله بروجردی به عنوان مرجعی مقتدر و زعیم حوزه علمیه، به تقویت حوزه علمیه و بنیه علمی طلاب اهتمام ویژه داشت و عموما در مسائل سیاسی ورود نمی‌کرد. در مقابل، نواب صفوی که روحانی‌ای جوان بود، اعتقاد به دخالت در امور سیاسی و تشکیل حکومت دینی داشت. نواب با توجه به این نوع نگاه، دست به اقدامات مسلحانه علیه حکومت پهلوی زد. این تفاوت بینش بین آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی، اختلافاتی را دامن زد که منجر به تقابل و نزاع در یک مقطع زمانی در حوزه علمیه شد.
تفاوت دیدگاه آیت‌الله بروجردی و نواب صفوی
رابطه دین و سیاست
آیت‌الله سید حسین بروجردی، از مراجع تقلید و رئیس حوزه علمیه قم در زمان خود بود. رفتار و منش آیت‌الله بروجردی در مسائل سیاسی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.[۱] به گزارش منابع تحلیلی، آیت‌الله بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و مرجعیت را جدای از هر نوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می‌کرد.[۲] به گفته برخی، آیت‌الله بروجردی بر این عقیده بود که تا ایجاد تمام مقدمات لازم برای یک حکومت اسلامی، هرگونه اقدام غیرمحتاطانه، ضربه‌ای سخت به تشیع و حوزه خواهد زد و از همین رو اهتمام خود را به تقویت حوزه علمیه و طلاب منحصر کرد.[۳]
با وجود منش محتاطانه و متأملانه آیت‌الله بروجردی در سیاست، او دولت را در اجرای سیاست‌های ضداسلامی آزاد نمی‌گذاشت و موارد متعددی وجود دارد که اقدامات او را در مقابله با سیاست‌های دولت‌های پهلوی دوم نشان می‌دهد.[۴] سلوک سیاسی آیت‌الله بروجردی، مدارا با مقام سلطنت از یک سو و تقویت مذهب تشیع در سطح ایران و جهان از سوی دیگر بود.[۵] تنها اقدامات سیاسی آیت‌الله بروجردی مختص دوران مرجعیت عامه وی بود که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می‌شد. آیت‌الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی‌کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال‌های سیاسی دور نگه دارم».[۶]
مهمترین پیامد و تأثیر حرکت فدائیان اسلام آن است که برای نخستین بار عده‌ای از طلاب جوان خارج از سنت حوزه علمیه و مرجعیت دینی دست به فعالیت سیاسی زدند. عصاره تفکر نواب درباره مشی قهرآمیز این بود که وقتی گروهی از دشمنان اسلام بر امور مسلمین سیطره یابند و مسلمانان نتوانند از دین و جامعه اسلامی دفع شر کنند، کشتن در غیر میدان جنگ از نظر اسلام تجویز می‌شود.[۷] سید مجتبی نواب صفوی در کتاب «راهنمای حقایق» گسترش فساد و رواج بی‌دینی را عارضهٔ مدرنیسم و نظام پادشاهی می‌انگاشت. این در حالی بود که در تفکر دیگران چنین پیوندی مشاهده نمی‌شد.[۸]
تشکیل حکومت دینی
آیت‌الله بروجردی در اندیشه حکومت اسلامی در ایران نبود و در جهت استقرار آن، از موقعیت منحصر بفرد خود اقدامی ننمود.[۹] اما فدائیان اسلام به رهبری مجتبی نواب‌صفوی داعیهٔ برقراری حکومت اسلامی داشت.[۱۰]
جمعیت فدائیان اسلام که پیوندی ناگسستنی با نواب صفوی به عنوان رهبر خود داشت، با هدف اجرای احکام اسلام، تشکیل حکومت اسلامی با هدف کلان جهانی‌سازی اسلام، مبارزه با نظام سلطنت و مخالفت با اساس رژیم پهلوی یعنی شاه تأسیس شد.[۱۱] شهید نواب صفوی و فدائیان اسلام پیش‌قراولان تأسیس و برقراری حکومت اسلامی، پس از شهریور ۱۳۲۰ بودند.[۱۲] فداییان اسلام دفاع در برابر هجوم کفار را بر خود واجب دانسته و معتقد بودند بعضی از مسئولان مملکت، ابزار دست بیگانگان قرار گرفته‌اند. فداییان اسلام اعتقاد داشته‌اند، بایستی قیام کرد و بیگانه و هجومش را دفع نمود.[۱۳]
نواب در کتاب خود «راهنمای حقایق» می‌گوید توجه به این کتاب و عمل به نظرات او موجب رستگاری بشر و آبادانی ایران و جهان خواهد شد.[۱۴] نواب صفوی در این کتاب به صراحت و به آشکار، ضمن غیرقانونی خواندن رژیم حاکم، خواستار برقراری نظام یا دولت اسلامی در ایران، به جای «حکومت غاصب» شاه می‌شود.[۱۵]
تاریخچه اختلافات
قصد مقابله فدائیان اسلام با برگزاری تشییع جنازه رضاشاه از سوی آیت‌الله بروجردی به عنوان اخلال در نظم حوزه تلقی شد. این امر سرکوب طلاب طرفدار نواب صفوی را به دنبال داشت. آیت‌الله بروجردی در یکی از جلسات درس خود از فدائیان اسلام به عنوان طلاب و سادات عصبانی و «طلاب علوم دینی مردود» یاد کرد که باید موعظه شوند و از فدائیانِ اسلام خواسته بود که روش خود را دنبال نکنند. او چنین استدلال می‌کرد که ما تحولات زیادی را در عمرمان دیده‌ایم. در جریان مشروطیت و… دیدیم که کارها چگونه شروع و به کجا ختم شد.[۱۶]
فدائیان اسلام به حرکت‌های تند و انقلابی سیاسی و دینی شهره داشت و رفتار محافظه‌کارانه آیت الله بروجردی را تحمل نمی‌کرد.[۱۷] از بررسی اسناد و مدارک مربوط به فدائیان چنین برمی‌آید که نه تنها جمع کثیری از اعضای این تشکل خرده‌فروشان و بعضاً شاگردان مغازه‌های بازار تهران بودند، بلکه نیازهای مالی آن‌ها نیز از طریق بازاریان تأمین می‌شد.[۱۸]
مجتبی نواب صفوی در حوزه علمیه قم فعالیت وسیعی داشت. آیت‌الله بروجردی راضی به فعالیت نواب صفوی نبود. او اعتقاد داشتند طلاب باید درس بخوانند. اما نواب صفوی هر روز در مدرسه فیضیه، حرم حضرت معصومه(ع)، مکان‌های دیگر در شهر قم سخنرانی می‌کرد. حرکت نواب صفوی، حرکت انقلابی جوانانه‌ای بود که آن زمان در میان طلاب جوان بروز کرده بود و آیت‌الله بروجردی مانند آیت‌الله حائری یزدی باور به حفظ حوزه داشت و معتقد بودند طلاب باید درس بخوانند.[۱۹]
پیامدهای اختلافات
برخی معتقدند فعالیت فدائیان اسلام در قم با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اختلاف بین افراد منتسب به آیت‌الله بروجردی و اعضای فدائیان اسلام، منجر به درگیری آن‌ها شد.[۲۰] بعدها متنی از سوی نواب صفوی در نشریه فدائیان اسلام منتشر شد که خطاب به آیت‌الله بروجردی، او را بی‌وفا، بدعتگذار در دین و دشمن اسلام خطاب کرد و با ادبیات زننده‌ای به او توهین نمود.[۲۱]
اختلاف شدید آیت‌الله بروجردی با جریان فدائیان اسلام و وجود شایعاتی در خصوص حمایت‌هایی از سوی آیت‌الله خمینی نسبت به این جریان، سبب شد تا رابطه آیت‌الله خمینی و آیت‌الله بروجردی که تا پیش از آن، رابطه‌ای تنگاتنگ بود، به سردی درآید.[۲۲] بعدها در ماجرای اعدام نواب صفوی و تعدادی از فدائیان اسلام، هنگامی که خدیجه ثقفی، همسر امام خمینی برای وساطت برای اعمال قدرت در لغو این حکم به آیت‌الله بروجردی مراجعه می‌کند، بروجردی این درخواست را رد می‌کند و می‌گوید که در این مساله دخالت نخواهد کرد.[۲۳]
پانویس
- ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۰). «میراث آیت الله بروجردی». نشریه گفتگو (۳۲): ۷-۳۵.
- ↑ شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب (۱۳۹۵). «بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی». فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س). دوره جدید (۳۲): ۱۳۵-۱۵۸.
- ↑ «مصاحبه خبرگزاری حوزه با آیت‌الله سیدجواد علوی بروجردی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ گورابی، سید یاسم (۱۳۸۹). «سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی». فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی. سال سیزدهم (۵۱).
- ↑ امین، سید حسن (۱۳۸۹). «روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی‌ها: نگاهی به سیرهٔ سیاسی آیت الله حایری، آیات ثلاث و آیت الله بروجردی». ماهنامه حافظ (۶۸).
- ↑ سیدعلی ناظم‌زاده (۱۳۹۳). «آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار». nazemzade.com/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ فراتی، عبدالوهاب (۱۳۸۳). «رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام». فصلنامه ۱۵خرداد (۲): ۲۰۷-۲۴۲.
- ↑ فراتی، عبدالوهاب (۱۳۸۳). «رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام». فصلنامه ۱۵خرداد (۲): ۲۰۷-۲۴۲.
- ↑ کجباف، علی اکبر، مهرعلیزاده، مهدی (۱۳۸۷). «جایگاه و نقش آیت الله بروجردی در تحولات فرهنگی پس از کودتای 28 مرداد». پژوهشنامه انقلاب اسلامی. سال هفتم (۱۵): ۱-۱۶.
- ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۶). «از فدائیان اسلام تا موتلفه». نشریه زمانه. سال ششم (۶۶): ۴۱-۴۸.
- ↑ شریعت جو، منیره (۱۳۹۳). «سید مجتبی نواب صفوی». pajoohe.ir/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۵۷). «فدائیان اسلام؛ پیشتازان نبرد مسلحانه». khosroshahi.ir. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۴). «موازین شرعی مبارزات نواب صفوی و فدائیان اسلام؛ گفتاری از استاد خسروشاهی (بخش نخست)». khosroshahi.ir. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ سایت تاریخ ایرانی (۱۳۸۹). «نگاهی به مانیفست فدائیان اسلام/ زمینی شدن بهشت آسمانی». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ سرگه بارسقیان (۱۳۸۹). «از حکومت اسلامی نواب تا جمهوری اسلامی امام/ فدائیان اسلام با شاه مخالف بودند یا سلطنت؟». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ اعظم ویسمه (۱۳۸۹). «اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ سیدعلی ناظم‌زاده (۱۳۹۳). «آیت الله بروجردی، فقیه ماندگار». nazemzade.com/. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ روحبخش، رحیم (۱۳۸۶). «از فدائیان اسلام تا موتلفه». نشریه زمانه. سال ششم (۶۶): ۴۱-۴۸.
- ↑ خبرگزاری فارس (۱۳۹۱). «خسروشاهی: آیت‌الله بروجردی از نواب صفوی راضی نبود». tarikhirani.ir/fa/news. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ اعظم ویسمه (۱۳۸۹). «اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه». tarikhirani.ir/fa. دریافت‌شده در ۲۰ آذر ۱۴۰۳.
- ↑ نواب صفوی، «برنامه انقلابی فدائیان اسلام»، راهنمای حقایق.
- ↑ منتظری، خاطرات آیت الله حسینعلی منتظری، ۱: ۱۶۹.
- ↑ «در ماجرای اعدام نواب صفوی، دخالت نمی‌کنم»، پایگاه انتخاب.
منابع
- منتظری، حسینعلی (۱۳۷۹). خاطرات آیت‌الله حسینعلی منتظری. قم: دفتر حضرت آیت الله العظمی منتظری.
- خبرگزاری انتخاب (۱۱ خرداد ۱۳۹۹). «در ماجرای اعدام نواب صفوی، آقا رفتند پیش آقای بروجردی، ولی ایشان گفتند، دخالت نمی‌کنم». entekhab.ir. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴.
- خبرگزاری حوزه (۹ دی ۱۳۹۶). «گفت وگویی خواندنی با آیةالله علوی بروجردی». hawzah.net. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴.