تفاوت حکومت ولایت فقیه و حکومت سلطنتی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
جزبدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
 
(۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=Rezvani}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}


خط ۷: خط ۶:


{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|حکومت دینی}}
{{درگاه|حکومت دینی|حوزه و روحانیت}}
بین نظام ولایی یا نظامی که ولایت فقیه در آن حاکم است با نظام سلطنتی تفاوت‌های زیادی وجود دارد، برای رفع ابهام و توضیح مطلب، این تفاوت‌ها بیان می شود:
مهم‌ترین تفاوت حکومت سلطنتی با حکومت [[ولایت‌فقیه]]، مشروعیت آن است. در حکومت ولایت فقیه، حاکم برآمده از مردم است و مردم در امور کشور مشارکت دارند؛ در صورتی که در حکومت سلطنتی حاکم مشروعیت مردمی ندارد. شأن و مقام ولی‌فقیه ناشی از جایگاه، پایگاه و شئون طبقاتی نمی‌باشد اما در حکومت سلطنتی پیش شرط سلطنت موقعیت خانوادگی و وراثت است.


۱. بر خلاف حکومت ولایی حکومت سلطنتی و پادشاهی در اسلام مشروعیت ندارد، چنان‌که امام خمینی (ره) در کتاب ولایت فقیه آورده‌اند «سلطنت و ولایتعهدی همان است که اسلام بر آن خط بطلان کشیده و بساط آن را در صدر اسلام در ایران و روم شرقی و مصر و یمن برانداخته است. رسول اکرم(ص) در مکاتیب مبارکش که به امپراتور روم شرقی (هراکلیوس) و شاهنشاه ایران نوشته آن‌ها را دعوت کرده که از طرز حکومت شاهنشاهی و امپراطوری دست بردارند. سلطنت و ولایتعهدی همان طرز حکومت شوم و باطلی است که حضرت سیدالشهداء ـ علیه السلام ـ برای جلوگیری از برقراری آن قیام فرموده و شهید شد. برای اینکه زیربار ولایتعهدی یزید نرود و سلطنت او را به رسمیّت نشناسد قیام فرمود و همه مسلمانان را به قیام دعوت کرد این‌ها از اسلام نیست. اسلام سلطنت و ولایتعهدی ندارد.»<ref>امام خمینی (ره)، ولایت فقیه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵، ص۱۲–۱۳.</ref>
در نظام سلطنتی امتیازاتی برای حاکم وجود دارد و او را فوق قانون می‌دانند یا در عمل، قانون برای او اجرا نمی‌شود؛ ولی در حکومت ولایت فقیه چنین نیست. ولی فقیه جامع‌الشرایط در سمت‌های افتاء، قضا و ولایی خود هیچ امتیازی بر دیگران ندارد. ولی فقیه در مقابل مردم مسئول است اما در نظام پادشاهی، شاه نسبت به مردم هیچ مسئولیتی ندارد. در نظام ولایی مردم بر حاکم نظارت دارند اما در نظام سلطنتی چنین نظارتی وجود ندارد.


۲. برخلاف نظام‌های پادشاهی و روش‌های مطلقه قرون وسطایی، رهبری اسلامی هیچ پیش شرطی از لحاظ موقعیت خانوادگی، وراثتی، طبقاتی، مالی و زمین‌داری، مالکیت و… ندارد و شأن و موقعیت و مقام ولی فقیه ناشی از جایگاه، پایگاه و شئون طبقاتی نمی‌باشد. به هر حال همانطوری که مقام معظم رهبری فرمودند: «سعی می‌کنند ولایت فقیه را به دروغ، حکومت مطلقه فردی<ref>(monocracy).</ref> بنامند امّا ولایت فقیه براساس قانون اساسی، نافی مسؤولیت‌های ارکان نظام نیست و مسؤولیت‌های دستگاه‌های مختلف قابل سلب کردن نیست.»<ref>آیت‌الله خامنه‌ای ۱۵/۳/۱۳۸۳ ر.ک. روزنامه رسالت ۱۶/۳/۱۳۸۳، ص۱۹.</ref>
== مشروعیت ==
بر خلاف حکومت ولایی، حکومت سلطنتی و پادشاهی در اسلام مشروعیت ندارد. به اعتقاد [[امام خمینی]]؛ سلطنت و ولایتعهدی همان است که اسلام بر آن خط بطلان کشیده و بساط آن را در صدر اسلام برانداخته است. رسول اکرم(ص) در نامه‌هایش به امپراتوران روم شرقی و ایران، آن‌ها را دعوت کرده که از شیوه حکومت شاهنشاهی و امپراطوری دست بردارند. سلطنت و ولایتعهدی همان روش حکومت شوم و باطلی است که [[امام حسین(ع)]] برای جلوگیری از برقراری آن قیام نموده و شهید شد. برای اینکه زیربار ولایتعهدی یزید نرود و سلطنت او را به رسمیت نشناسد قیام فرمود و همه مسلمانان را به قیام دعوت کرد.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵ش، ص۱۲–۱۳.</ref>


۳. در نظام سلطنتی امتیازاتی برای حاکم قائل می‌باشند و او را فوق قانون می‌دانند یا در عمل، قانون برای او اجرا نمی‌شود ولی در حکومت ولایت فقیه چنین نیست، ولی فقیه جامع‌الشرایط در سمت‌های افتاء، قضا و ولایی خود هیچ امتیازی بر دیگران ندارد در نظام اسلامی هیچ امتیازی حقوقی میان شخص حقیقی رهبر و مردم نیست و اگر فرضاً فقیهی خودش را از قانون جدا و مستثنی بداند، این گمان همان و سقوط او از رهبری و انعزالش همان، پذیرش مسئولیت در نظام ولایی وظیفه و در نظام پادشاهی امتیاز تلقی می‌شود.
== شرایط ولی‌فقیه ==
برخلاف نظام‌های پادشاهی و روش‌های مطلقه قرون وسطایی، رهبر اسلامی هیچ پیش شرطی از لحاظ موقعیت خانوادگی، وراثت، طبقه، مالی و زمین‌داری، مالکیت و… ندارد و شأن و موقعیت و مقام ولی فقیه ناشی از جایگاه، پایگاه و شئون طبقاتی نمی‌باشد. [[آیت‌الله خامنه‌ای]] دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران در این‌باره گفته است سعی می‌کنند ولایت فقیه را به دروغ، حکومت مطلقه فردی بنامند اما ولایت فقیه براساس قانون اساسی، نافی مسؤولیت‌های ارکان نظام نیست و مسؤولیت‌های دستگاه‌های مختلف قابل سلب کردن نیست.<ref>آیت‌الله خامنه‌ای ۱۵/۳/۱۳۸۳ ر.ک. روزنامه رسالت ۱۶/۳/۱۳۸۳، ص۱۹.</ref>


امام خمینی (ره)، در این باره می‌فرماید: حکومت اسلامی، حکومت استبدادی نیست که رئیس دولت هستید و خودرأی باشد. مال و جان مردم را به بازی بگیرد و در آن به دلخواه دخل و تصرف کند هر کس را اراده اش تعلق گرفت بکشد و هر کس را خواست انعام کند و به هر کس خواست تیول<ref>تیول، همان ملک بخشیده شده به برخی از صاحب منصبان در عصر قاجاریه و… بوده است که توسط حکومت انجام می‌گرفته و سهمی هم برای حکومت از آن و سود آن منظور می‌گردیده است.</ref> بدهد و اموال ملت را به این و آن ببخشد، رسول اکرم- صلی الله علیه و آله -و حضرت امیر المؤمنین علی(ع) و سایر خلفا هم چنین اختیاراتی نداشتند.
== تساوی ولی‌فقیه با مردم در قانون ==
در نظام سلطنتی امتیازاتی برای حاکم قائل می‌باشند و او را فوق قانون می‌دانند یا در عمل، قانون برای او اجرا نمی‌شود؛ ولی در حکومت ولایت فقیه چنین نیست. ولی فقیه جامع‌الشرایط در سمت‌های افتاء، قضا و ولایی خود هیچ امتیازی بر دیگران ندارد. در نظام اسلامی هیچ امتیاز حقوقی میان شخص حقیقی رهبر و مردم نیست و اگر فرضاً فقیهی خودش را از قانون جدا و مستثنی بداند، این گمان سقوط او از رهبری و انعزالش را در پی دارد. پذیرش مسئولیت در نظام ولایی وظیفه و در نظام پادشاهی امتیاز تلقی می‌شود.


۴. ولی فقیه در نظام ولایتی نسبت به عملکرد خویش اوّلاً در پیشگاه خدا مسئول است و در قانون اساسی رهبر مسئولیت‌های مدنی و… را دارد امّا در نظام پادشاهی مطلقه شاه نه نسبت به مردم و نه در پیشگاه خداوند هیچ مسئولیتی ندارد..
امام خمینی، در این باره می‌گوید: حکومت اسلامی، حکومت استبدادی نیست که رئیس دولت خودرأی باشد. مال و جان مردم را به بازی بگیرد و در آن به دلخواه دخل و تصرف کند. هر کس را اراده‌اش تعلق گرفت بکشد و هر کس را خواست انعام کند و به هر کس خواست تیول<ref>تیول؛ همان ملک بخشیده شده به برخی از صاحب منصبان در عصر قاجاریه و… بوده است که توسط حکومت انجام می‌گرفته و سهمی هم برای حکومت از آن و سود آن منظور می‌گردیده است.</ref> بدهد و اموال ملت را به این و آن ببخشد، [[رسول اکرم(ص)]] و [[حضرت علی(ع)]] و سایر خلفا هم چنین اختیاراتی نداشتند.


بر همین اساس زمامدار نبایستی هیچگونه امتیاز شخصی نسبت به دیگران داشته باشد و همانند تمام مردم تابع قانون و مسؤول تمام اعمال خود می‌باشد. در این خصوص، رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است،<ref>اصل یکصد و هفتم قانون اساسی، ج۱ و ۱.</ref> همچنان که مشورت به تصریح قرآن آمده قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم یکی از وظایف ولی فققیه را «تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌داند» در حالی که نظام‌های سلطنتی ضرورت رعایت مشورت با اهل نظر در تصمیمات حکومتی مشاهده نمی‌شود بلکه رئیس حکومت بر اساس نظر و خواست و هواهای نفسانی خود عموماً دست به صدور حکم می‌زند.
== مسئولیت در قبال مردم ==
ولی فقیه در نظام ولایی نسبت به عملکرد خویش در پیشگاه خدا مسئول است و در قانون اساسی رهبر مسئولیت‌های مدنی و… را دارد؛ اما در نظام پادشاهی مطلقه، شاه نه نسبت به مردم و نه در پیشگاه خداوند هیچ مسئولیتی ندارد.


۵. در سلطنت مطلقه رئیس مادام العمر است در حالی که ولی فقیه مادام الوصف یا مادام الشرایط است و ولایت او منوط به حفظ و بقای شرایط اولیه است. با پذیرش ادله عقلی و نقلی انتصاب، ولی منصوب از جانب ائمه اطهار(ع) پس از شناسایی ومعرفی از سوی مجلس خبرگان، تا آن زمان که شرایط لازم را داراست متصدی این سمت می‌باشد. ولی هر گاه یکی از این شرایط را به هر دلیلی از دست داد، خود به خود از این مقام بر کنار شده و خبرگان وظیفه کشف و اعلام آن را دارند. به همین دلیل اگر چه ولی فقیه مانند ریاست جمهور، مجلس خبرگان، مجلس شورای اسلامی و… زمان مند و مدت دار نیست، لیکن مشروط به شرایط و محدود به اوصافی است که در گذر زمان از گزند حوادث مصون نیست.
بر همین اساس زمامدار نبایستی هیچگونه امتیاز شخصی نسبت به دیگران داشته باشد و همانند تمام مردم تابع قانون و مسؤول تمام اعمال خود می‌باشد. در این خصوص، رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.<ref>اصل یکصد و هفتم قانون اساسی.</ref> همچنان که مشورت به تصریح قرآن آمده، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم یکی از وظایف ولی فقیه را «تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌داند» در حالی که نظام‌های سلطنتی ضرورت رعایت مشورت با اهل نظر در تصمیمات حکومتی مشاهده نمی‌شود بلکه رئیس حکومت بر اساس نظر و خواست و هواهای نفسانی خود عموماً دست به صدور حکم می‌زند.


از این رو مجلس خبرگان موظف است به‌طور دقیق درباره شرایط و اوصاف علمی و عملی رهبر مراقبت کند. به همین دلیل در اصل ۱۱۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده است: «هر گاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول ۵ و ۱۰۹ گردد یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است از مقام خود بر کنار خواهد شد».
== زمان مشروط برای حکومت ==
در سلطنتْ حاکم رئیسِ مادام‌العمر است؛ در حالی که ولی فقیه مادام‌الوصف یا مادام‌الشرایط است و ولایت او منوط به حفظ و بقای شرایط اولیه است. با پذیرش ادله عقلی و نقلی انتصاب، ولی منصوب از جانب ائمه(ع) پس از شناسایی و معرفی از سوی مجلس خبرگان، تا آن زمان که شرایط لازم را داراست متصدی این سمت می‌باشد. ولی هر گاه یکی از این شرایط را به هر دلیلی از دست داد، خود به خود از این مقام بر کنار شده و خبرگان وظیفه کشف و اعلام آن را دارند. به همین دلیل اگر چه ولی فقیه مانند ریاست جمهور، مجلس خبرگان، مجلس شورای اسلامی و… زمان‌مند و مدت‌دار نیست، لیکن مشروط به شرایط و محدود به اوصافی است که در گذر زمان از گزند حوادث مصون نیست. از این رو مجلس خبرگان موظف است به‌طور دقیق درباره شرایط و اوصاف علمی و عملی رهبر مراقبت کند. به همین دلیل در قانون جمهوری اسلامی آمده است: «هر گاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول ۵ و ۱۰۹ گردد یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است از مقام خود بر کنار خواهد شد».<ref>اصل صد و یازده قانون اساسی.</ref>


۶. حکومت‌هایی مثل حکومت سلطنتی نسبت به امور معنوی و غیر دنیوی، خود را مسئول نمی‌دانند، حداکثر مسئولیت خود را سامان دادن به مادیات و امور دنیوی و رفاه مادی می‌دانند، صرف نظر از این که آیا در این مسئله به توفیقی مهم دست یافته‌اند یا خیر؟ این حکومت‌ها بنابر تعاریفی که از جامعه و انسان برای خود برمی‌شمارند اصلاً امور غیر دنیوی و معنوی را اموری شخصی و فردی می‌پندارند. امّا در ولایت فقیه بر جامعه که ولایتی دینی است، فقیه وظیفه محوری خود می‌داند که کاری کند که جامعه هر چه بیشتر و عمیق‌تر به سمت بندگی و پرستش خداوند متعال گام بردارد و در جامعه از سازوکارهای آن استفاده کند و امور اجتماعی را به گونه ای تنظیم و برنامه‌ریزی نماید که این هدف تحقق یابد، حکومت اسلامی وظیفه تعالی جامعه را دارد و باید بستر توسعه الهی را در جامعه فراهم کند و ولی فقیه کسی است که در محور جامعه و حکومت است و بیشترین وظیفه را در مورد پیاده کردن وظایف حکومت بر عهده دارد.
== نظارت بر عملکرد حاکم ==
 
تصدی بر حکومت توسط ولی‌فقیه مادام‌العمر نیست بلکه مادام‌الصفات است، یعنی مادام که واجد صفات باشد؛ لذا اولاً شخص حاکم اسلامی باید از تقوا و ورع بالایی برخوردار باشد و ثانیاً بر اعمال او توسط مجلس خبرگان نظارت می‌شود و چنان‌که صفات مورد اشاره در اصل پنجم و یکصد و نهم قانون اساسی در او کم‌رنگ شود او را از مقام خود خلع می‌کنند. به عبارت دیگر همچنانکه وجود صفات لازم را برای احراز تصدی مقام ولایت در او، تشخیص دادند، در آن مقام باقی است و هرگاه آن صفات را از دست بدهد نیز مجلس خبرگان پس از احراز فقدان صفات رهبری او را خلع می‌کنند. و بدین منظور براساس اصل صد و یازده قانون اساسی، اولین اجلاسیه [[مجلس خبرگان]] برای اجرای این اصل مصوبه‌ای در ۲۰ ماده تصویب نموده‌اند و بدین خاطر هیئت تحقیقی از اعضای مجلس خبرگان تشکیل شده و نظارت بایسته را داشته و دارند.<ref>ر. ک. به حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران؛ سیدجلال‌الدین مدنی، جدوم، انتشارات سروش، ۱۳۶۷، ص۹۷–۱۰۷.</ref>
۷. ولی‌فقیه مادام‌العمر نیست بلکه مادام‌الصفات است، یعنی مادام که واجد صفات باشد لذا اولاً شخص حاکم اسلامی باید از تقوی و ورع بالایی برخوردار باشد و ثانیاً بر اعمال او توسط مجلس خبرگان نظارت می‌شود و چنان‌که صفات مورد اشاره در اصل پنجم و یکصد و نهم قانون اساسی در او کم‌رنگ شود او را از مقام خود خلع می‌کنند و به عبارت دیگر همچنانکه وجود صفات لازم را برای احراز تصدی مقام ولایت در او، تشخیص دادند، در آن مقام باقی است و هرگاه آن صفات را از دست بدهد نیز مجلس خبرگان پس از احراز فقدان صفات رهبری او را خلع می‌کنند. و بدین منظور براساس اصل صد و یازده قانون اساسی، اولین اجلاسیه مجلس خبرگان برای اجرای این اصل مصوبه‌ای در ۲۰ ماده تصویب نموده‌اند و بدین خاطر هیئت تحقیقی از اعضای مجلس خبرگان تشکیل شده و نظارت بایسته را داشته و دارند.<ref>ر. ک. به حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران؛ سیدجلال‌الدین مدنی، جدوم، انتشارات سروش، ۱۳۶۷، ص۹۷–۱۰۷.</ref>
 
۸. در نظام ولایت فقیه مردم در سرنوشت سیاسی جامعه نقش دارند چنان‌که امام خمینی در این باره فرمودند «نظر مردم تعیین‌کننده است»<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، حکومت در اسلام، ج۱، ص۳۳ و اجوبه الاستفتائات، سؤال ۵۹.</ref> و «چیزی به نام حکومت زور در اسلام نداریم.»<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، حکومت در اسلام، ج۱، ص۳۳ و اجوبه الاستفتائات، سؤال ۵۹.</ref>
 
آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرمایند: اسلام حکومت را با تعبیر «ولایت» بیان می‌کند… معنای آن، این است که در نظام سیاسی اسلام، آن کسی که در رأس قدرت قرار دارد و آن کسانی که قدرت حکومت بر آن‌ها در اختیار اوست، ارتباط و اتصال و پیوستگی جدایی‌ناپذیری از هم دارند… اگر فرض کنیم در رأس قدرت کسانی باشند که با مردم ارتباطی نداشته باشند، این ولایت نیست، اگر کسانی باشند که رابطه آنها با مردم، رابطه ترس و رعب و خوف باشد این ولایت نیست، اگر کسانی با کودتا بر سر کار بیایند، این ولایت نیست. اگر کسی با وراثت و جانشینی نَسبی منهای فضایل و کیفیات حقیقی که در حکومت شرط است ـ در رأس کار قرار بگیرد، این ولایت نیست،<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، روزنامه جمهوری اسلامی، ۷/۲/۷۶.</ref> مفهوم اسبتداد یا خودسری، به میل خود یا به ضرر مردم تصمیم گرفتن مطلقاً در معنای ولایت اسلامی نیست…<ref>همان.</ref> ولایت یعنی حکومت الهی که هیچ اثری از خودپرستی، سلطنت و اقتدار خودخواهانه در آن وجود ندارد، اگر وجود پیدا کرد ولایت نیست».<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۷/۱/۷۸.</ref>
 
بنابراین، مقایسه و شبیه قرار دادن ولایت فقیه با حکومت سلطتنی و پادشاهی مقایسه ای غلط است و شبیه دیدن آن نیز ناشی از بی‌توجهی به وظیفه و تکلیف در این نظام است، ولایت ولی فقیه به شرط حفظ و بقای شرایط و صفاتش، مندرج در قانون اساسی جمهوری اسلامی تا آخر عمر استمرار دارد، باید ولی فقیه در این صورت تا زمانی که زنده است بر جامعه ولایت کند و نمی‌تواند از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کند، چرا که اگر فقیه از این ولایت کنار رود، ناگزیر این ولایت به دست غیر فقیه و طاغوت می‌افتد و جامعه به سمت گمراهی، انحراف یا زیر سلطه استبداد می‌رود، به همین خاطر ولی فقیه تا آخرین لحظه ای که دارای شرایط است در این مسئولیت می‌کوشد.
 
با توجه به مطالب فوق، ولایت برای ولی فقیه، مسئولیت و وظیفه سرپرستی بر رشد جامعه می‌باشد نه امتیازی برای شخصی، در حالی که نظام‌های سلطنتی و پادشاهی، ریاست و سلطنت خود بر مردم را امتیاز می‌پندارند و به هیچ گونه مسئولیتی نسبت به مردم اعتنایی ندارند.


== مشارکت مردم در انتخاب ولی‌فقیه ==
در نظام ولایت فقیه مردم در سرنوشت سیاسی جامعه نقش دارند چنان‌که امام خمینی در این باره فرمودند نظر مردم تعیین‌کننده است.<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، حکومت در اسلام، ج۱، ص۳۳ و اجوبه الاستفتائات، سؤال ۵۹.</ref> و چیزی به نام حکومت زور در اسلام نداریم.<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، حکومت در اسلام، ج۱، ص۳۳ و اجوبه الاستفتائات، سؤال ۵۹.</ref>


آیت‌الله خامنه‌ای می‌گوید: اسلام حکومت را با تعبیر «ولایت» بیان می‌کند… معنای آن، این است که در نظام سیاسی اسلام، آن کسی که در رأس قدرت قرار دارد و آن کسانی که قدرت حکومت بر آن‌ها در اختیار اوست، ارتباط و اتصال و پیوستگی جدایی‌ناپذیری از هم دارند… اگر فرض کنیم در رأس قدرت کسانی باشند که با مردم ارتباطی نداشته باشند، این ولایت نیست، اگر کسانی باشند که رابطه آنها با مردم، رابطه ترس و رعب و خوف باشد این ولایت نیست، اگر کسانی با کودتا بر سر کار بیایند، این ولایت نیست. اگر کسی با وراثت و جانشینی نَسبی منهای فضایل و کیفیات حقیقی که در حکومت شرط است ـ در رأس کار قرار بگیرد، این ولایت نیست،<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، روزنامه جمهوری اسلامی، ۷/۲/۷۶.</ref> مفهوم استبداد یا خودسری، به میل خود یا به ضرر مردم تصمیم گرفتن مطلقاً در معنای ولایت اسلامی نیست…<ref>همان.</ref> ولایت یعنی حکومت الهی که هیچ اثری از خودپرستی، سلطنت و اقتدار خودخواهانه در آن وجود ندارد، اگر وجود پیدا کرد ولایت نیست.<ref>آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۷/۱/۷۸.</ref>


{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
خط ۵۱: خط ۴۹:
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =شد
  | تیترها =
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | ارزیابی کمی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ج
  | کیفیت =
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۴


سؤال

آیا حکومت ولی فقیه از نوع حکومت سلطنتی نیست و چه تفاوت‌هایی وجود دارد؟


درگاه‌ها
حکومت دینی.png
حوزه-و-روحانیت.png


مهم‌ترین تفاوت حکومت سلطنتی با حکومت ولایت‌فقیه، مشروعیت آن است. در حکومت ولایت فقیه، حاکم برآمده از مردم است و مردم در امور کشور مشارکت دارند؛ در صورتی که در حکومت سلطنتی حاکم مشروعیت مردمی ندارد. شأن و مقام ولی‌فقیه ناشی از جایگاه، پایگاه و شئون طبقاتی نمی‌باشد اما در حکومت سلطنتی پیش شرط سلطنت موقعیت خانوادگی و وراثت است.

در نظام سلطنتی امتیازاتی برای حاکم وجود دارد و او را فوق قانون می‌دانند یا در عمل، قانون برای او اجرا نمی‌شود؛ ولی در حکومت ولایت فقیه چنین نیست. ولی فقیه جامع‌الشرایط در سمت‌های افتاء، قضا و ولایی خود هیچ امتیازی بر دیگران ندارد. ولی فقیه در مقابل مردم مسئول است اما در نظام پادشاهی، شاه نسبت به مردم هیچ مسئولیتی ندارد. در نظام ولایی مردم بر حاکم نظارت دارند اما در نظام سلطنتی چنین نظارتی وجود ندارد.

مشروعیت

بر خلاف حکومت ولایی، حکومت سلطنتی و پادشاهی در اسلام مشروعیت ندارد. به اعتقاد امام خمینی؛ سلطنت و ولایتعهدی همان است که اسلام بر آن خط بطلان کشیده و بساط آن را در صدر اسلام برانداخته است. رسول اکرم(ص) در نامه‌هایش به امپراتوران روم شرقی و ایران، آن‌ها را دعوت کرده که از شیوه حکومت شاهنشاهی و امپراطوری دست بردارند. سلطنت و ولایتعهدی همان روش حکومت شوم و باطلی است که امام حسین(ع) برای جلوگیری از برقراری آن قیام نموده و شهید شد. برای اینکه زیربار ولایتعهدی یزید نرود و سلطنت او را به رسمیت نشناسد قیام فرمود و همه مسلمانان را به قیام دعوت کرد.[۱]

شرایط ولی‌فقیه

برخلاف نظام‌های پادشاهی و روش‌های مطلقه قرون وسطایی، رهبر اسلامی هیچ پیش شرطی از لحاظ موقعیت خانوادگی، وراثت، طبقه، مالی و زمین‌داری، مالکیت و… ندارد و شأن و موقعیت و مقام ولی فقیه ناشی از جایگاه، پایگاه و شئون طبقاتی نمی‌باشد. آیت‌الله خامنه‌ای دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران در این‌باره گفته است سعی می‌کنند ولایت فقیه را به دروغ، حکومت مطلقه فردی بنامند اما ولایت فقیه براساس قانون اساسی، نافی مسؤولیت‌های ارکان نظام نیست و مسؤولیت‌های دستگاه‌های مختلف قابل سلب کردن نیست.[۲]

تساوی ولی‌فقیه با مردم در قانون

در نظام سلطنتی امتیازاتی برای حاکم قائل می‌باشند و او را فوق قانون می‌دانند یا در عمل، قانون برای او اجرا نمی‌شود؛ ولی در حکومت ولایت فقیه چنین نیست. ولی فقیه جامع‌الشرایط در سمت‌های افتاء، قضا و ولایی خود هیچ امتیازی بر دیگران ندارد. در نظام اسلامی هیچ امتیاز حقوقی میان شخص حقیقی رهبر و مردم نیست و اگر فرضاً فقیهی خودش را از قانون جدا و مستثنی بداند، این گمان سقوط او از رهبری و انعزالش را در پی دارد. پذیرش مسئولیت در نظام ولایی وظیفه و در نظام پادشاهی امتیاز تلقی می‌شود.

امام خمینی، در این باره می‌گوید: حکومت اسلامی، حکومت استبدادی نیست که رئیس دولت خودرأی باشد. مال و جان مردم را به بازی بگیرد و در آن به دلخواه دخل و تصرف کند. هر کس را اراده‌اش تعلق گرفت بکشد و هر کس را خواست انعام کند و به هر کس خواست تیول[۳] بدهد و اموال ملت را به این و آن ببخشد، رسول اکرم(ص) و حضرت علی(ع) و سایر خلفا هم چنین اختیاراتی نداشتند.

مسئولیت در قبال مردم

ولی فقیه در نظام ولایی نسبت به عملکرد خویش در پیشگاه خدا مسئول است و در قانون اساسی رهبر مسئولیت‌های مدنی و… را دارد؛ اما در نظام پادشاهی مطلقه، شاه نه نسبت به مردم و نه در پیشگاه خداوند هیچ مسئولیتی ندارد.

بر همین اساس زمامدار نبایستی هیچگونه امتیاز شخصی نسبت به دیگران داشته باشد و همانند تمام مردم تابع قانون و مسؤول تمام اعمال خود می‌باشد. در این خصوص، رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.[۴] همچنان که مشورت به تصریح قرآن آمده، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم یکی از وظایف ولی فقیه را «تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌داند» در حالی که نظام‌های سلطنتی ضرورت رعایت مشورت با اهل نظر در تصمیمات حکومتی مشاهده نمی‌شود بلکه رئیس حکومت بر اساس نظر و خواست و هواهای نفسانی خود عموماً دست به صدور حکم می‌زند.

زمان مشروط برای حکومت

در سلطنتْ حاکم رئیسِ مادام‌العمر است؛ در حالی که ولی فقیه مادام‌الوصف یا مادام‌الشرایط است و ولایت او منوط به حفظ و بقای شرایط اولیه است. با پذیرش ادله عقلی و نقلی انتصاب، ولی منصوب از جانب ائمه(ع) پس از شناسایی و معرفی از سوی مجلس خبرگان، تا آن زمان که شرایط لازم را داراست متصدی این سمت می‌باشد. ولی هر گاه یکی از این شرایط را به هر دلیلی از دست داد، خود به خود از این مقام بر کنار شده و خبرگان وظیفه کشف و اعلام آن را دارند. به همین دلیل اگر چه ولی فقیه مانند ریاست جمهور، مجلس خبرگان، مجلس شورای اسلامی و… زمان‌مند و مدت‌دار نیست، لیکن مشروط به شرایط و محدود به اوصافی است که در گذر زمان از گزند حوادث مصون نیست. از این رو مجلس خبرگان موظف است به‌طور دقیق درباره شرایط و اوصاف علمی و عملی رهبر مراقبت کند. به همین دلیل در قانون جمهوری اسلامی آمده است: «هر گاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول ۵ و ۱۰۹ گردد یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است از مقام خود بر کنار خواهد شد».[۵]

نظارت بر عملکرد حاکم

تصدی بر حکومت توسط ولی‌فقیه مادام‌العمر نیست بلکه مادام‌الصفات است، یعنی مادام که واجد صفات باشد؛ لذا اولاً شخص حاکم اسلامی باید از تقوا و ورع بالایی برخوردار باشد و ثانیاً بر اعمال او توسط مجلس خبرگان نظارت می‌شود و چنان‌که صفات مورد اشاره در اصل پنجم و یکصد و نهم قانون اساسی در او کم‌رنگ شود او را از مقام خود خلع می‌کنند. به عبارت دیگر همچنانکه وجود صفات لازم را برای احراز تصدی مقام ولایت در او، تشخیص دادند، در آن مقام باقی است و هرگاه آن صفات را از دست بدهد نیز مجلس خبرگان پس از احراز فقدان صفات رهبری او را خلع می‌کنند. و بدین منظور براساس اصل صد و یازده قانون اساسی، اولین اجلاسیه مجلس خبرگان برای اجرای این اصل مصوبه‌ای در ۲۰ ماده تصویب نموده‌اند و بدین خاطر هیئت تحقیقی از اعضای مجلس خبرگان تشکیل شده و نظارت بایسته را داشته و دارند.[۶]

مشارکت مردم در انتخاب ولی‌فقیه

در نظام ولایت فقیه مردم در سرنوشت سیاسی جامعه نقش دارند چنان‌که امام خمینی در این باره فرمودند نظر مردم تعیین‌کننده است.[۷] و چیزی به نام حکومت زور در اسلام نداریم.[۸]

آیت‌الله خامنه‌ای می‌گوید: اسلام حکومت را با تعبیر «ولایت» بیان می‌کند… معنای آن، این است که در نظام سیاسی اسلام، آن کسی که در رأس قدرت قرار دارد و آن کسانی که قدرت حکومت بر آن‌ها در اختیار اوست، ارتباط و اتصال و پیوستگی جدایی‌ناپذیری از هم دارند… اگر فرض کنیم در رأس قدرت کسانی باشند که با مردم ارتباطی نداشته باشند، این ولایت نیست، اگر کسانی باشند که رابطه آنها با مردم، رابطه ترس و رعب و خوف باشد این ولایت نیست، اگر کسانی با کودتا بر سر کار بیایند، این ولایت نیست. اگر کسی با وراثت و جانشینی نَسبی منهای فضایل و کیفیات حقیقی که در حکومت شرط است ـ در رأس کار قرار بگیرد، این ولایت نیست،[۹] مفهوم استبداد یا خودسری، به میل خود یا به ضرر مردم تصمیم گرفتن مطلقاً در معنای ولایت اسلامی نیست…[۱۰] ولایت یعنی حکومت الهی که هیچ اثری از خودپرستی، سلطنت و اقتدار خودخواهانه در آن وجود ندارد، اگر وجود پیدا کرد ولایت نیست.[۱۱]


منابع

  1. امام خمینی، ولایت فقیه، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵ش، ص۱۲–۱۳.
  2. آیت‌الله خامنه‌ای ۱۵/۳/۱۳۸۳ ر.ک. روزنامه رسالت ۱۶/۳/۱۳۸۳، ص۱۹.
  3. تیول؛ همان ملک بخشیده شده به برخی از صاحب منصبان در عصر قاجاریه و… بوده است که توسط حکومت انجام می‌گرفته و سهمی هم برای حکومت از آن و سود آن منظور می‌گردیده است.
  4. اصل یکصد و هفتم قانون اساسی.
  5. اصل صد و یازده قانون اساسی.
  6. ر. ک. به حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران؛ سیدجلال‌الدین مدنی، جدوم، انتشارات سروش، ۱۳۶۷، ص۹۷–۱۰۷.
  7. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، حکومت در اسلام، ج۱، ص۳۳ و اجوبه الاستفتائات، سؤال ۵۹.
  8. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، حکومت در اسلام، ج۱، ص۳۳ و اجوبه الاستفتائات، سؤال ۵۹.
  9. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، روزنامه جمهوری اسلامی، ۷/۲/۷۶.
  10. همان.
  11. آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۷/۱/۷۸.