انواع نزول وحی به پیامبر(ص): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۳:۰۴

سؤال

با آن‌که مقام پیامبر خاتم(ص) از جمیع انبیاء بالاتر است، چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحی و آیات قرآنی، آن حضرت را همچون موسی(ع)، مورد خطاب مستقیم قرار نداده و جبرئیل را مأمور ابلاغ فرموده است؟

وحی در برخی مواقع به صورت مستقیم و بدون واسطه از سوی خداوند بر پیامبر (ص) نازل می‌شد که در آن حالت، پیامبر دچار تغییرات جسمی و روحی خاصی می‌گردید. در مواقع دیگر، جبرئیل به عنوان واسطه، پیام خدا را به پیامبر منتقل می‌کرد. همچنین، گاهی وحی از ورای حجاب و بدون مشاهده جبرئیل به پیامبر می‌رسید.

پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دریافت کرده‌اند؛ وحی مستقیم و بدون واسطه یکی از انواع این وحی‌ها بود. این اشکال مختلف وحی نشان‌دهنده تنوع و عمق ارتباط پیامبران با خداوند متعال است.

انواع وحی در قرآن

قرآن انواع وحی را اینگونه بیان کرده است: ﴿وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ ما يَشاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكيمٌ؛ و شايسته هيچ انسانى نيست كه خدا با او سخن گويد، مگر از راه وحى يا از پشت حجاب، يا رسولى مى‏فرستد و بفرمان او آنچه را بخواهد وحى مى‏كند؛ چرا كه او بلندمقام و حكيم است!﴾(شوری:۵۱) بر اساس این آیه، وحی سه گونه است:

وحیِ مستقیم درونی (الهام یا القای بی‌واسطه): در این حالت خداوند بدون واسطه فرشته، معنا و حقیقت را در قلب پیامبر قرار می‌دهد. این نوع وحی گاهی هم ممکن است در خواب باشد. ^[۱] ^[۲]
ارسال فرشته وحی (جبرئیل): در این نوع، خداوند فرشته‌ای را می‌فرستد تا پیام او را به پیامبرش برساند. .^[۳]
سخن گفتن خدا «از پشت پرده» (خطاب غیرمستقیم): در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.^[۴]

کیفیت نزول قرآن بر رسول خدا(ص)

وحی مستقیم و بدون واسطه

هنگامی که وحی بدون واسطه جبرئیل بر حضرت محمد(ص) نازل می‌شد، حالتی بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از صورت او جاری می‌شد، حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند؛^[۵] از امام صادق(ع) سوال شد که آن حالت مدهوش مانند که به پیامبر(ص) هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ پاسخ داد: «ذَاكَ إِذَا لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَحَدٌ ذَاكَ إِذَا تَجَلَّى اللَّهُ لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ تِلْكَ النُّبُوَّه يَا زُرَارَه وَ أَقْبَلَ بِتَخَشُّعٍ؛ این هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ‌کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد.» ^[۶]

نزول وحی به وسیله جبرئیل

وحی الهی به پیامبر(ص) از طریق جبرئیل(فرشته وحی) نازل می‌شد: ﴿قُلْ مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُؤْمِنينَ؛ بگو: كسى كه دشمن جبرئيل باشد (در حقيقت دشمن خداست)؛ چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. كتب آسمانى پيشين را تصديق مى‏كند و هدايت و بشارت است براى مؤمنان.﴾(بقره:97) جبرئیل، به عنوان روح امین، کلام خدا را به قلب و گوش پیامبر(ص) می‌رساند. ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ، عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ﴾(شعراء:۱۹۴ – ۱۹۳) پیامبر(ص) در برخی مواقع جبرئیل را مشاهده می‌کرد^[۷]

نزول وحی بدون مشاهده

پیامبر(ص) در برخی مواقع نزول وحی، جبرئیل را نمی‌دید و فقط صدا را می‌شنید. در روایاتی رسول خدا(ص) تایید کرده که برای او از ورای حجاب، وحی شده است. ^[۸] ^[۹] قرآن یکی از انواع وحی را همین دانسته که از ورای حجاب به پیامبران وحی می‌شود. در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.^[۱۰]

پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دارا بوده است.^[۱۱]

مطالعه بیشتر

وحی در ادیان آسمانی، ابراهیم امینی
کتاب وحی در قرآن، محمود عبد اللهی
وحی و نبوت در قرآن، عبدالله جوادی آملی
بررسی تطبیقی حقیقت وحی در اسلام و مسیحیت، اسماعیل دانش.

منابع

↑ ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۲۴.
↑ ابن ‏عجيبه، احمد، البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، مصر - قاهره، حسن عباس زكي، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۴۳.
↑ سوره بقره، آیه۹۷. سوره شعراء، آیه۱۹۴-۱۹۲.
↑ سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.
↑ طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.
↑ ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق، ص۱۱۵، حدیث۱۵.
↑ صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲۷، ص۳۹۵.
↑ برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۶، باب۶، حدیث۱۹.
↑ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، قم، مكتبه آيه الله المرعشي النجفي‏، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق، ج۱، ص۵۱۴.
↑ سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.

[1] ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۲۴.

[2] ابن ‏عجيبه، احمد، البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، مصر - قاهره، حسن عباس زكي، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۴۳.

[3] سوره بقره، آیه۹۷. سوره شعراء، آیه۱۹۴-۱۹۲.

[4] سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.

[5] طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.

[6] ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق، ص۱۱۵، حدیث۱۵.

[7] صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲۷، ص۳۹۵.

[8] برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۶، باب۶، حدیث۱۹.

[9] صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، قم، مكتبه آيه الله المرعشي النجفي‏، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق، ج۱، ص۵۱۴.

[10] سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.

[11] مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
-{{شاخه
- | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
- |شاخه فرعی۱ = وحی
- |شاخه فرعی۲ =
- |شاخه فرعی۳ =
-}}
 {{سوال}}
-با آن‌كه مقام پيامبر خاتم(ص) از جميع جهات برتر و بالاتر است چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحي و آيات قرآني، آن حضرت را همچون موسي(ع)، مورد خطاب مستقيم قرار نداده و جبرئيل را مأمور ابلاغ فرموده  است؟
+با آن‌که مقام پیامبر خاتم(ص) از جمیع انبیاء بالاتر است، چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحی و آیات قرآنی، آن حضرت را همچون موسی(ع)، مورد خطاب مستقیم قرار نداده و جبرئیل را مأمور ابلاغ فرموده است؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-پديده «وحي» از مباحث مهم علوم قرآني مي‌باشد و اهميت آن از اين جهت است كه قرآن كريم كه سخن خداي متعال و كتاب هدايت انسان‌ها به شمار مي‌رود از طريق «وحي» نازل شده است.
+وحی در برخی مواقع به صورت مستقیم و بدون واسطه از سوی خداوند بر پیامبر (ص) نازل می‌شد که در آن حالت، پیامبر دچار تغییرات جسمی و روحی خاصی می‌گردید. در مواقع دیگر، جبرئیل به عنوان واسطه، پیام خدا را به پیامبر منتقل می‌کرد. همچنین، گاهی وحی از ورای حجاب و بدون مشاهده جبرئیل به پیامبر می‌رسید.
-در اين‌جا مناسب است ابتدا واژه «وحي» را معنا كنيم و سپس به چگونگي نزول آن نسبت به پيامبر اسلام(ص) بپردازيم:
-مرحوم علامه طباطبائي (ره) درباره «وحي» مي‌نويسد: «وحي يك نوع تكليم آسماني (غيرمادي) است كه از راه حس و تفكر عقلي درك نمي‌شود؛ بلكه با درك و شعور ديگري است كه گاهي در برخي از افراد ـ به حسب خواست خدائي ـ پيدا مي‌شود و دستورات غيبي يعني نهان از حس و عقل را از وحي دريافت مي‌كند، عهده‌دار اين امر نيز، نبوت ناميده مي‌شود.»}}<ref>طباطبائي، سيد محمّد حسين، قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ هشتم، ۱۳۷۵، ص۸۵.</ref>
-==چگونگي نزول وحي بر پيامبر اسلام(ص) ==
-«وحي» به سه صورت انجام مي‌گيرد:
-۱. در خواب ؛
-۲.  زماني بدون وساطت فرشته‌اي، مستقيماً از جانب خداوند ؛
-۳.  وگاهي هم جبرئيل واسطه وحي بود.
+پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دریافت کرده‌اند؛ وحی مستقیم و بدون واسطه یکی از انواع این وحی‌ها بود. این اشکال مختلف وحی نشان‌دهنده تنوع و عمق ارتباط پیامبران با خداوند متعال است.
-قرآن كريم از دو طريق اخير، يعني مستقيماً و يا به وسيله جبرئيل به پيامبر(ص) وحي شده است. اينك تفصيل اين سه مورد:
+== انواع وحی در قرآن ==
+قرآن انواع وحی را اینگونه بیان کرده است: {{قرآن| وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ ما يَشاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكيمٌ|ترجمه= و شايسته هيچ انسانى نيست كه خدا با او سخن گويد، مگر از راه وحى يا از پشت حجاب، يا رسولى مى‏فرستد و بفرمان او آنچه را بخواهد وحى مى‏كند؛ چرا كه او بلندمقام و حكيم است!|سوره= شوری|آیه=۵۱}} بر اساس این آیه، وحی سه گونه است:
+# وحیِ مستقیم درونی (الهام یا القای بی‌واسطه): در این حالت خداوند بدون واسطه فرشته، معنا و حقیقت را در قلب پیامبر قرار می‌دهد. این نوع وحی گاهی هم ممکن است در خواب باشد. <ref>ثعلبى، احمد بن محمد، الكشف و البيان المعروف تفسير الثعلبي، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۲۴.</ref> <ref>ابن ‏عجيبه، احمد، البحر المديد فى تفسير القرآن المجيد، مصر - قاهره، حسن عباس زكي، چاپ اول، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۴۳.</ref>
+# ارسال فرشته وحی (جبرئیل): در این نوع، خداوند فرشته‌ای را می‌فرستد تا پیام او را به پیامبرش برساند. .<ref>سوره بقره، آیه۹۷. سوره شعراء، آیه۱۹۴-۱۹۲.</ref>
+# سخن گفتن خدا «از پشت پرده» (خطاب غیرمستقیم): در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.<ref>سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.</ref>
+== کیفیت نزول قرآن بر رسول خدا(ص)==
+=== وحی مستقیم و بدون واسطه ===
+هنگامی که وحی بدون واسطه جبرئیل بر حضرت محمد(ص) نازل می‌شد، حالتی بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از صورت او جاری می‌شد، حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند؛<ref>طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.</ref> از امام صادق(ع) سوال شد که آن حالت مدهوش مانند که به پیامبر(ص) هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ پاسخ داد: {{متن عربی| ذَاكَ إِذَا لَمْ يَكُنْ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ أَحَدٌ ذَاكَ إِذَا تَجَلَّى اللَّهُ لَهُ قَالَ ثُمَّ قَالَ تِلْكَ النُّبُوَّه يَا زُرَارَه وَ أَقْبَلَ بِتَخَشُّعٍ|ترجمه= این هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ‌کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد.}} <ref>ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق، ص۱۱۵، حدیث۱۵.</ref>
-۱. رؤياي صادقانه: علي بن ابراهيم قمي نقل كرده است كه: «محمد(ص) ۳۷ ساله بود كه در خواب ديد كسي به طرف او مي‌آيد و خطاب به او مي‌گويد: اي رسول خدا! محمد(ص) اين حادثه را چندي پوشيده نگه داشت، گاهي نيز كه در دره‌ها، به چوپاني گوسفندان ابوطالب مشغول بود، كسي را مي‌ديد كه او را به عنوان پيامبر خدا خطاب مي‌كرد، حضرت از او پرسيد تو كيستي؟ او در جواب گفت: من جبرئيل هستم و مرا خداوند فرستاده است تا تو را به پيامبري برگزيند».<ref>مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۸۴ و ۱۹۴.</ref>
+=== نزول وحی به وسیله جبرئیل ===
+وحی الهی به پیامبر(ص) از طریق جبرئیل(فرشته وحی) نازل می‌شد: {{قرآن|قُلْ مَنْ كانَ عَدُوًّا لِجِبْريلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى‏ قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ وَ هُدىً وَ بُشْرى‏ لِلْمُؤْمِنينَ |ترجمه= بگو: كسى كه دشمن جبرئيل باشد (در حقيقت دشمن خداست)؛ چرا كه او به فرمان خدا، قرآن را بر قلب تو نازل كرده است. كتب آسمانى پيشين را تصديق مى‏كند و هدايت و بشارت است براى مؤمنان.|سوره=بقره|آیه=97}} جبرئیل، به عنوان روح امین، کلام خدا را به قلب و گوش پیامبر(ص) می‌رساند. {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ، عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ| سوره=شعراء| آیه=۱۹۴ – ۱۹۳}} پیامبر(ص) در برخی مواقع جبرئیل را مشاهده می‌کرد<ref>صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسير القرآن بالقرآن و السنه، قم، فرهنگ اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق، ج۲۷، ص۳۹۵.</ref>
-امام باقر(ع) در اين رابطه مي‌فرمايد: «نبي» كسي است كه به نبوت خود از طريق رؤيا آگاه شود و مانند رؤياي ابراهيم(ع) و رؤياي محمّد(ص) كه مقدمات نبوت خود را قبل از وحي در خواب ديد اين‌كه جبرئيل با پيام رسالت از جانب خداوند بر وي نازل شد».<ref>كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ج۱، ص۱۷۶، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۶۶.</ref>
+=== نزول وحی بدون مشاهده ===
+پیامبر(ص) در برخی مواقع نزول وحی، جبرئیل را  نمی‌دید و فقط صدا را می‌شنید. در روایاتی رسول خدا(ص) تایید کرده که برای او از ورای حجاب، وحی شده است.
+<ref>برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، قم، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق، ج۱، ص۱۳۶، باب۶، حدیث۱۹.</ref>
+<ref>صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، قم، مكتبه آيه الله المرعشي النجفي‏، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref>
+قرآن یکی از انواع وحی را همین دانسته که از ورای حجاب به پیامبران وحی می‌شود. در این وضعیت، پیامبر صدایی را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند. مانند گفت‌وگوی الهی با حضرت موسی(ع) در طور.<ref>سوره مریم، آیه۵۳-۵۱. سوره قصص، آیه۳۵-۲۹.</ref>
-منظور از قبل از «وحي» در روايت، آن است كه هنوز به محمّد(ص) براستي رسالتي كه مأمور به تبليغ آن باشد، وحي نشده بود و اين بيان، تفسيري است براي مفهوم «نبي» پيش از آن‌كه رسول باشد، زيرا نبي بشري است كه به وي وحي مي‌شود و قبل از آن‌كه به تبليغ آن مأمور باشد؛ يعني او با عالم بالا رابطه روحي دارد و ملكوت عالم بر وی مشهود است ولي مأمور به تبليغ نيست؛ چنانكه پيامبر اسلام(ص) قبل از بعثتش چنين بود.
+پیامبر اسلام(ص) همانند دیگر پیامبران از جمله حضرت موسی(ع)، انواع گوناگون وحی را دارا بوده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.</ref>
-به هر حال، رؤياي صادق، راهي براي نزول وحي بر پيامبر است و چه بسا در خواب دانستني‌ها به وي القاء مي‌شد. علي(ع) در اين زمينه مي‌گويد: «رؤيا الانبياء وحيٌ؛<ref>طوسي، امالي، ص۲۱۵، بحارالانوار، ج۱۱، ص۶۴.</ref>خواب پيامبران وحي است».
-لازم به ذكر است كه اگر چه يكي از طرق وحي پيامبر، خواب بود، ولي قرآن كريم از اين طريق بر پيامبر نازل نشده است، بلكه از دو طريق «وحي مستقيم يا به وسيله فرشته» وحي به حضرت داده شده است.
-۲. نزول وحي به وسيله جبرئيل: فرشته‌اي كه بر پيامبر(ص) نازل مي‌شد و وحي را به وي ابلاغ مي‌كرد جبرئيل بود، جبرئيل كلام خدا را از راه گوش به پيامبر(ص) القاء مي‌كرد و پيامبر(ص) گاهي او را مي‌ديد و گاه هم او را نمي‌ديد ،ولي جبرئيل وحي را بر قلب او نازل مي‌كرد چنانكه مي‌فرمايد: {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِينُ . عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ<ref>شعراء / ۱۹۴ – ۱۹۳ . </ref>.
-در قرآن كريم، در آيات متعدّدي نسبت به نزول قرآن از طريق جبرئيل تصريح شده است.
-۳. وحي مستقيم و بدون واسطه: قسمتي از وحي به طور مستقيم و بدون وساطت فرشته انجام مي‌گرفت، اصحاب پيامبر(ص) نقل كرده‌اند كه: هنگام وحي، درد شديدي به پيامبر دست مي‌داد، حالتي (شبيه بيهوشي) بر وي عارض مي‌شد(يعني همانگونه که آدم بيهوش به اطراف خود توجهي ندارد حضرت نيز در هنگام نزول وحي به هيچ چيزي توجه نمي کرد و همچون افراد غش کرده به کسي جواب نمي داد)، سر او به زير مي‌افتاد، رنگ صورتش تغيير مي‌كرد و عرق از روي او جاري مي‌شد، حاضران در جلسه نيز تحت تأثير اين وضع قرار مي‌گرفتند و بر اثر اين منظره سرهاي آنان نيز به زير مي‌افتاد، خداوند متعال مي‌فرمايد: {{قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلا ثَقِيلا}}<ref>مزمل / ۵ . </ref> ما گفتار سنگيني را به تو القاء كرديم.
-در توحيد صدوق از امام صادق(ع) نقل شده كه از حضرتش پرسيدند: «آن حالت مدهوش شدن كه به پيامبر(ص) به هنگام وحي دست مي‌داد، چه بود؟
-فرمود: اين در هنگامي بود كه در ميان او و خداوند هيچ كس واسطه نبود و خداوند مستقيماً بر او تجلي مي‌كرد».<ref>طاهري، حبيب‌الله، درس‌هايي از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱ـ۲۵۸.</ref>
-البته هميشه هنگام وحي مستقيم خداوند بر پيامبر اسلام(ص) چنين حالتي به ايشان دست نمي‌داد كه به عنوان نمونه به گفتگوي خداوند با پيامبر(ص) در شب معراج مي‌توان اشاره نمود.
-بنابراين پيامبر اسلام(ص) انواع گوناگون وحي را دارا بوده است و در بعضي موارد كه وحي مستقيم بود آن حالت فشار روحي هم براي او ايجاد نمي‌شد و شايد اين حالت روحي بخاطر ماهيت وحي بوده است كه موجب فشار روح نمي‌شد با آن‌كه مستقيم بوده است. چنانكه قبلاً خواند<ref>مكارم شيرازي، ناصر، پيام قرآن، قم، مطبوعاتي هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.</ref> قرآن مي‌فرمايد: {{قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلا ثَقِيلا}} گفتار سنگيني را بر تو وحي كرديم. كه بخشي از وحي چنين بود كه موجب فشار روحي نمي‌شد با آن‌كه مستقيم هم بوده است.
-لازم به ذكر است آنچه به حضرت موسي خطاب كرد؛ درخت بوده نه خداوند بصورت مستقيم. يعني خداوند در درخت ايجاد سخن كرده است درحالي که بر رسول گرامي اسلام(ص) مستقيم وحي نازل مي شد و اين نشانه بلندي مقام و منزلت رسول خدا(ص) درنزد خداوند تبارک و تعالي است.
 {{پایان پاسخ}}
 {{مطالعه بیشتر}}
-==مطالعه بيشتر==
-۱. درس‌هايي از علوم قرآن، دكتر حبيب الله طاهري، ج۱، ص۲۵۸ ـ ۲۵۱.
+== مطالعه بیشتر ==
+* وحی در ادیان آسمانی، ابراهیم امینی
+* کتاب وحی در قرآن، محمود عبد اللهی
+*  وحی و نبوت در قرآن، عبدالله جوادی آملی
+* بررسی تطبیقی حقیقت وحی در اسلام و مسیحیت، اسماعیل دانش.
-۲. پيام قرآن، آيت الله مكارم شيرازي، ج۷، ص۳۲۶.
-۳. قرآن در اسلام، علامه طباطبايي، ص۸۵.
 {{پایان مطالعه بیشتر}}
-==منابع==
+== منابع ==
-<references />
+{{پانویس|۲}}
+{{شاخه
+ | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
+ |شاخه فرعی۱ = وحی
+ |شاخه فرعی۲ =
+ |شاخه فرعی۳ =
+}}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | تیترها = شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش = شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی = شد
   | ناوبری =
   | نمایه =
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییر مسیر = شد
   | بازبینی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت = ب
-  | کیفیت =
+  | کیفیت = ب
 }}
 {{پایان متن}}
+[[es:Tipos de revelación divina al Profeta (PBD)]]
+{{#seo:
+|title=وحی به چند نوع است؟ - انواع وحی بر پیامبر اسلام(ص) - ویکی پاسخ
+|title_mode=Replaced Title
+|keywords=انواع وحی بر پیامبر
+|description=وحی بر پیامبر اسلام(ص) تنها از طریق جبرئیل نبود؛ بخشی از وحی در قالب رؤیای صادقه و بخشی به‌صورت مستقیم و بی‌واسطه از سوی خداوند نازل می‌شد.
+}}