دربند بودن شیطان در ماه رمضان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}}{{سوال}} | |||
{{شروع متن}} | مقصود از به بند کشیده شدن شیطان در ماه رمضان چیست؟ چرا خداوند در همه ایام سال این محدودیت را برای شیطان ایجاد نمی‌کند تا بندگان دچار گناه نشوند؟ | ||
{{سوال}} | {{پایان سوال}}در معنای «به بند کشیدن شیطان» دو احتمال وجود دارد؛ یکی احتمال معنای حقیقی و دیگری احتمال معنای مجازی. معنای حقیقی یعنی واقعاً و حقیقتاً خداوند در ایام ماه رمضان قدرت شیطان را محدود می‌کند. اما معنای مجازی یعنی واقعاً خداوند محدودیتی برای قدرت شیطان ایجاد نمی‌کند بلکه به جهت خصوصیات و ویژگی‌هایی که ماه رمضان دارد اثر وسوسه‌های‌های شیطان کمتر می‌شود.{{درگاه|سنت|}} | ||
{{ | |||
== مراد از «به بند کشیدن شیاطین» در روایت == | |||
[[امام باقر(ع)]] فرموده‌اند: «پیامبر خدا(ص) رو به مردم نموده و می‌فرمود: ای مسلمانان! آن هنگام که هلال ماه رمضان سر برآورد، شیطان‌های رانده شده به زنجیر کشیده می‌شوند، درهای آسمان و درهای بهشت و درهای رحمت گشوده، و درهای دوزخ فرو بسته خواهد شد. خواسته‌ها برآورده می‌شوند، و هنگام هر افطار خداوند را آزاد شدگانی است که آنان را از آتش دوزخ برهاند، و هر شب نداگری ندا سر دهد: آیا خواهنده ای هست؟ آیا آمرزش خواهی هست؟ خدایا! هر انفاق‌گری را پاداشی جایگزین و هر بخیلی را تباهی ده.<ref>{{پک|1=کلینی|2=1407|ک=کافی|ص=67|ج=4}}</ref> | |||
در معنای «به بند کشیدن شیاطین» دو احتمال وجود دارد؛ یکی معنای حقیقی و دیگری معنای مجازی.<ref>{{پک/بن|1=اندیشه1|ک=سایت اندیشه قم|ف=در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان|زبان=}}</ref> | |||
== | === احتمال معنای حقیقی === | ||
با توجه به برخی روایات احتمال به بند کشیده شدن به معنای حقیقی وجود دارد. | با توجه به برخی روایات احتمال به بند کشیده شدن به معنای حقیقی وجود دارد. به عنوان مثال در روایتی از [[امام علی(ع)]] نقل شده است: وقتی ماه رمضان فرا رسید، [[رسول خدا(ص)]] برخاست و خداوند را حمد گفت و ستایش کرد، سپس فرمود: ای مردم، خداوند شما را از دشمنان جن و انس حمایت کرد و فرمود: «مرا فراخوانید تا برای شما اجابت کنم، و به شما وعده اجابت داد، بدانید به راستی خداوند بر هر شیطان سرکش، هفت تن از فرشتگانش را گمارده است و تا زمانی که ماه رمضان سپری نشده است نمی‌توانند آزاد گردند.<ref>{{پک|1=عاملی|2=1409|ک=وسائل الشیعه|ص=304|ج=10}}</ref> مضاف بر این که اصل در هر سخنی این است که معنای حقیقی آن اراده شده باشد.<ref>{{پک|1=مظفر|2=1387|ک=اصول الفقه|ص=47}}</ref> | ||
=== احتمال معنای مجازی === | |||
معنای مجازی یعنی این گونه نیست که خداوند در ماه رمضان با غل و زنجیر آزادی عمل را از [[شیطان در قرآن|شیاطین]] گرفته باشد. بلکه باید گفت ماه رمضان ماهی است که انسان به وسیله [[آثار روزه از نگاه قرآن و روایات|روزه]] گرفتن در آن عملاً دست و پای شیطان را می‌بندد؛ یعنی این خود انسان است که بواسطه تشنگی و گرسنگی از ورود شیطان و وسوسه‌های او جلوگیری می‌کند.<ref>{{پک/بن|1=اندیشه1|ک=سایت اندیشه قم|ف=در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان|زبان=}}</ref> نبی اکرم(ص) در این زمینه می‌فرمایند: «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیَجْرِی مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ أَلَا فَضَیِّقُوا مَجَارِیَهُ بِالْجُوعِ؛<ref>{{پک|1=مجلسی|2=1403|ک=بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار|ص=332|ج=60}}</ref> شیطان در انسان جاری می‌شود هم چون جریان خون پس با گرسنگی مجاری او را تنگ کنید. | |||
علاوه بر این ماه مبارک رمضان به جهت خصوصیتی که دارد باعث محدودیت در عملکرد شیطان می‌شود. از جمله این خصوصیات این است که این ماه سرشار از [[معنویت]] است.<ref>{{پک|1=مجلسی|2=1387|ک=بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار|ص=68|ج=97|ف=حدیث4}}</ref><ref>{{پک|1=ابن بابویه (شیخ صدوق)|2=1396|ک=فضائل الأشهر الثلاثة|ص=77|ف=حدیث 61}}</ref><ref>{{پک|1=ابن بابویه (شیخ صدوق)|2=1396|ک=فضائل الأشهر الثلاثة|ص=123|ف=حدیث 130}}</ref> ماهی است که قرآن در آن نازل شده است.<ref>{{پک|1=کلینی|2=1363|ک=الکافی|ص=629|ف=حدیث 6|ج=2}}</ref> ماهی است که [[شب قدر]] در آن قرار دارد.<ref>{{پک|1=طوسی|2=1365|ک=تهذیب الأحکام|ص=152|ف=حدیث 422|ج=4}}</ref> عبادت در این ماه با ماه‌های دیگر متفاوت است و نفس کشیدن و خواب انسان [[عبادت‌بودن خواب روزه‌دار|عبادت]] محسوب می‌شود.<ref>{{پک|1=ابن بابویه (شیخ صدوق)|2=1396|ک=فضائل الأشهر الثلاثة|ص=77}}</ref> تلاوت یک آیه از قرآن برابر با تلاوت کل قرآن است.<ref>{{پک|1=مکارم شیرازی|2=1383|ک=والاترین بندگان|ص=12}}</ref> از این روی شیطان نمی‌تواند در این ماه اعمال قدرت قابل توجهی داشته باشد و مجازا گفته می‌شود که شیطان در غل و زنجیر است. | |||
== | == دلیل نبود محدودیت برای شیطان در ماه‌های دیگر == | ||
=== بنابر احتمال معنای حقیقی === | |||
بر اساس معنای حقیقی در دلیل محدودیت شیطان در [[توصیف ماه رمضان به ماه خدا|ماه رمضان]] می‌توان گفت اصل اولی از سوی خداوند متعال درباره شیاطین عدم به بند کشیدن آنها است؛ زیرا همه آنها دارای اختیار هستند و قرار دادن اختیار در آنها بدین معنا است که باید رها بوده و در غل و زنجیر نباشند. ماه مبارک رمضان به جهت خصوصیات ویژه ای که اشاره شد از این اصل استثنا شده است و خداوند در این ماه شیاطین را در بند می‌کند و حداقل تأثیر آنها را محدود می‌نماید ولی در غیر ماه رمضان اصل اولی که آزادی آنها است اعمال می‌شود.<ref>{{پک/بن|1=اندیشه1|ک=سایت اندیشه قم|ف=در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان|زبان=}}</ref> | |||
=== بنابر احتمال معنای مجازی === | |||
بر اساس معنای مجازی باید گفت در غیر ماه مبارک رمضان آن عواملی که باعث محدودیت و در غل و زنجیر کشیده شدن شیاطین می‌شود یا نیست یا کمتر وجود دارد. مردم در غیر ماه رمضان کمتر روزه می‌گیرند و نیز آن خصوصیات ویژه ای که در ماه رمضان وجود دارد در غیر این ماه یافت نمی‌شود.<ref>{{پک/بن|1=اندیشه1|ک=سایت اندیشه قم|ف=در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان|زبان=}}</ref> | |||
== دلیل گناه کردن بندگان در ماه رمضان با وجود محدودیت شیطان == | |||
در پاسخ به این سؤال وجوهی گفته شده است: | |||
* وجه اول این که احتمال دارد که هر ماه، شیاطین مخصوص به خود را داشته باشد و در ماه مبارک رمضان تنها شیاطین آن ماه در بند می‌شوند؛ اما سایر شیاطین مشغول فعالیت هستند. | |||
* یا منع شیاطین از گروه خاصی باشد که بنا به مصلحت و رحمت الهی مشخص می‌شود و لذا امثال کفار شیاطین آنها در غل و زنجیر نیست. | |||
* یا اینکه اگر چه شیاطین در بند می‌شوند، اما [[ابلیس]] همچنان آزاد بوده و به فعالیت خویش می‌پردازد. یا اینکه در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب [[گناه در قرآن|گناه]] است و با وجود در غل و زنجیر بوده شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود. | |||
* و احتمال آخر اینکه گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده است که [[قلب سلیم و قلب منیب در قرآن|قلب]] و [[عقل]] خویش را سیاه نموده است و همین گناهان گذشته وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به وی نمی‌رساند.<ref>{{پک|1=ابن طاووس|2=1403|ک=الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة|ص=73-74|ج=1}}</ref> | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس|۲}} | |||
== | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{ | * {{یادکرد کتاب|عنوان=کافی|سال=1407|پیوند=|نام=محمد بن یعقوب|نام خانوادگی=کلینی|پیوند نویسنده=|ناشر=دار الکتب الإسلامیة|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}} | ||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=وسائل الشیعه|سال=1409|پیوند=|نام=شیخ حر|نام خانوادگی=عاملی|پیوند نویسنده=|ناشر=مؤسسة آل البیت علیهم السلام|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار|سال=1403|پیوند=|نام=محمد باقر بن محمد تقی|نام خانوادگی=مجلسی|پیوند نویسنده=|ناشر=دار إحیاء التراث العربی|مکان=بیروت|کوشش=|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة|سال=1376|پیوند=|نام=علی بن موسی|نام خانوادگی=ابن طاووس|پیوند نویسنده=|ناشر=دفتر تبلیغات اسلامی|مکان=قم|کوشش=|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=نهج الفصاحة|سال=1382|پیوند=|نام=ابوالقاسم|نام خانوادگی=پاینده|پیوند نویسنده=|ناشر=دنیای دانش|مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=اصول الفقه|سال=1387|پیوند=|نام=محمدرضا|نام خانوادگی=مظفر|پیوند نویسنده=|ناشر=بوستان کتاب|مکان=قم|کوشش=عباسعلی زارعی سبزواری|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=فضائل الأشهر الثلاثة|سال=1396|پیوند=|نام=محمد بن علی|نام خانوادگی=ابن بابویه (شیخ صدوق)|پیوند نویسنده=|ناشر=مکتبة الداوری|مکان=قم|کوشش=غلامرضا عرفانیان یزدی|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=تهذیب الأحکام|سال=1365|پیوند=|نام=محمد بن حسن|نام خانوادگی=طوسی|پیوند نویسنده=|ناشر=دار الکتب الإسلامیة |مکان=تهران|کوشش=|مترجم=}} | |||
* {{یادکرد کتاب|عنوان=والاترین بندگان|سال=1383|پیوند=|نام=ناصر|نام خانوادگی=مکارم شیرازی|پیوند نویسنده=|ناشر=نسل جوان|مکان=قم|کوشش=ابوالقاسم علیان نژادی|مترجم=}} | |||
* '''{{یادکرد وب|عنوان=در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان|نشانی=https://pasokh.org/fa/Article/View/110001627/دربند-بودن-شیطان-در-ماه-مبارک-رمضان/?SearchText=در%20بند%20بودن%20شیطان&LPhrase=|تاریخ=1403|تاریخ بازبینی=4 اسفند 1403|شناسه={{شناسه یادکرد|اندیشه1}}|نویسنده=محمود امیریان|کد زبان=|وبگاه=pasokh.org}}''' | |||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی =سنت | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ = | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }}{{ارزیابی | ||
{{ | | شناسه = شد | ||
| شناسه = | | عکس = <!--خالی | شد--> | ||
| | | درگاه = شد | ||
| | | ادبیات = شد | ||
| | | پیوند = شد | ||
| | | ناوبری = <!--خالی | شد--> | ||
| | | تغییرمسیر = <!--خالی | شد--> | ||
| | | ارجاعات = شد | ||
| ارجاعات = | | ارزیابی کمی = شد | ||
| | | ارزیابی کیفی = شد | ||
| | | اولویت = ب | ||
| اولویت = | | کیفیت = خوب | ||
| کیفیت = | }} {{پایان متن}} | ||
}} | |||
{{پایان متن}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۹ آوریل ۲۰۲۵، ساعت ۱۲:۱۳
سؤال
مقصود از به بند کشیده شدن شیطان در ماه رمضان چیست؟ چرا خداوند در همه ایام سال این محدودیت را برای شیطان ایجاد نمی‌کند تا بندگان دچار گناه نشوند؟
در معنای «به بند کشیدن شیطان» دو احتمال وجود دارد؛ یکی احتمال معنای حقیقی و دیگری احتمال معنای مجازی. معنای حقیقی یعنی واقعاً و حقیقتاً خداوند در ایام ماه رمضان قدرت شیطان را محدود می‌کند. اما معنای مجازی یعنی واقعاً خداوند محدودیتی برای قدرت شیطان ایجاد نمی‌کند بلکه به جهت خصوصیات و ویژگی‌هایی که ماه رمضان دارد اثر وسوسه‌های‌های شیطان کمتر می‌شود.
درگاه‌ها
مراد از «به بند کشیدن شیاطین» در روایت
امام باقر(ع) فرموده‌اند: «پیامبر خدا(ص) رو به مردم نموده و می‌فرمود: ای مسلمانان! آن هنگام که هلال ماه رمضان سر برآورد، شیطان‌های رانده شده به زنجیر کشیده می‌شوند، درهای آسمان و درهای بهشت و درهای رحمت گشوده، و درهای دوزخ فرو بسته خواهد شد. خواسته‌ها برآورده می‌شوند، و هنگام هر افطار خداوند را آزاد شدگانی است که آنان را از آتش دوزخ برهاند، و هر شب نداگری ندا سر دهد: آیا خواهنده ای هست؟ آیا آمرزش خواهی هست؟ خدایا! هر انفاق‌گری را پاداشی جایگزین و هر بخیلی را تباهی ده.[۱]
در معنای «به بند کشیدن شیاطین» دو احتمال وجود دارد؛ یکی معنای حقیقی و دیگری معنای مجازی.[۲]
احتمال معنای حقیقی
با توجه به برخی روایات احتمال به بند کشیده شدن به معنای حقیقی وجود دارد. به عنوان مثال در روایتی از امام علی(ع) نقل شده است: وقتی ماه رمضان فرا رسید، رسول خدا(ص) برخاست و خداوند را حمد گفت و ستایش کرد، سپس فرمود: ای مردم، خداوند شما را از دشمنان جن و انس حمایت کرد و فرمود: «مرا فراخوانید تا برای شما اجابت کنم، و به شما وعده اجابت داد، بدانید به راستی خداوند بر هر شیطان سرکش، هفت تن از فرشتگانش را گمارده است و تا زمانی که ماه رمضان سپری نشده است نمی‌توانند آزاد گردند.[۳] مضاف بر این که اصل در هر سخنی این است که معنای حقیقی آن اراده شده باشد.[۴]
احتمال معنای مجازی
معنای مجازی یعنی این گونه نیست که خداوند در ماه رمضان با غل و زنجیر آزادی عمل را از شیاطین گرفته باشد. بلکه باید گفت ماه رمضان ماهی است که انسان به وسیله روزه گرفتن در آن عملاً دست و پای شیطان را می‌بندد؛ یعنی این خود انسان است که بواسطه تشنگی و گرسنگی از ورود شیطان و وسوسه‌های او جلوگیری می‌کند.[۵] نبی اکرم(ص) در این زمینه می‌فرمایند: «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیَجْرِی مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ أَلَا فَضَیِّقُوا مَجَارِیَهُ بِالْجُوعِ؛[۶] شیطان در انسان جاری می‌شود هم چون جریان خون پس با گرسنگی مجاری او را تنگ کنید.
علاوه بر این ماه مبارک رمضان به جهت خصوصیتی که دارد باعث محدودیت در عملکرد شیطان می‌شود. از جمله این خصوصیات این است که این ماه سرشار از معنویت است.[۷][۸][۹] ماهی است که قرآن در آن نازل شده است.[۱۰] ماهی است که شب قدر در آن قرار دارد.[۱۱] عبادت در این ماه با ماه‌های دیگر متفاوت است و نفس کشیدن و خواب انسان عبادت محسوب می‌شود.[۱۲] تلاوت یک آیه از قرآن برابر با تلاوت کل قرآن است.[۱۳] از این روی شیطان نمی‌تواند در این ماه اعمال قدرت قابل توجهی داشته باشد و مجازا گفته می‌شود که شیطان در غل و زنجیر است.
دلیل نبود محدودیت برای شیطان در ماه‌های دیگر
بنابر احتمال معنای حقیقی
بر اساس معنای حقیقی در دلیل محدودیت شیطان در ماه رمضان می‌توان گفت اصل اولی از سوی خداوند متعال درباره شیاطین عدم به بند کشیدن آنها است؛ زیرا همه آنها دارای اختیار هستند و قرار دادن اختیار در آنها بدین معنا است که باید رها بوده و در غل و زنجیر نباشند. ماه مبارک رمضان به جهت خصوصیات ویژه ای که اشاره شد از این اصل استثنا شده است و خداوند در این ماه شیاطین را در بند می‌کند و حداقل تأثیر آنها را محدود می‌نماید ولی در غیر ماه رمضان اصل اولی که آزادی آنها است اعمال می‌شود.[۱۴]
بنابر احتمال معنای مجازی
بر اساس معنای مجازی باید گفت در غیر ماه مبارک رمضان آن عواملی که باعث محدودیت و در غل و زنجیر کشیده شدن شیاطین می‌شود یا نیست یا کمتر وجود دارد. مردم در غیر ماه رمضان کمتر روزه می‌گیرند و نیز آن خصوصیات ویژه ای که در ماه رمضان وجود دارد در غیر این ماه یافت نمی‌شود.[۱۵]
دلیل گناه کردن بندگان در ماه رمضان با وجود محدودیت شیطان
در پاسخ به این سؤال وجوهی گفته شده است:
- وجه اول این که احتمال دارد که هر ماه، شیاطین مخصوص به خود را داشته باشد و در ماه مبارک رمضان تنها شیاطین آن ماه در بند می‌شوند؛ اما سایر شیاطین مشغول فعالیت هستند.
- یا منع شیاطین از گروه خاصی باشد که بنا به مصلحت و رحمت الهی مشخص می‌شود و لذا امثال کفار شیاطین آنها در غل و زنجیر نیست.
- یا اینکه اگر چه شیاطین در بند می‌شوند، اما ابلیس همچنان آزاد بوده و به فعالیت خویش می‌پردازد. یا اینکه در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب گناه است و با وجود در غل و زنجیر بوده شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود.
- و احتمال آخر اینکه گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده است که قلب و عقل خویش را سیاه نموده است و همین گناهان گذشته وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به وی نمی‌رساند.[۱۶]
پانویس
- ↑ کلینی، کافی، 4: 67.
- ↑ «در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان»، سایت اندیشه قم.
- ↑ عاملی، وسائل الشیعه، 10: 304.
- ↑ مظفر، اصول الفقه، 47.
- ↑ «در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان»، سایت اندیشه قم.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، 60: 332.
- ↑ مجلسی، «حدیث4»، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، 97: 68.
- ↑ ابن بابویه (شیخ صدوق)، «حدیث 61»، فضائل الأشهر الثلاثة، 77.
- ↑ ابن بابویه (شیخ صدوق)، «حدیث 130»، فضائل الأشهر الثلاثة، 123.
- ↑ کلینی، «حدیث 6»، الکافی، 2: 629.
- ↑ طوسی، «حدیث 422»، تهذیب الأحکام، 4: 152.
- ↑ ابن بابویه (شیخ صدوق)، فضائل الأشهر الثلاثة، 77.
- ↑ مکارم شیرازی، والاترین بندگان، 12.
- ↑ «در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان»، سایت اندیشه قم.
- ↑ «در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان»، سایت اندیشه قم.
- ↑ ابن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة، 1: 73-74.
منابع
- کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). کافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- عاملی، شیخ حر (۱۴۰۹). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (۱۴۰۳). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- ابن طاووس، علی بن موسی (۱۳۷۶). الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- پاینده، ابوالقاسم (۱۳۸۲). نهج الفصاحة. تهران: دنیای دانش.
- مظفر، محمدرضا (۱۳۸۷). اصول الفقه. به کوشش عباسعلی زارعی سبزواری. قم: بوستان کتاب.
- ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی (۱۳۹۶). فضائل الأشهر الثلاثة. به کوشش غلامرضا عرفانیان یزدی. قم: مکتبة الداوری.
- طوسی، محمد بن حسن (۱۳۶۵). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۸۳). والاترین بندگان. به کوشش ابوالقاسم علیان نژادی. قم: نسل جوان.
- محمود امیریان (۱۴۰۳). «در بند بودن شیطان در ماه مبارک رمضان». pasokh.org. دریافت‌شده در ۴ اسفند ۱۴۰۳.