روابط مسلمانان با غیرمسلمانان

سؤال

با توجه به آيات قرآن، روابط مسلمانان با غير مسلمانان چگونه بايد باشد؟

غير مسلمان کسي است که بر نبوت حضرت محمد(ص) اعتراف ندارد، هر چند بر يگانگي خداوند متعال و رسالت پيامبران گذشته باور داشته باشد و کسي که خداپرست نیست و پيرو مکتب‌هاي مادي و غير آسماني است.

رابطه با غیر مسلمانان گاهی رابطه فردی است که بیشتر در داخل یک کشور اتفاق می‌افتد که مسلمانان با غیر مسلمانان زندگی می‌کنند؛ مانند: رابطه با خويشاوندان غیر مسلمان؛ رابطه با دوستان غیر مسلمان؛ شرکت در مجالس غير مسلمانان؛ ازدواج با غیر مسلمانان؛ زندگي مسالمت‌آميز با غیر مسلمانان.

رابطه با غیر مسلمانان گاهی رابطه بین المللی است که اصول، مرزها، شرایط و ضرورت‌هایی دارد که در روابط حکومت اسلامي با غیر مسلمانان باید مراعات شود؛ مانند: پايبندي به پيمان هاي سياسي؛ عدالت؛ نفي سلطه غير مسلمانان بر جوامع اسلامي و مسلمانان؛ حفظ عزت و سيادت اسلامي.

مفهوم شناسی غير مسلمانان

غير مسلمان کسي است که بر نبوت حضرت محمد(ص) ایمان نیاورده است، هر چند بر يگانگي خداوند متعال و رسالت پيامبران گذشته باور داشته باشد؛ به اين گروه اهل کتاب مي‌گويند. و کسي که خداپرست نیست و به یگانگی خدا ایمان ندارد. به این گروه مشرک گویند.

مرزهاي اسلامي در رابطه فردي با غير مسلمانان

مسلمانان آن گاه مي‌توانند پيام الهي و نداهاي روح بخش قرآن را به گوش ديگر ملت‌ها برسانند که ارتباط با غير مسلمانان هموار باشد و روابط با غير مسلمانان به گونه‌اي پايه‌ريزي شود که به عزت و سربلندي مسلمانان و انسانيت غير مسلمانان لطمه‌اي وارد نشود؛ قران کريم با تفسير اهل بيت عصمت(ع) در رابطه با غير مسلمانان، مرزها و خط قرمز‌ها را به روشنی ترسيم کرده است.

رابطه با خويشاوندان غیر مسلمان

گاهي ممکن است يکي از خويشاوندان مسلمانان، غير مسلمان باشد که با مسلمانان در صلحند؛ در اين صورت بر مسلمان واجب است که با اخلاق اسلامي با خويشاوند خود رفتار کند.امام خميني(ره) حقّ بخشش، صدقه دادن، وقف كردن، ارث بردن، وصيّت كردن و وكيل شدن را براي آنان پذيرفته و اجازه داده تا از زكات به غيرمسلمانان پرداخت شود و بر مسلمانان واجب كرده تا بر خويشاوندان خويش از اهل ذمّه انفاق كنند. این یعنی اسلام حقوقِ اجتماعي غير مسلمانان را هم رعايت كرده و دستور خوش‌رفتاري با آنان داده است.

رابطه با دوستان غیر مسلمان

دوستي با كافران در آياتي چند، مورد نكوهش و نهي قرار گرفته است: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِياءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد، يهوديان و نصاري را به دوستي مگيريد، بعض آنان دوستان بعض ديگر. هر كس از شما با آنان دوستي كند، او هم از آنان خواهد بود. خداوند گروه ستمكاران را هرگز هدايت نمي كند.﴾(مائده:۵۱) در آیات دیگر نیز به این رابطه اشاره شده است.

نكته‌اي را كه در باب اين دسته آيات بايد يادآور شد، اين است كه آنچه نكوهش شده است، دوست داشتن كافران، اعتماد کردن برآنها و در نتیجه مسلط شدن آنها بر مسلمانان است. اين بدان معناست كه دوستي، سبب كشش روحی به سمت کافران، بي‌ارادگي و تاثير اخلاقي از آنان، مقهور شدن، خودباختگي در برابر بيگانگان و قبول سيادت آنان شود. اما ابراز دوستي در معاشرت‌ها، با حفظ استقلال و شخصيت ديني، مانعي ندارد. بلكه مورد تشويق قرآن است:

• ﴿عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ قَديرٌ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ؛ اميد است خداوند ميان شما و دشمنانان، دوستي برقرار كند. خداوند قادر بر هر كار و آمرزنده و مهربان است.﴾(ممتحنه:۷)
• ﴿لا يَنْهاكُمُ‏ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ | إِنَّما يَنْهاكُمُ‏ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ قاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ أَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى‏ إِخْراجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ خدا شما را از نيكى كردن و رعايت عدالت نسبت به كسانى كه در راه دين با شما پيكار نكردند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند نهى نمى‏كند؛ چرا كه خداوند عدالت‏پيشگان را دوست دارد.

تنها شما را از دوستى و رابطه با كسانى نهى مى‏كند كه در امر دين با شما پيكار كردند و شما را از خانه هايتان بيرون راندند يا به بيرون‏راندن شما كمك كردند و هر كس با آنان رابطه دوستى داشته باشد ظالم و ستمگر است!﴾(ممتحنه:8-9)

اين آيات، نشان مي‌دهد كه رفتار دوستانه با آنان كه سر جنگ ندارند پسنديده است و نسبت به دشمنان نيز خداوند مي‌خواهد دشمني به دوستي بدل گردد.

شرکت در مجالس غير مسلمانان

يكي از اصول سياست اسلام، دعوت غيرمسلمانان به اسلام است. بهترين شيوه دعوت، دعوت عملي است كه مسلمانان با معاشرت خوب خود مي‌توانند كفار را به دين اسلام فراخوانند. برخوردهاي متعددي در اين باره در تاريخ اسلام مشاهده مي‌شود كه دعوت عملي به مراتب اثر بيش‌تري از دعوت زباني داشته است.

رسول خدا(ص) با غیر مسلمانان پيوندها و ارتباطات اجتماعي داشت و هميشه با آنان در منزل‌هاي‌شان يا مكان‌هاي ديگر ديدار مي‌كرد، گاهي پيامبر(ص) بر آنان وارد مي‌شد و زماني هم آنان به خدمت پيامبر مي‌آمدند. آن حضرت از بيماران‌شان عيادت مي‌كرد. هر زمان كه با جنازه مرده‌اي از آنان برخورد داشت، براي تشييع آن بر مي‌خاست.

معاشرت با غير مسلمانان تا موقعي است که آنها به باورهاي اسلامي اهانت نکرده و دشمني نورزند و قرآن کريم به اين شرط اشاره کرده است: ﴿و خداوند در قران براي شما نازل کرده که هر گاه بشنويد افرادي آيات خدا را انکار و مسخره مي‌کنند با آنها ننشينيد تا به سخن ديگري بپردازند و گرنه شما هم مثل آنان خواهيد بود. خداوند منافقان و کافران را همگي در دوزخ جمع مي‌کند.﴾(نساء:۱۴۰)

رابطه با حفظ اسرار اسلامي

منظور از اسرار هر چيزي است که غير مسلمانان و يا دشمنان بتوانند در وقت مناسب آن را به ضرر مسلمانان به کار برند؛ اعم از نکته ضعف‌هاي اقتصادي، سياسي، نظامي و... خداوند متعال در اين باره به مسلمانان هشدار مي‌دهد که مبادا آنها را محرم اسرار خود بدانید: ﴿اي کساني که ايمان آورده ايد! محرم اسراري از غير خود انتخاب نکنيد، آنها از هر گونه شر و فسادي درباره شما کوتاهي نمي کنند، آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد.﴾(آل عمران:۱۱۸)

ازدواج با غیر مسلمانان

ازدواج هر يك از مرد و زن مسلمان از نگاه اسلام، با هر يك از مرد و زن كافر، حرام شده است. قرآن به صراحت حرمت ازدواج مسلمان با مشرك را بيان نموده و مسلمانان را از آن برحذر داشته است: ﴿و با زنان مشرك و بت‌پرست تا ايمان نياورده‌اند، ازدواج نكنيد (اگر چه جز به ازدواج با كنيزان دسترسي نداشته باشيد) كنيز با ايمان، از زن آزاد بت‌پرست، بهتر است، هر چند (زيبايي، يا ثروت يا موقعيت او) شما را به شگفتي آورد. و زنان خود را به ازدواج مردان بت‌پرست تا ايمان نياورده اند، در نياوريد (گرچه ناچار شويد آنها را به همسري غلامان با ايمان، درآوريد) غلام با ايمان از مرد آزاد بت‌پرست، بهتر است (هر چند مال و موقعيت و زيبايي او) شما را به شگفتي آورد. آنها دعوت به سوي آتش مي‌كنند و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود مي‌نمايد و آيات خويش را براي مردم روشن مي‌سازد. شايد متذكر شوند.﴾(بقره:۲۲۱)

حرام بودن ازدواج مسلمان با كافر مشرك، اعم از ازدواج مرد مسلمان با زن كافر و زن مسلمان با مرد كافر، دراين دو آيه شريفه به طور صريح بيان شده است. خداوند متعال در باره زناني که با اسلام آوردن شوهرشان، هنوز در کفر خود باقي مانده‌اند دستور مي‌دهد که همسران‌شان را نگه ندارند: ﴿و هرگز زنان کافر را در همسري نگه نداريد.﴾(ممتحنه:۱۰)

زندگي مسالمت‌آميز با غیر مسلمانان

مسلمانان موظفند نسبت به افراد غير مسلمان، با اخلاق حسنه و عدل اسلامي عمل نمايند و حقوق انساني آنان را رعايت كنند: ﴿لَا يَنْهَاکمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوکمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوکم مِّن دِيَارِکمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾(سوره ممتحنه:۸) اين اصل، در باره كساني اعتبار دارد كه بر ضد اسلام و مسلمانان توطئه و اقدام نكنند. در اين مسالمت‌آميزي بايد شرايط عزت مسلمانان مراعات گردد: ﴿وَلِلَّهِ الْعِزَّه وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ﴾(منافقون:۸) مسلمانان وظيفه دارند در تمام شئون زندگي اين عزت و آقايي خود را حفظ كنند.

اصول و مرزهاي اسلامي در روابط بين المللي با غير مسلمانان

اهمیت روابط سیاسی با غیر مسلمانان

یکی از ابعاد سیاست که قرآن بدان توجه دارد، مسئله روابط مسلمانان با کفار است. در قرآن به چگونگی این ارتباط توصیه‌هایی شده و در برخی موارد از ارتباط دوستانه نهی کرده و در برخی موارد، مجوز این ارتباط را داده است.

نهی از ارتباط با غیر مسلمانان:

در موارد نهی، قرآن از هر ارتباطی که زمینه‌ساز تسلط کفار بر مسلمانان باشد، نهی کرده است:

• ﴿ای مؤمنان، دشمن من و دشمن خویش را دوست خود قرار ندهید، شما نسبت به آنها اظهار محبت می‌کنید، در حالی که به آنچه از حق برای شما آمده کافر شده‌اند.﴾(ممتحنه:۱)
• ﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید، افرادی که آئین شما را به‌باد استهزاء و بازی می‌گیرند از اهل کتاب و مشرکان، دوست و تکیه‌گاه خود انتخاب نکنید، و از خدا بپرهیزید اگر ایمان دارید.﴾(مائده:۵۷)
• ﴿و خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلطی نداده است.﴾(نساء:۱۴۱)

جواز مشروط ارتباط با غیر مسلمانان:

در مواردی ارتباط با غیر مسلمانان را این گونه توصیف می کند: ﴿خدا شما را از نیکی کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی که در امر دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان بیرون نراندند نهی نمی‌کند، چرا که خداوند عدالت‌پیشگان را دوست دارد. تنها شما را از دوستی کسانی نهی می‌کند که در امر دین با شما پیکار کردند، و شما را از خانه‌های‌تان بیرون راندند، یا به بیرون راندن شما کمک کردند از اینکه با آنها دوستی کنید، و هر کس آنها را دوست دارد ظالم و ستمگر است.﴾(ممتحنه:۸–۹)

روابط مسلمانان با كفار در زواياي گوناگون اجتماعي، اقتصادي، سياسي، فرهنگي، حقوقي و... كه در قرآن كريم، به صورت زنده و با معيارهاي مشخص و ضوابط معيّن مطرح است؛ زيرا قرآن به عنوان آخرين كتاب وحي الهي، رسالت جهاني داشته و براي راهبري انسان در همه عصرها و نسل‌ها فرستاده شده است: ﴿هَذَا بَصَائِرُ لِلنَّاسِ؛ اين قرآن، وسيله بينايي همه مردم است﴾(جاثيه:۲۰)

اصول سياست خارجي

مقصود از اصول سياست خارجي مجموعه‌اي از آموزه‌هاي ديني است كه چارچوب كلان سياست خارجي دولت اسلامي را شكل مي‌دهد. اين مجموعه از نوعي خصلت ثبات و ماندگاري برخوردار است و اين اصول عبارتنداز:

1. پايبندي به پيمان هاي سياسي: اصل وفاي به عهد و پيمان يكي از دستورهاي موكد اسلام است كه آيات بسياري به آن توصيه كرده‌اند.
2. عدالت: از ديدگاه قرآن، عدالت، رفتاري است كه بيش از هر رفتار ديگري به تقوا نزديك تر است: ﴿اي كساني كه ايمان آورده ايد، همواره براي خدا قيام كنيد و از روي عدالت، گواهي دهيد. و دشمني گروهي، شما را از عدالت باز ندارد، دادگر باشيد كه عدالت از هر چيزي به تقوا نزديك‌تر است.﴾(مائده:۸) عدالت، عملي است كه رفتار انسان‌ها را با معيار قانون مي‌سنجد و هر كس را به تناسب رفتار نيك و بدي كه از او سر زده، پاداش مي‌دهد و مجازات مي‌كند.
3. نفي سلطه غير مسلمانان بر جوامع اسلامي و مسلمانان: عنوان نفي سبيل برگرفته از نص آيه قرآن است: ﴿وَلَن يَجْعَلَ اللّهُ لِلْکافِرِينَ عَلَي الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً؛ خداوند سبيل و طريقي براي كافران بر مومنان قرار نداده است.﴾(نساء:۱۴۱) آيه نفي سبيل به عنوان اساس روابط خارجي دولت اسلامي مطرح مي گردد. براي نمونه اگر دولت اسلامي با غيرمسلمانان عهد و پيماني را منعقد كند به حكم صريح قرآن مبني بر وجوب وفاي به عهد ﴿وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ ۖ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا؛ و به عهد و پیمان وفا کنید، زیرا [روز قیامت] درباره پیمان بازخواست خواهد شد.﴾(اسراء:۳۴) لازم است كه دولت اسلامي به ميثاق و پيمان منعقد شده پايبند باشد.
4. حفظ عزت و سيادت اسلامي: اصل عزت در روابط خارجي دولت اسلامي بيانگر علو و برتري تعاليم اسلامي است. آيات دال بر عزت مومنان و مسلمانان، از مستندات فقهي اين اصل محسوب مي‌گردد.

برخي آيات قرآن كريم اتكاي مسلمانان به كافران و دولت‌هاي غيراسلامي را براي دست يابي به عزت و شوكت دنيوي زشت شمرده و يادآور شده‌اند كه عزت همه از آن خدا و رسول و مومنان است، در آيه‌اي آمده است: ﴿منافقان را به عذابي سخت بشارت ده، كساني كه كافران را دوست گرفتند و مومنان را رها ساختند، آيا در همنشيني آنان عزت مي‌جويند (نادرست انديشيده‌اند)، عزت همه از خداست.﴾(نساء:۱۳۸)