قذف در قرآن

سؤال

دستور قرآن در مورد قذف چیست؟

قذف یعنی متهم کردن مرد یا زن پاکدامن به زنا و اگر کسی چنین کاری را انجام دهد و نتواند ثابت کند حاکم شرع او را ۸۰ تازیانه می‌زند؛ خداوند متعال در سوره نور با عبارت‌های محتلف اشاره به این مطلب دارد:

۱. تهمت به افراد: آیه ۴ سوره نور در بیان حد قذف است و آن اینکه کسی به زنی عفیف نسبت زنا بدهد، اگر چهار نفر شاهد عادل بر عین عمل زنا بیاورد، زن تازیانه می‌خورد یا سنگسار می‌شود، و گر نه بر آن کس هشتاد تازیانه (حد قذف) می‌زنند؛ و دیگر شهادتش در هیچ چیزی مقبول نیست زیرا چنین کسانی فاسق هستند، آمدن «هم» ظاهراً برای تأکیدات یعنی آنها حتماً فاسقند.

ناگفته نماند: اگر حد قذف تشریع نمی‌شد ناموس مردم در دست هوسرانان ملعبه می‌گردید، این حکم سخت و تازیانه خوردن برای محفوظ ماندن آبرو و نوامیس مردم است.

آیه ۵ سوره نور می‌رساند: وقتی که کسی از نسبت زنا دادن توبه کرد و به حکم غفور رحیم توبه اش قبول گردید، فاسق بودن از بین می‌رود، در این صورت شهادتش نیز پذیرفته خواهد شد، در مجمع البیان فرموده: این قول امام باقر و امام صادق(ع) است.

مراد از وَ أَصْلَحُوا اصلاح اعمال است از جمله عدم تکرار تهمت زدن به زنان عفیف. امام صادق(ع) در باره توبه این فرد، فرموده است: «در میان مردم خودش را تکذیب می‌کند تا به او حد زده شود، آن گاه استغفار می‌کند، چون چنین کند توبه اش معلوم می‌شود».

۲. تهمت به همسر خویش: آیه ۶ سوره نور با سه آیه بعدی درباره «لعان» است و آن این است که اگر کسی به زن خود نسبت زنا بدهد و چهار شاهد نداشته باشد باید پیش قاضی چهار دفعه بگوید: خدا را شاهد می‌گیرم که در این ادعا راستگویم، دفعه پنجم می‌گوید اگر در این سخن دروغگو باشم لعنت خدا بر من باد.

اگر زن در مقابل این شهادت‌ها ساکت باشد، زنا بر او ثابت می‌شود و سنگسار می‌گردد و اگر بخواهد از رجم نجات یابد باید چهار دفعه بگوید: خدا را شاهد می‌گیرم که شوهرم دروغ می‌گوید، در دفعه پنجم می‌گوید: لعنت خدا بر من باد اگر او راست گفته باشد، این همان لعان است که زن و شوهر به یکدیگر حرام ابدی می‌شوند و باید از همدیگر جدا شوند.

در رابطه با آیه ﴿وَ الَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْواجَهُمْ…﴾ شیخ طوسی (ره) در استبصار ابواب اللعان از عبدالرحمن بن حجاج نقل کرده که عباد بصری از امام صادق(ع) پرسید و من حاضر بودم که مرد با زن خود چگونه ملاعنه می‌کند؟ امام فرمود:((مردی از مسلمین پیش رسول خدا(ص) آمد و گفت: یا رسول الله اگر مردی داخل خانه اش شد و دید مردی با زن او زنا می‌کند وظیفه اش چیست؟ حضرت از او اعراض کرد. مرد به خانه اش بازگشت و او همان بود که آن گرفتاری به وی رخ داده بود، در آن موقع حکم لعان از جانب خدا نازل گردید، رسول خدا آن مرد را خواست و فرمود: تو مردی را با زن خودت دیده‌ای؟ گفت: آری. فرمود: برو زنت را بیاور خدای عز و جل درباره تو و زنت حکم نازل فرموده است. آن مرد زن خویش را محضر پیامبر آورد، حضرت به آن مرد فرمود: چهار دفعه خدا را شاهد بگیر که تو در این نسبت که به زنت می‌دهی راست می‌گویی آن مرد خدا را شاهد گرفت، آن گاه حضرت فرمود: از خدا بترس که لعنت خدا سخت است بعد فرمود: دفعه پنجم شهادت بده که اگر دروغ می‌گویی لعنت خدا بر تو باد، آن مرد شهادت داد، حضرت فرمود او را به کناری بردند.

آن گاه به زن گفت: چهار مرتبه خدا را شاهد بیاور که شوهرت دروغ می‌گوید زن چنین کرد، فرمود: صبر کن بعد موعظه اش کرد که از خدا بترس غضب خدا شدید است، سپس فرمود: دفعه پنجم شهادت بده که اگر شوهرت راست گفته باشد غضب خدا بر تو باد، زن چنین کرد، حضرت آن دو را از هم جدا کرد و فرمود: حالا که ملاعنه کردید دیگر ابداً با هم مقاربت نکنید)).

هر چند این آیه بحث لعان یعنی لعنت کردن زن و شوهر بر همدیگر را مطرح می‌کند ولی در راستای قذف است منتها فرقش با آیه ۴ نور این است که آنجا تهمت زدن بر دیگران است و اینجا تهمت به همسر خود است که حکمش با اولی فرق دارد و آن این است که با قسم خوردن از همدیگر جدا می‌شوند و حد قذف که شلاق زدن بود، اجرا نمی‌شود.

۳. تهمت‌های اجتماعی: در آیات ۱۱ الی ۱۸ سوره نور خداوند متعال به جامعه اسلامی هشدار می‌دهد که اگر کسی را متهم به خلاف کردند نباید باور کنید بلکه بگویید چنین سخنانی دروغ است.

خداوند متعال در این آیات بر مؤمنان می‌فرماید: «کسانی که آن دروغ بزرگ را جعل کردند، گروهی از شما هستند، آن را برای خود شر حساب نکنید، بلکه آن برای شما خیر است، به هر یک از آنها سهم خود از گناه است و آنکه در معظم آن دروغ دخیل بود عذابی بزرگ دارد. چرا وقتی که آن را شنیدید، مؤمنین و مؤمنات بر خود حسن ظن نکردند و چرا نگفتند: این دروغ آشکار است؟! چرا بر آن گفته چهار شاهد نیاوردند و چون چهار شاهد نیاوردند، آنها نزد خدا دروغگویانند. اگر فضل و رحمت خدا در دنیا و آخرت بر شما نبود، حتماً درباره دروغی که به آن اقدام کردید، شما را عذابی بزرگ می‌رسید. وقتی که آن دروغ را با زبان اخذ می‌کردید و چیزی را که به آن علم نداشتید با دهان می‌گفتید و آن را آسان می‌پنداشتید با آنکه نزد خدا بزرگ بود. وقتی که آن را شنیدید چرا نگفتید: ما را نرسد که این سخن بگوئیم: خدایا پاکی تو، این بهتان بزرگی است. خدا موعظه تان می‌کند از اینکه دیگر چنین کاری بکنید اگر مؤمن هستید؟ و خدا آیات خویش را برای شما روشن می‌کند خدا دانا و حکیم است)).

۴. نتیجه تهمت زدن: در آیه ۲۳ نور می‌فرمایند: «کسانی که بر زنان پاکدامن و بی‌خبر از فحشا و مؤمن، تهمت زنا می‌زنند، در دنیا و آخرت لعنت شده‌اند و برایشان عذابی است بزرگ».

یعنی اینگونه نیست که کسی متهم شود و خداوند متعال فقط به عذاب دنیوی اتهام زننده کفایت کند و در آخرت کاری با آن نداشته باشد بلکه علاوه بر مجازات‌های دنیوی در آخرت نیز اتهام زننده بر بی گناهان، اهل آتش خواهد شد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، ج۱۴، ذیل آیات.

۲ـ المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبایی، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، ج۱۵، ذیل آیات.