قضا و قدر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
قضا و قدر چیست؟ | |||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|واژه‌ها}} | |||
قضا و قدر الهی از مفاهیم بنیادین در [[الهیات اسلامی]] است که به چگونگی وقوع پدیده‌ها و تنظیم امور جهان اشاره دارد. '''قضا''' به معنای تحقق نهایی و قطعی یک پدیده پس از فراهم شدن مقدمات و شرایط مادی آن است. به بیان دیگر، قضا الهی نتیجه حتمی فرآیندهای تدریجی و علّی است که به وقوع یک رخداد منجر می‌شوند. '''قدر''' یا '''تقدیر الهی''' به تعیین اندازه، حدود و ویژگی‌های هر پدیده توسط خداوند اشاره دارد. این ویژگی‌ها تحت تأثیر عوامل مختلف، به‌صورت تدریجی محقق می‌شوند. | |||
قضا و قدر در آموزه‌های اسلامی به دو نوع علمی و عینی تقسیم می‌شود: | |||
* قضا و قدر علمی: این نوع به [[علم خداوند]] درباره زمان، مکان و چگونگی وقوع پدیده‌ها مربوط است. بر اساس این دیدگاه، [[خداوند]] از پیش می‌داند که هر پدیده چگونه و در چه شرایطی رخ می‌دهد. این علم الهی با اختیار انسان تناقضی ندارد؛ زیرا خداوند به انتخاب‌های اختیاری انسان آگاه است و می‌داند که انسان، در استفاده از اراده و آزادی خود، چه مسیری را برمی‌گزیند. | |||
* قضا و قدر عینی: این نوع به تحقق خارجی و عینی امور اشاره دارد. در این حالت، خداوند برای هر موجود و پدیده‌ای اندازه، ویژگی‌ها و محدودیت‌هایی معین کرده است. مثال‌هایی از قضا و قدر عینی شامل شکل و شمایل انسان، جنسیت، رنگ پوست و حتی محدوده زندگی او بر روی زمین است. اعمال و رفتار انسان نیز در چارچوب این قضا و قدر عینی صورت می‌گیرد. با وجود این محدودیت‌ها، انسان همچنان دارای اختیار و آزادی در انتخاب مسیر زندگی خود است. | |||
در جهان‌بینی اسلامی، قضا و قدر با اختیار و اراده انسان تناقضی ندارد. اگرچه خداوند اندازه‌ها و حدود کلی امور را تعیین کرده است، اما انتخاب نهایی اعمال و رفتار بر عهده انسان است. به همین دلیل، انسان مسئول پیامدهای تصمیمات و اعمال خود خواهد بود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الکبیر|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبرانی|ناشر=مکتبة ابن تیمیة|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/علي_بن_أبي_طالب_مغمى_عليه}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الکبیر|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبرانی|ناشر=مکتبة ابن تیمیة|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/علي_بن_أبي_طالب_مغمى_عليه}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الکبیر|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبرانی|ناشر=مکتبة ابن تیمیة|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/علي_بن_أبي_طالب_مغمى_عليه}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الکبیر|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبرانی|ناشر=مکتبة ابن تیمیة|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/علي_بن_أبي_طالب_مغمى_عليه}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=المعجم الکبیر|سال=1415|نام=أبو القاسم|نام خانوادگی=الطبرانی|ناشر=مکتبة ابن تیمیة|جلد=3|صفحه=58|زبان=|مکان=القاهرة|ویرایش=|پیوند=https://lib.efatwa.ir/42124/3/58/علي_بن_أبي_طالب_مغمى_عليه}}</ref> | |||
== معنای قضا == | |||
کلمه قضاء در لغت به معنای فیصله دادن است، فعل باشد یا گفتار، به خداوند نسبت داده شود یا به غیر خدا.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=مفردات الفاظ القرآن|سال=|نام=حسین|نام خانوادگی=راغب اصفهانی|ناشر=|جلد=|صفحه=۴۰۶|زبان=|مکان=|ویرایش=|پیوند=}}</ref> همچنین به معنای به انجام رساندن و داوری کردن نیز است. کلمه قاضی نیز از آن جهت که میان دو طرف، حکم می‌کند و به کار آنها فیصله می‌دهد، قاضی نامیده می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=آموزش فلسفه|سال=|نام=محمدتقی|نام خانوادگی=مصباح یزدی|ناشر=|جلد=2|صفحه=۴۰۸|زبان=|مکان=|ویرایش=|پیوند=}}</ref><ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=آموزش عقاید|سال=|نام=محمدتقی|نام خانوادگی=مصباح یزدی|ناشر=|جلد=1|صفحه=۱۸۰|زبان=|مکان=|ویرایش=|پیوند=}}</ref> قضاء در اصطلاح قرآنی به سه معنا به کار رفته است:<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کشف المراد|سال=|نام=حسن|نام خانوادگی=حلی|ناشر=مؤسسه نشر اسلامی|جلد=|صفحه=۳۱۵|زبان=|مکان=قم|ویرایش=|پیوند=}}</ref> | |||
* قضاء به معنای خلق، آفرینش و پایان کار است:{{قرآن|وَ قَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ|ترجمه=آسمان‌های هفت‌گانه را در دو روز خلق کرده و به پایان رساند.|سوره=فصلت|آیه=۱۲}} | |||
* به معنای الزام و واجب کردن حکم: {{قرآن|وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ|سوره=اسراء|آیه=۲۳|ترجمه=پروردگارت حکم کرده (امر کرده) که جز او را نپرستید..}} | |||
* به معنای اعلام و خبر دادن: {{قرآن|وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ|سوره=اسراء|آیه=۴|ترجمه=ما به بنی اسرائیل در کتاب خبر دادیم.}} | |||
قضاء الهی، در اصطلاح علمای علم کلام، در بحث جبر و اختیار، عبارت است از به مرحله نهایی و حتمی رسیدن پدیده‌ای که تمام مقدمات، اسباب و شرایطش فراهم شده است. منظور از قضاء الهی این است که پس از فراهم شدن مقدمات، اسباب و شرایط یک پدیده آنرا به مرحله نهایی و حتمی می‌رساند.<ref name=":0"/> | |||
== معنای قدر == | |||
مقصود از قدر یا همان تقدیر الهی، این است که خداوند برای هر پدیده‌ای، اندازه و حدودِ کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاص قرار داده است. مرحله قَدَر مقدم بر قضاء است. مرحله قدر مرحله اندازه‌گیری و فراهم کردن اسباب و زمینه کار است و مرحله قضاء، مرحله پایان کار و یکسره شدن کار است.<ref name=":0"/> | |||
== | == قضا و قدر علمی و عینی == | ||
قضا و قدر به دو قسم علمی و عینی تقسیم می‌شوند: | |||
=== قضا و قدر علمی === | |||
{{همچنین ببینید|ارتباط علم خداوند و اختیار انسان}} | |||
تقدیر علمی به این معنا است که خداوند از پیش می‌داند هر پدیده‌ای در چه زمانی، مکانی و با چه شرایطی تحقق خواهد یافت. این علم الهی شامل آگاهی به فراهم شدن مقدمات، علت‌های پیدایش و وقوع قطعی هر پدیده است. چنین دانشی به عنوان قضا و قدر علمی شناخته می‌شود. علم خداوند به اعمال و انتخاب‌های انسان، با اختیار او منافاتی ندارد. خداوند می‌داند که هر فرد، با اراده و اختیار خود، چه مسیری را برمی‌گزیند؛ چه به سمت گناه حرکت کند و چه راه عمل صالح را برگزیند. نتیجه این اعمال اختیاری و پیامدهای مترتب بر آنها نیز در علم الهی قرار دارد. بدین ترتیب، علم پیشین خداوند به انتخاب‌ها و اعمال انسانها، نافی آزادی و اختیار آنان نیست، بلکه نشان‌دهنده احاطه کامل خداوند به نظام علّی و اختیاری جهان است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام۱=لیلا|نام خانوادگی۱=خیدانی|سال=1388|دوره=|شماره=2|عنوان=رابطه قضا و قدر با علم پیشین الهی و جبر و اختیار از دیدگاه صدرالمتالهین|صفحه=159-160|ژورنال=تاملات فلسفی}}</ref> | |||
=== قضا و قدر عینی === | |||
تمامی موجودات عالم، اعم از انسان و سایر پدیده‌ها، دارای حدود، قیود و مشخصات خاصی هستند. هیچ موجودی در این جهان به‌طور مطلق نامحدود نیست؛ حتی افعال اختیاری انسان نیز تحت تأثیر شرایط و محدودیت‌های مشخص قرار دارند. به‌عنوان مثال، انسان نمی‌تواند با دست یا چشم سخن بگوید، و برای صحبت کردن، سلامت حنجره، زبان، دندان و لب‌ها ضروری است. قضا و قدر عینی به معنای تعیین اندازه، حدود و ویژگی‌های هر پدیده است، همراه با شرایطی که در آن تحقق می‌یابد. این تقدیر الهی شامل خصوصیات ذاتی و شرایط تحقق امور است، مانند این‌که هر موجود با چه ویژگی‌ها و در چه زمان و مکانی به وجود آید.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=محاضرات فی الالهیات|سال=|نام=جعفر|نام خانوادگی=سبحانی|ناشر=|جلد=|صفحه=226-227|زبان=|مکان=قم|ویرایش=|پیوند=https://lib.eshia.ir/26472/1/5}}</ref> | |||
{{مطالعه بیشتر}} | |||
== مطالعه بیشتر == | |||
* قضا و قدر از دیدگاه قرآن و روایات، محمدحسن صاحبدل، طیبه زارع اندریان، محمدصاحبدل، هلن افسری، قم، بیان جوان، ۱۳۸۶ش. | |||
* ربانی گلپایگانی، علی، جبر و اختیار، مؤسسه تحقیقاتی سید الشهداء، ۱۳۶۸ش. | |||
==مطالعه | |||
* | |||
* | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | |||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = کلام | | شاخه اصلی = کلام | ||
|شاخه فرعی۱ = عدل الهی | | شاخه فرعی۱ = عدل الهی | ||
|شاخه فرعی۲ = جبر و اختیار | | شاخه فرعی۲ = جبر و اختیار | ||
|شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{ | {{ارزیابی | ||
| شناسه = | | شناسه = شد <!--خالی | شد--> | ||
| | | عکس = <!--خالی | شد--> | ||
| | | درگاه = شد <!--خالی | شد--> | ||
| | | ادبیات = شد <!--خالی | شد--> | ||
| | | پیوند = شد <!--خالی | شد--> | ||
| | | ناوبری = <!--خالی | شد--> | ||
| | | تغییرمسیر = شد <!--خالی | شد--> | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = شد <!--خالی | شد--> | ||
| | | ارزیابی کمی = شد <!--خالی | شد--> | ||
| | | ارزیابی کیفی = شد <!--خالی | شد--> | ||
| اولویت = | | اولویت = ب <!--الف | ب | ج | د--> | ||
| کیفیت = | | کیفیت = متوسط <!--خیلی خوب | خوب | متوسط | ضعیف--> | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
[[رده:قضا و قدر| ]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۳۷
سؤال
قضا و قدر چیست؟
درگاه‌ها
قضا و قدر الهی از مفاهیم بنیادین در الهیات اسلامی است که به چگونگی وقوع پدیده‌ها و تنظیم امور جهان اشاره دارد. قضا به معنای تحقق نهایی و قطعی یک پدیده پس از فراهم شدن مقدمات و شرایط مادی آن است. به بیان دیگر، قضا الهی نتیجه حتمی فرآیندهای تدریجی و علّی است که به وقوع یک رخداد منجر می‌شوند. قدر یا تقدیر الهی به تعیین اندازه، حدود و ویژگی‌های هر پدیده توسط خداوند اشاره دارد. این ویژگی‌ها تحت تأثیر عوامل مختلف، به‌صورت تدریجی محقق می‌شوند.
قضا و قدر در آموزه‌های اسلامی به دو نوع علمی و عینی تقسیم می‌شود:
- قضا و قدر علمی: این نوع به علم خداوند درباره زمان، مکان و چگونگی وقوع پدیده‌ها مربوط است. بر اساس این دیدگاه، خداوند از پیش می‌داند که هر پدیده چگونه و در چه شرایطی رخ می‌دهد. این علم الهی با اختیار انسان تناقضی ندارد؛ زیرا خداوند به انتخاب‌های اختیاری انسان آگاه است و می‌داند که انسان، در استفاده از اراده و آزادی خود، چه مسیری را برمی‌گزیند.
- قضا و قدر عینی: این نوع به تحقق خارجی و عینی امور اشاره دارد. در این حالت، خداوند برای هر موجود و پدیده‌ای اندازه، ویژگی‌ها و محدودیت‌هایی معین کرده است. مثال‌هایی از قضا و قدر عینی شامل شکل و شمایل انسان، جنسیت، رنگ پوست و حتی محدوده زندگی او بر روی زمین است. اعمال و رفتار انسان نیز در چارچوب این قضا و قدر عینی صورت می‌گیرد. با وجود این محدودیت‌ها، انسان همچنان دارای اختیار و آزادی در انتخاب مسیر زندگی خود است.
در جهان‌بینی اسلامی، قضا و قدر با اختیار و اراده انسان تناقضی ندارد. اگرچه خداوند اندازه‌ها و حدود کلی امور را تعیین کرده است، اما انتخاب نهایی اعمال و رفتار بر عهده انسان است. به همین دلیل، انسان مسئول پیامدهای تصمیمات و اعمال خود خواهد بود.[۱][۲][۳][۴][۵]
معنای قضا
کلمه قضاء در لغت به معنای فیصله دادن است، فعل باشد یا گفتار، به خداوند نسبت داده شود یا به غیر خدا.[۶] همچنین به معنای به انجام رساندن و داوری کردن نیز است. کلمه قاضی نیز از آن جهت که میان دو طرف، حکم می‌کند و به کار آنها فیصله می‌دهد، قاضی نامیده می‌شود.[۷][۸] قضاء در اصطلاح قرآنی به سه معنا به کار رفته است:[۹]
- قضاء به معنای خلق، آفرینش و پایان کار است:﴿وَ قَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ؛ آسمان‌های هفت‌گانه را در دو روز خلق کرده و به پایان رساند.﴾(فصلت:۱۲)
- به معنای الزام و واجب کردن حکم: ﴿وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ؛ پروردگارت حکم کرده (امر کرده) که جز او را نپرستید..﴾(اسراء:۲۳)
- به معنای اعلام و خبر دادن: ﴿وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ؛ ما به بنی اسرائیل در کتاب خبر دادیم.﴾(اسراء:۴)
قضاء الهی، در اصطلاح علمای علم کلام، در بحث جبر و اختیار، عبارت است از به مرحله نهایی و حتمی رسیدن پدیده‌ای که تمام مقدمات، اسباب و شرایطش فراهم شده است. منظور از قضاء الهی این است که پس از فراهم شدن مقدمات، اسباب و شرایط یک پدیده آنرا به مرحله نهایی و حتمی می‌رساند.[۸]
معنای قدر
مقصود از قدر یا همان تقدیر الهی، این است که خداوند برای هر پدیده‌ای، اندازه و حدودِ کمی و کیفی و زمانی و مکانی خاص قرار داده است. مرحله قَدَر مقدم بر قضاء است. مرحله قدر مرحله اندازه‌گیری و فراهم کردن اسباب و زمینه کار است و مرحله قضاء، مرحله پایان کار و یکسره شدن کار است.[۸]
قضا و قدر علمی و عینی
قضا و قدر به دو قسم علمی و عینی تقسیم می‌شوند:
قضا و قدر علمی
تقدیر علمی به این معنا است که خداوند از پیش می‌داند هر پدیده‌ای در چه زمانی، مکانی و با چه شرایطی تحقق خواهد یافت. این علم الهی شامل آگاهی به فراهم شدن مقدمات، علت‌های پیدایش و وقوع قطعی هر پدیده است. چنین دانشی به عنوان قضا و قدر علمی شناخته می‌شود. علم خداوند به اعمال و انتخاب‌های انسان، با اختیار او منافاتی ندارد. خداوند می‌داند که هر فرد، با اراده و اختیار خود، چه مسیری را برمی‌گزیند؛ چه به سمت گناه حرکت کند و چه راه عمل صالح را برگزیند. نتیجه این اعمال اختیاری و پیامدهای مترتب بر آنها نیز در علم الهی قرار دارد. بدین ترتیب، علم پیشین خداوند به انتخاب‌ها و اعمال انسانها، نافی آزادی و اختیار آنان نیست، بلکه نشان‌دهنده احاطه کامل خداوند به نظام علّی و اختیاری جهان است.[۱۰]
قضا و قدر عینی
تمامی موجودات عالم، اعم از انسان و سایر پدیده‌ها، دارای حدود، قیود و مشخصات خاصی هستند. هیچ موجودی در این جهان به‌طور مطلق نامحدود نیست؛ حتی افعال اختیاری انسان نیز تحت تأثیر شرایط و محدودیت‌های مشخص قرار دارند. به‌عنوان مثال، انسان نمی‌تواند با دست یا چشم سخن بگوید، و برای صحبت کردن، سلامت حنجره، زبان، دندان و لب‌ها ضروری است. قضا و قدر عینی به معنای تعیین اندازه، حدود و ویژگی‌های هر پدیده است، همراه با شرایطی که در آن تحقق می‌یابد. این تقدیر الهی شامل خصوصیات ذاتی و شرایط تحقق امور است، مانند این‌که هر موجود با چه ویژگی‌ها و در چه زمان و مکانی به وجود آید.[۱۱]
مطالعه بیشتر
- قضا و قدر از دیدگاه قرآن و روایات، محمدحسن صاحبدل، طیبه زارع اندریان، محمدصاحبدل، هلن افسری، قم، بیان جوان، ۱۳۸۶ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، جبر و اختیار، مؤسسه تحقیقاتی سید الشهداء، ۱۳۶۸ش.
منابع
- ↑ الطبرانی، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الکبیر. ج. ۳. القاهرة: مکتبة ابن تیمیة. ص. ۵۸.
- ↑ الطبرانی، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الکبیر. ج. ۳. القاهرة: مکتبة ابن تیمیة. ص. ۵۸.
- ↑ الطبرانی، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الکبیر. ج. ۳. القاهرة: مکتبة ابن تیمیة. ص. ۵۸.
- ↑ الطبرانی، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الکبیر. ج. ۳. القاهرة: مکتبة ابن تیمیة. ص. ۵۸.
- ↑ الطبرانی، أبو القاسم (۱۴۱۵). المعجم الکبیر. ج. ۳. القاهرة: مکتبة ابن تیمیة. ص. ۵۸.
- ↑ راغب اصفهانی، حسین. مفردات الفاظ القرآن. ص. ۴۰۶.
- ↑ مصباح یزدی، محمدتقی. آموزش فلسفه. ج. ۲. ص. ۴۰۸.
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ مصباح یزدی، محمدتقی. آموزش عقاید. ج. ۱. ص. ۱۸۰.
- ↑ حلی، حسن. کشف المراد. قم: مؤسسه نشر اسلامی. ص. ۳۱۵.
- ↑ خیدانی، لیلا (۱۳۸۸). «رابطه قضا و قدر با علم پیشین الهی و جبر و اختیار از دیدگاه صدرالمتالهین». تاملات فلسفی (۲): ۱۵۹-۱۶۰.
- ↑ سبحانی، جعفر. محاضرات فی الالهیات. قم. ص. ۲۲۶-۲۲۷.