دربند بودن شیطان در ماه رمضان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
(ابرابزار)
 
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
 
(۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=Shamloo}}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
حضرت پیامبراکرم(ص) می‌فرمایند: در ماه رمضان شیطان در بند است. خب خدایی که می‌تواند شیطان را در ماه رمضان در بند بی اندازد پس چرا بجای یک ماه، شیطان را دوازده ماه به بند نمی‌اندازد تا بندگانش کمتر دچار گناه شوند؟ و آیا اثر در بند بودن شیطان در ماه رمضان در سراسر دنیا حس می‌شود؟ پس گناهانی که در ماه رمضان در سرتا سر دنیا اتفاق می‌افتد چگونه توجیه می‌شود؟
حضرت پیامبراکرم(ص) می‌فرمایند که در ماه رمضان شیطان در بند است؛ خب، خدایی که می‌تواند شیطان را در ماه رمضان در بند بیاندازد، چرا، به‌جای یک ماه، شیطان را دوازده ماه به بند نمی‌اندازد تا بندگانش کمتر دچار گناه شوند؟ و آیا اثر در بند بودن شیطان در ماه رمضان در سراسر دنیا حس می‌شود؟ پس گناهانی که در ماه رمضان در سرتاسر دنیا اتفاق می‌افتد چگونه توجیه می‌شود؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
'''دربند بودن شیطان در ماه رمضان''' برگرفته شده از روایات و به این معنا است که برخی فرشتگان، شیطان را کنترل کرده و اجازه فعالیت به او نمی‌دهند. برخی قواعد عقلی و روایات این معنا را تأیید می‌کنند.
پاسخ سؤال مذکور در چند نکته ارائه می‌شود:


# خطاب اوامر و نواهی خداوند متعال برای همه انسانها است و لذا فرامین الهی و آموزه‌های قرآن کریم نه تنها برای مسلمانان بلکه برای تمام بشریت است. از این روی خصوصیات و ویژگی‌های ماه مبارک رمضان مانند در بند بودن شیطان برای همه مکانها و همه انسانها است.
برخی دربند بودن شیطان را به معنای مَجاز دانسته و معتقدند مومنان با روزه‌داری و خود نگهداری از نعمت‌های دنیایی و گناهان، شیطان را محدود کرده و اجازه فعالیت به او نمی‌دهد. بر اساس برداشت مجازی از دربند کشیدن شیطان، [[تقوا]] و خودنگهداری انسان در ماه رمضان برنامهٔ شیطان برای انحراف او از صراط مستقیم را بر هم می‌زند.
# درباره به بند کشیده شدن شیطان مطالبی باید ارائه شود:
مراد از به بند کشیدن شیاطین چیست؟ آیا معنای حقیقی آن مراد است یا معنای مجازی دارد؟ ما هر دو احتمال را بررسی می‌کنیم:


احتمال نخست: با توجه به برخی روایات احتمال به بند کشیده شدن به معنای حقیقی وجود دارد.
برای علت وقوع گناه در ماه رمضان احتمالاتی داده شده است؛ از جمله اینکه در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند، بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب [[گناه]] است و با وجود در غل و زنجیر بودن شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود. همچنین گفته شده که گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده که قلب و عقل خود را سیاه نموده و همین گناهانِ گذشتهٔ وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به او نمی‌رساند.  


حضرت علی «ع» می‌فرمایند: وقتی ماه رمضان فرا رسید، رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله برخاست و خداوند را حمد گفت و ستایش کرد، سپس فرمود: ای مردم، خداوند شما را از دشمنان جن و انس شما حمایت کرد و فرمود: «مرا فراخوانید تا برای شما اجابت کنم، و به شما وعده اجابت داد، بدانید به راستی خداوند (عزّ و جلّ) بر هر شیطان سرکش، هفت تن از فرشتگانش را گمارده است و تا زمانی که این ماه شما [ماه رمضان‏] سپری نشده است نمی‌توانند آزاد گردند.[۱]
== دربند کشیدن به‌معنای حقیقی ==
با توجه به برخی روایات، احتمال به بند کشیده شدن به‌معنای حقیقی وجود دارد؛ از [[امام علی(ع)]] نقل شده است: «وقتی ماه رمضان فرا رسید، رسول خدا (ص) برخاست و خداوند را حمد گفت و ستایش کرد، سپس فرمود: ای مردم، خداوند شما را از دشمنان جنی و انسی نگاه داشت و فرمود که مرا فراخوانید تا برای شما اجابت کنم و به شما وعده اجابت داد. بدانید به راستی خداوند بر هر شیطان سرکش هفت تن از فرشتگانش را گمارده است و تا زمانی که این ماه شما [ماه رمضان‏] سپری نشده است، نمی‌توانند آزاد گردند.<ref>الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت(ع)‏، ۱۴۰۹ق، ج‏۱۰، ص۳۰۴، ح ۱۳۴۷۷.</ref>


با توجه به این روایت که خداوند متعال برای هر شیطان، هفت فرشته گمارده است تا آنها را کنترل کرده و در غل و زنجیر کنند، معنای حقیقی از آن برداشت می‌شود. همچنین اصل در هر سخنی معنای حقیقی و مطابقی آن مراد است نه معنای مجازی و غیر حقیقی.
با توجه به این روایت که خداوند برای هر شیطان هفت فرشته گمارده است تا آنها را کنترل کنند، می‌توان از روایت معنای حقیقی برداشت شود. دلیل این برداشت قاعده‌ای است که بر مبنای آن، اصل در هر سخنی معنای حقیقی و مطابقی آن است نه معنای مجازی و غیر حقیقی.<ref>جمعی از محققان، فرهنگ‌نامهٔ اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، ج۱، ص۳۲۵.</ref>


احتمال دوم: معنای مجازی مراد باشد؛ یعنی این گونه نیست که خداوند با غل و زنجیر آزادی عمل را از شیاطین گرفته باشد. بدین ترتیب در معنای این گونه روایات می‌توان چنین گفت:
== دربند کشیدن به‌معنای مجازی ==
ممکن است از دربند کشیدن معنای مجازی مراد باشد؛ یعنی خداوند با غل و زنجیر آزادی عمل را از [[شیطان]] نگرفته است، بلکه معنایی مجازی از این الفاظ برداشت می‌شود:


۱. ماه رمضان ماهی است که انسان بوسیله روزه گرفتن در این ماه عملاً دست و پای شیطان را می‌بندد؛ یعنی این خود انسان است که بواسطه تشنگی و گرسنگی از ورود شیطان و وسوسه‌های او جلوگیری می‌کند. در این زمینه پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیَجْرِی مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ أَلَا فَضَیِّقُوا مَجَارِیَهُ بِالْجُوعِ؛[۲] شیطان در انسان جاری می‌شود همچون جریان خون پس با گرسنگی مجاری او را تنگ کنید.
* ماه رمضان ماهی است که انسان به‌وسیلهٔ روزه‌گرفتن در این ماه عملاً دست و پای شیطان را می‌بندد؛ یعنی این خود انسان است که به‌واسطهٔ تشنگی و گرسنگی از ورود شیطان به قلب خود و وسوسه‌های او جلوگیری می‌کند. در این زمینه از [[پیامبر(ص)]] نقل شده است: {{متن عربی|إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیَجْرِی مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ أَلَا فَضَیِّقُوا مَجَارِیَهُ بِالْجُوعِ|ترجمه=شیطان در انسان جاری می‌شود، همچون جریان خون. پس با گرسنگی مجاری او را تنگ کنید.}}؛<ref>المجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوارالجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق، ج۶۰، ص۳۳۲.</ref> این روایت به این معنا اشاره دارد که گرسنگی و روزه‌گرفتن از تأثیر شیطان در انسان جلوگیری می‌کند. از همین روی است که بسیار به کم‌خوری و گرفتن [[روزه]] سفارش شده است حتی در غیر ماه مبارک رمضان.<ref>ابن شعبة الحرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، تحقیق علی‌اکبر الغفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۳. </ref>


این روایت به این امر مهم اشاره دارد که گرسنگی و روزه گرفتن از تأثیر شیطان در انسان جلوگیری می‌کند. از همین روی است که بسیار به کم خوری و گرفتن روزه سفارش شده است حتی در غیر ماه مبارک رمضان.
* ماه رمضان به‌جهت خصوصیتی که دارد باعث به بند کشیده‌ شدن شیطان می‌شود: این ماه سرشار از معنویت است. ماهی است که [[قرآن]] در آن ماه نازل شده است. ماهی است که [[شب قدر]] در آن قرار دارد. عبادت در این ماه با ماه‌های دیگر متفاوت است. در این ماه حتی نفس‌کشیدن و خواب انسان عبادت است. تلاوت یک آیه از قرآن برابر با تلاوت کل قرآن است. همهٔ این موارد نشان از خصوصیت دینی است که این ماه نسبت به ماه‌های دیگر دارد. این خصوصیات مجازاً می‌تواند به‌معنای دربند شدن شیطان باشد.<ref>گروه مؤلفان، پرسش‌ها و پاسخ‌های برگزیده ویژهٔ ماه مبارک رمضان، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش، ص۲۳-۵۰.</ref>


۲. ماه مبارک رمضان به جهت خصوصیتی که خود دارد باعث به بند کشیده شدن شیطان می‌شود. این ماه سرشار از معنویت است. ماهی است که قرآن در آن ماه نازل شده است. ماهی است که شب قدر در آن ماه قرار دارد. عبادت در آن ماه متفاوت است با ماه‌های دیگر است. در آن ماه حتی نفس کشیدن و خواب انسان عبادت است. تلاوت یک آیه از قرآن برابر با تلاوت کل قرآن است. همه این موارد نشان از خصوصیت بی نظیری است که این ماه دارد و ماه‌های دیگر از آن بی نصیب است. از این روی شیطان در این ماه نمی‌تواند عرض اندامی داشته باشد و مجازا گفته می‌شود که شیطان در غل و زنجیر است.
== علت وقوع گناه در ماه رمضان ==
برخی مطرح کرده‌اند که چرا با وجود در غل و زنجیر بودن شیطان در ماه رمضان انسان‌ها گناه می‌کنند؟ [[سید بن طاووس]] (درگذشتهٔ ۶۶۴ق) در کتاب [[اقبال الاعمال]] احتمالاتی را مطرح می‌کند:


حال چرا خداوند در غیر ماه رمضان شیطان را به بند نمی‌کشد؟
* هر ماه شیاطین مخصوص به خود را داشته باشد و در ماه رمضان تنها شیاطین آن ماه در بند می‌شوند؛ اما سایر شیاطین آزاد و مشغول فعالیت هستند.  
 
* منع شیاطین از گروه خاصی باشد که بنا به مصلحت و رحمت الهی مشخص می‌شوند و گرنه شیاطین افرادی چون کافران در غل و زنجیر نیستند.  
با توجه به دو احتمالی که در به بند کشیده شدن شیطان داده شد پاسخ در دو محور بیان می‌شود:
* اگرچه شیاطین در بند می‌شوند، ابلیس، رئیس آنان، همچنان آزاد است.  
 
* در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند، بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب [[گناه]] است و با وجود در غل و زنجیر بودن شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود.
محور اول: اگر احتمال حقیقی بودن را در به بند کشیده شدن شیطان بپذیریم، این سؤال را بدین ترتیب پاسخ می‌دهیم که: اصل اولی از سوی خداوند متعال درباره شیاطین عدم به بند کشیدن آنها است؛ زیرا همه آنها دارای اختیار هستند و قرار دادن اختیار در آنها بدین معنا است که باید رها باشند و دیگر کسی آنها را در غل و زنجیر قرار ندهد.
* گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده که قلب و عقل خود را سیاه نموده و همین گناهانِ گذشتهٔ وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به او نمی‌رساند.<ref>ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (ط - الحدیثه)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۷۳–۷۴.</ref>
 
ماه مبارک رمضان به جهت خصوصیات ویژه ای که دارد و در بالا بدان اشاره شد، استثنا شده است و خداوند در این ماه شیاطین را در بند می‌کند و حداقل تأثیر آنها را محدود می‌نماید ولی در غیر ماه رمضان اصل اولی که آزادی آنها است اعمال می‌شود.
 
محور دوم: اگر احتمال حقیقی بودن در کار نباشد بلکه معنای مجازی باشد. پاسخ روشن است زیرا در غیرماه مبارک رمضان آن عواملی که باعث محدودیت و در غل و زنجیز کشیده شدن شیاطین می‌شود یا نیست یا کمتر وجود دارد. مردم در غیر ماه رمضان کمتر روزه می‌گیرند و نیز آن خصوصیات ویژه ای که در ماه رمضان وجود دارد در غیر این ماه یافت نمی‌شود. از همین روی گفته می‌شود شیاطین در غیر ماه رمضان آزاد هستند.
 
نکته پایانی: شاید در اینجا سؤالی مطرح شود که چرا با اینکه شیطان در ماه رمضان در غل و زنجیر است باز انسانها گناه می‌کنند؟ در پاسخ به این سؤال وجوهی گفته شده است. سید بن طاووس در کتاب شریف اقبال الاعمال می‌نویسد: احتمال دارد که هر ماه، شیاطین مخصوص به خود را دارد و در ماه مبارک رمضان تنها شیاطین آن ماه در بند می‌شوند؛ اما سایر شیاطین مشغول فعالیت هستند. یا منع شیاطین از گروه خاصی باشد که بنا به مصلحت و رحمت الهی مشخص می‌شود والا امثال کفار شیاطین آنها در غل و زنجیر نیست. یا اینکه اگر چه شیاطین در بند می‌شوند، اما ابلیس همچنان آزاد بوده و به فعالیت خویش می‌پردازد. یا اینکه در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب گناه است و با وجود در غل و زنجیر بوده شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود و احتمال آخر اینکه گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده است که قلب و عقل خویش را سیاه نموده است و همین گناهان گذشته وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به وی نمی‌رساند. [۳]
 
[۱]. شیخ حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج‏۱۰، ص۳۰۴، ح ۱۳۴۷۷.
 
[۲]. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوارالجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار (ط - بیروت)، دار إحیاء التراث العربی - بیروت، چاپ: دوم، ۱۴۰۳ ق، ج۶۰، ص۳۳۲.
 
[۳]. ابن طاووس، علی بن موسی، الإقبال بالأعمال الحسنه فیما یعمل مره فی السنه (ط - الحدیثه)، دفتر تبلیغات اسلامی - قم، چاپ: اول، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۷۳–۷۴.


== منابع ==
== منابع ==
خط ۵۲: خط ۳۹:
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =شد
  | تیترها =
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | ارزیابی کمی =شد
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ج
  | کیفیت =
  | کیفیت =ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۹

سؤال

حضرت پیامبراکرم(ص) می‌فرمایند که در ماه رمضان شیطان در بند است؛ خب، خدایی که می‌تواند شیطان را در ماه رمضان در بند بیاندازد، چرا، به‌جای یک ماه، شیطان را دوازده ماه به بند نمی‌اندازد تا بندگانش کمتر دچار گناه شوند؟ و آیا اثر در بند بودن شیطان در ماه رمضان در سراسر دنیا حس می‌شود؟ پس گناهانی که در ماه رمضان در سرتاسر دنیا اتفاق می‌افتد چگونه توجیه می‌شود؟

دربند بودن شیطان در ماه رمضان برگرفته شده از روایات و به این معنا است که برخی فرشتگان، شیطان را کنترل کرده و اجازه فعالیت به او نمی‌دهند. برخی قواعد عقلی و روایات این معنا را تأیید می‌کنند.

برخی دربند بودن شیطان را به معنای مَجاز دانسته و معتقدند مومنان با روزه‌داری و خود نگهداری از نعمت‌های دنیایی و گناهان، شیطان را محدود کرده و اجازه فعالیت به او نمی‌دهد. بر اساس برداشت مجازی از دربند کشیدن شیطان، تقوا و خودنگهداری انسان در ماه رمضان برنامهٔ شیطان برای انحراف او از صراط مستقیم را بر هم می‌زند.

برای علت وقوع گناه در ماه رمضان احتمالاتی داده شده است؛ از جمله اینکه در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند، بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب گناه است و با وجود در غل و زنجیر بودن شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود. همچنین گفته شده که گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده که قلب و عقل خود را سیاه نموده و همین گناهانِ گذشتهٔ وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به او نمی‌رساند.

دربند کشیدن به‌معنای حقیقی

با توجه به برخی روایات، احتمال به بند کشیده شدن به‌معنای حقیقی وجود دارد؛ از امام علی(ع) نقل شده است: «وقتی ماه رمضان فرا رسید، رسول خدا (ص) برخاست و خداوند را حمد گفت و ستایش کرد، سپس فرمود: ای مردم، خداوند شما را از دشمنان جنی و انسی نگاه داشت و فرمود که مرا فراخوانید تا برای شما اجابت کنم و به شما وعده اجابت داد. بدانید به راستی خداوند بر هر شیطان سرکش هفت تن از فرشتگانش را گمارده است و تا زمانی که این ماه شما [ماه رمضان‏] سپری نشده است، نمی‌توانند آزاد گردند.[۱]

با توجه به این روایت که خداوند برای هر شیطان هفت فرشته گمارده است تا آنها را کنترل کنند، می‌توان از روایت معنای حقیقی برداشت شود. دلیل این برداشت قاعده‌ای است که بر مبنای آن، اصل در هر سخنی معنای حقیقی و مطابقی آن است نه معنای مجازی و غیر حقیقی.[۲]

دربند کشیدن به‌معنای مجازی

ممکن است از دربند کشیدن معنای مجازی مراد باشد؛ یعنی خداوند با غل و زنجیر آزادی عمل را از شیطان نگرفته است، بلکه معنایی مجازی از این الفاظ برداشت می‌شود:

  • ماه رمضان ماهی است که انسان به‌وسیلهٔ روزه‌گرفتن در این ماه عملاً دست و پای شیطان را می‌بندد؛ یعنی این خود انسان است که به‌واسطهٔ تشنگی و گرسنگی از ورود شیطان به قلب خود و وسوسه‌های او جلوگیری می‌کند. در این زمینه از پیامبر(ص) نقل شده است: «إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیَجْرِی مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَی الدَّمِ أَلَا فَضَیِّقُوا مَجَارِیَهُ بِالْجُوعِ؛ شیطان در انسان جاری می‌شود، همچون جریان خون. پس با گرسنگی مجاری او را تنگ کنید.»؛[۳] این روایت به این معنا اشاره دارد که گرسنگی و روزه‌گرفتن از تأثیر شیطان در انسان جلوگیری می‌کند. از همین روی است که بسیار به کم‌خوری و گرفتن روزه سفارش شده است حتی در غیر ماه مبارک رمضان.[۴]
  • ماه رمضان به‌جهت خصوصیتی که دارد باعث به بند کشیده‌ شدن شیطان می‌شود: این ماه سرشار از معنویت است. ماهی است که قرآن در آن ماه نازل شده است. ماهی است که شب قدر در آن قرار دارد. عبادت در این ماه با ماه‌های دیگر متفاوت است. در این ماه حتی نفس‌کشیدن و خواب انسان عبادت است. تلاوت یک آیه از قرآن برابر با تلاوت کل قرآن است. همهٔ این موارد نشان از خصوصیت دینی است که این ماه نسبت به ماه‌های دیگر دارد. این خصوصیات مجازاً می‌تواند به‌معنای دربند شدن شیطان باشد.[۵]

علت وقوع گناه در ماه رمضان

برخی مطرح کرده‌اند که چرا با وجود در غل و زنجیر بودن شیطان در ماه رمضان انسان‌ها گناه می‌کنند؟ سید بن طاووس (درگذشتهٔ ۶۶۴ق) در کتاب اقبال الاعمال احتمالاتی را مطرح می‌کند:

  • هر ماه شیاطین مخصوص به خود را داشته باشد و در ماه رمضان تنها شیاطین آن ماه در بند می‌شوند؛ اما سایر شیاطین آزاد و مشغول فعالیت هستند.
  • منع شیاطین از گروه خاصی باشد که بنا به مصلحت و رحمت الهی مشخص می‌شوند و گرنه شیاطین افرادی چون کافران در غل و زنجیر نیستند.
  • اگرچه شیاطین در بند می‌شوند، ابلیس، رئیس آنان، همچنان آزاد است.
  • در ارتکاب گناه تنها شیاطین دخیل نیستند، بلکه گاه خود انسان عامل اصلی در ارتکاب گناه است و با وجود در غل و زنجیر بودن شیاطین در ماه رمضان او مرتکب گناه می‌شود.
  • گاه انسان قبل از ماه رمضان آنقدر مرتکب گناهان شده که قلب و عقل خود را سیاه نموده و همین گناهانِ گذشتهٔ وی کفایت می‌کند در استمرار غفلت و ارتکاب گناه و منع شیاطین سودی به او نمی‌رساند.[۶]

منابع

  1. الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت(ع)‏، ۱۴۰۹ق، ج‏۱۰، ص۳۰۴، ح ۱۳۴۷۷.
  2. جمعی از محققان، فرهنگ‌نامهٔ اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، ج۱، ص۳۲۵.
  3. المجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوارالجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق، ج۶۰، ص۳۳۲.
  4. ابن شعبة الحرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، تحقیق علی‌اکبر الغفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق، ص۱۱۳.
  5. گروه مؤلفان، پرسش‌ها و پاسخ‌های برگزیده ویژهٔ ماه مبارک رمضان، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳ش، ص۲۳-۵۰.
  6. ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (ط - الحدیثه)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۷۳–۷۴.