اخباریگری: تفاوت میان نسخه‌ها
(←عقاید) برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
Nazarzadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =') |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
مکتب اخباری را توضیح دهید. | مکتب اخباری را توضیح دهید. | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|حوزه و روحانیت|واژه‌ها}} | |||
اخباریگری، مکتبی علمی در مذهب شیعه است که توجه افراطی به حدیث دارد و قرآن، عقل و اجماع را جزو منابع استنباط شرعی نمی‌داند. مهمترین ویژگی این جریان فکری، انکار حجیت عقل در مصادر احکام شرعی است که سبب اخلافات زیادی با تفکر غالب و اجتهادی شیعه شده است. | اخباریگری، مکتبی علمی در مذهب شیعه است که توجه افراطی به حدیث دارد و قرآن، عقل و اجماع را جزو منابع استنباط شرعی نمی‌داند. مهمترین ویژگی این جریان فکری، انکار حجیت عقل در مصادر احکام شرعی است که سبب اخلافات زیادی با تفکر غالب و اجتهادی شیعه شده است. | ||
اخباریگری به عنوان یک مکتب توسط [[محمد امین استرابادی]] پایه‌گذاری شد و قرن یازدهم و دوازدهم اوج شکوفایی و چیرگی‌اش بر حوزه‌های علمیه و تفکر اجتهادی شیعه بود. افکار اخباری به نام اهل نقل و با تفکر حدیث‌گرایی در [[عصر غیبت]] توسط شیخ صدوق و کلینی آغاز گردید. | اخباریگری به عنوان یک مکتب توسط [[محمد امین استرابادی]] پایه‌گذاری شد و قرن یازدهم و دوازدهم اوج شکوفایی و چیرگی‌اش بر حوزه‌های علمیه و تفکر اجتهادی شیعه بود. افکار اخباری به نام اهل نقل و با تفکر حدیث‌گرایی در [[عصر غیبت]] توسط شیخ صدوق و کلینی آغاز گردید. | ||
اخباریان ظاهر قرآن را حجت نمی‌دانند و تنها تفسیر اهل بیت(ع) از قرآن را روا می‌دارند و با حجیت عقل سر ستیز دارند. اخباریان تندرو تمام روایات کتب اربعه و برخی تمام روایات وارده از اهل بیت را صحیح و عمل به آن را واجب می‌دانند. این مکتب فکری اجتهاد را حرام می‌دارند و تنها عمل به اخبار ائمه را واجب می‌دانند. با علم اصول فقه میانه‌ای ندارند و اجماع و ظنون معتبر و… را در استنباط احکام شرعی نافذ نمی‌دارند. | اخباریان ظاهر قرآن را حجت نمی‌دانند و تنها تفسیر اهل بیت(ع) از قرآن را روا می‌دارند و با حجیت عقل سر ستیز دارند. اخباریان تندرو تمام روایات [[کتب اربعه شیعه|کتب اربعه]] و برخی تمام روایات وارده از اهل بیت را صحیح و عمل به آن را واجب می‌دانند. این مکتب فکری اجتهاد را حرام می‌دارند و تنها عمل به اخبار ائمه را واجب می‌دانند. با علم اصول فقه میانه‌ای ندارند و اجماع و ظنون معتبر و… را در استنباط احکام شرعی نافذ نمی‌دارند. | ||
اهل اجتهاد و اصولیون از مبارزان همیشگی با اخباریان بودند و سرآمد آنان که در افول این جریان نقش اساسی داشت [[محمد باقر بهبهانی]] مشهور به وحید بهبهانی بود. | اهل اجتهاد و اصولیون از مبارزان همیشگی با اخباریان بودند و سرآمد آنان که در افول این جریان نقش اساسی داشت [[محمد باقر بهبهانی]] مشهور به وحید بهبهانی بود. | ||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
{{اصلی|عقاید اخباریگری}} | {{اصلی|عقاید اخباریگری}} | ||
اخباریون، گروهی از علمای شیعه‌اند که در مقابل اصولیین از استفاده عقل در اصول و فروع پرهیز می‌کردند و آن را موجب انحراف از صراط مستقیم می‌دانستند.<ref>کلام جدید، | اخباریون، گروهی از علمای شیعه‌اند که در مقابل اصولیین از استفاده عقل در اصول و فروع پرهیز می‌کردند و آن را موجب انحراف از صراط مستقیم می‌دانستند.<ref>خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، ج۱، ص۲۳.</ref> آنها تابع اخبارند و «اجتهاد» را باطل می‌دانند.<ref>مشکور، محمد جواد؛ و کاظم مدیرشانه چی، فرهنگ فرق اسلامی، ج۱، ص۴۰.</ref> | ||
مهمترین تفکر اخباریان این است که عقل را حجت نمی‌دانند و سایر اختلافات آنان با دیگر جریانات فکری از همین موضوع نشات می‌گیرد.<ref> | مهمترین تفکر اخباریان این است که عقل را حجت نمی‌دانند و سایر اختلافات آنان با دیگر جریانات فکری از همین موضوع نشات می‌گیرد.<ref>صبوریان، محسن، و حمید پارسانیا، «تحلیلی پیرامون فراز و فرود اخباریان»، تاریخ اسلام و ایران، دوره جدید، تابستان ۱۳۹۷ش، شماره ۳۸.</ref> اخباریان، تنها کتاب و سنت و برخی از آنان فقط سنّت را به عنوان دلیل احکام می‌پذیرند و از قرآن، جز آنچه تفسیرش از ائمه(ع) وارد شده است، قابل درک نمی‌دانند. اصولیان، ادلّه استنباط احکام را کتاب، سنّت، اجماع و عقل می‌دانند.<ref>صفره، حسین، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری، ج۱، ص۳۶.</ref> اخباریان روش اجتهاد و تفکر تحلیلی را در فقه شیعی محکوم می‌نمودند و به پیروی از ظواهر احادیث مذهبی دعوت می‌کردند.<ref>مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ج۱، ص۵۸.</ref> | ||
اخباری‌ها تمام روایات درج شده در [[کتاب اربعه]] را پذیرفته و به مقتضای آن عمل می‌کنند، و معتقدند که نیازی به علم رجال نیست. اما عالمان غیر اخباری همه اخبار ذکر شده در کتب اربعه (کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) را حجت و معتبر نمی‌دانند و می‌گویند ما نیاز کامل به علم رجال داریم. | اخباری‌ها تمام روایات درج شده در [[کتاب اربعه]] را پذیرفته و به مقتضای آن عمل می‌کنند، و معتقدند که نیازی به علم رجال نیست. اما عالمان غیر اخباری همه اخبار ذکر شده در کتب اربعه (کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) را حجت و معتبر نمی‌دانند و می‌گویند ما نیاز کامل به علم رجال داریم. | ||
اخباری‌ها معتقدند که باید امامان معانی قرآن را روشن سازند؛ و آن را تفسیر کنند، زیرا معانی آن بالاتر از اندیشه و درک افراد عادی است. از این نظر ظاهر قرآن حجت نیست.<ref>ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، | اخباری‌ها معتقدند که باید امامان معانی قرآن را روشن سازند؛ و آن را تفسیر کنند، زیرا معانی آن بالاتر از اندیشه و درک افراد عادی است. از این نظر ظاهر قرآن حجت نیست.<ref>جناتی، محمدابراهیم، ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص۳۶۱.</ref> این مکتب مدعی است که معنی هر آیه‌ای را از حدیث باید استفسار کرد، اگر ظاهر آیه‌ای بر مطلبی دلالت کند ولی حدیثی آمده باشد و بر ضد ظاهر آن آیه باشد، ما باید به مقتضای حدیث عمل کنیم و بگوییم معنی واقعی آیه را ما نمی‌دانیم.<ref>مطهری، مرتضی، کلیات علوم اسلامی، ج۱، ص۲۸۶.</ref> | ||
از دیگر اعتقادات آنان این است که اجماع و ظنون معتبر حجت نمی‌باشد و نیز برخی از آنان قائل به تحریف قرآن<ref> | از دیگر اعتقادات آنان این است که اجماع و ظنون معتبر حجت نمی‌باشد و نیز برخی از آنان قائل به [[تحریف قرآن در روایت سالم بن سلمه|تحریف قرآن]]<ref>بهشتی، ابراهیم، اخباریگری، تاریخ و عقاید، ج۱، ص۳۰۳.</ref> هستند.<ref>طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، ج۱، ص۲۲۲</ref> | ||
در اثر مقبولیت اخباریگری در قرن یازدهم و دوازدهم، بازگشت به آثار حدیثی شدت گرفت و همانند قرن چهارم و پنجم، به تدوین مجامع و موسوعه‌های حدیثی پرداخته شد.<ref> | در اثر مقبولیت اخباریگری در قرن یازدهم و دوازدهم، بازگشت به آثار حدیثی شدت گرفت و همانند قرن چهارم و پنجم، به تدوین مجامع و موسوعه‌های حدیثی پرداخته شد.<ref>صبوریان، محسن، حمید پارسانیا، «تحلیلی پیرامون فراز و فرود اخباریان»، تاریخ اسلام و ایران، دوره جدید، تابستان ۱۳۹۷، شماره ۳۸.</ref> | ||
== دوره‌های اخباریگری == | == دوره‌های اخباریگری == | ||
{{نوشتار اصلی|دوره‌های اخباریگری}} | {{نوشتار اصلی|دوره‌های اخباریگری}} | ||
اخباریگری به معنای یک مکتب فکری منسجم از قرن یازدهم شروع شد و تا اواخر قرن دوازدهم از قدرتمندترین جریان‌های فکری در حوزه‌های علمیه بود. اخباریگری به معنای حدیث‌گرایی و گرایش افراطی به روایات در عصر غیبت وجود داشت و از [[شیخ صدوق]] و [[کلینی]] آغاز گردید. هرچند برخی ادعا دارند این گرایش در زمان حضور و در میان اصحاب ائمه وجود داشت.<ref> | اخباریگری به معنای یک مکتب فکری منسجم از قرن یازدهم شروع شد و تا اواخر قرن دوازدهم از قدرتمندترین جریان‌های فکری در حوزه‌های علمیه بود. اخباریگری به معنای حدیث‌گرایی و گرایش افراطی به روایات در عصر غیبت وجود داشت و از [[شیخ صدوق]] و [[کلینی]] آغاز گردید. هرچند برخی ادعا دارند این گرایش در زمان حضور و در میان اصحاب ائمه وجود داشت.<ref>قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل. | ||
</ref> | |||
محمد امین استرابادی را مؤسس مکتب اخباریگری در آغاز قرن یازدهم می‌دانند که پس از او این جریان با قوت تمام ادامه پیدا کرد و بر تفکر اجتهادی تشیع تأثیر زیادی گذاشت.<ref> | محمد امین استرابادی را مؤسس مکتب اخباریگری در آغاز قرن یازدهم می‌دانند که پس از او این جریان با قوت تمام ادامه پیدا کرد و بر تفکر اجتهادی تشیع تأثیر زیادی گذاشت.<ref>فائز، قاسم، محمد شریفی ، «پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریگری»، دوفصلنامه کتاب قیم، پاییز و زمستان ۱۳۹۳، دوره ۴، شماره ۱۱ (ویژه علوم قرآن و حدیث).</ref> اخباریگری با افکار افراطی در قالب حدیث‌گرایی در دو قرن پس از او انسجام یافت و افکاری مانند عدم حجیت عقل و ظاهر قرآن و صحت روایات و وجوب عمل به آنان و… به عقاید این جریان شناخته شد. | ||
در اواخر قرن دوازدهم این نهضت فکری رو به افول نهاد و پس از آنکه برخی عقاید تند خود را کنار گذاشت و عالمان شاخص آن معتدل شناخته می‌شدند، آرام آرام تحت تأثیر مبارزات اصولیون، به عمر خود پایان داد.<ref> | در اواخر قرن دوازدهم این نهضت فکری رو به افول نهاد و پس از آنکه برخی عقاید تند خود را کنار گذاشت و عالمان شاخص آن معتدل شناخته می‌شدند، آرام آرام تحت تأثیر مبارزات اصولیون، به عمر خود پایان داد.<ref>قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل.</ref> | ||
== عالمان مشهور اخباری == | == عالمان مشهور اخباری == | ||
{{نوشتار اصلی|عالمان مشهور اخباری}} | {{نوشتار اصلی|عالمان مشهور اخباری}} | ||
اخباریگری عالمان بزرگ و زیادی داشت که از لحاظ تفکر اخباری یکسان نبودند. مؤسس این مکتب، محمد امین استرابادی و پس از او [[میرزا محمد اخباری]] و [[ملا خلیل قزوینی]]، شیخ عبدالله سماهیجی، سلیمان بحرانی و… گرایش شدید به حدیث داشتند و به‌طور کامل اخباری شناخته می‌شوند.<ref>دائرة المعارف فقه مقارن، | اخباریگری عالمان بزرگ و زیادی داشت که از لحاظ تفکر اخباری یکسان نبودند. مؤسس این مکتب، محمد امین استرابادی و پس از او [[میرزا محمد اخباری]] و [[ملا خلیل قزوینی]]، شیخ عبدالله سماهیجی، سلیمان بحرانی و… گرایش شدید به حدیث داشتند و به‌طور کامل اخباری شناخته می‌شوند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۱، ص۱۱۹.</ref> عالمانی همچون [[فیض کاشانی]]، [[شیخ یوسف بحرانی]]، [[علامه مجلسی]]، [[محمد تقی مجلسی]]، [[نعمت‌الله جزایری]]، [[حر عاملی]] از عالمان معتدل اخباری شناخته می‌شوند و بعضاً به تلفیق مکتب اصولی و اخباری شهره هستند.<ref>بهشتی، ابراهیم، اخباریگری، تاریخ و عقاید، ج۱، ص۵۴۵</ref> | ||
در میان اخباریان متقدم که بیشتر به اهل نقل مشهور هستند و نام اخباری مصطلح در آن زمان نبود، می‌توان به شیخ صدوق، کلینی، این قولویه، علی ابن بابویهٔ قمی و… اشاره کرد.<ref> | در میان اخباریان متقدم که بیشتر به اهل نقل مشهور هستند و نام اخباری مصطلح در آن زمان نبود، می‌توان به شیخ صدوق، کلینی، این قولویه، علی ابن بابویهٔ قمی و… اشاره کرد.<ref>قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.</ref> | ||
== آثار مکتوب == | == آثار مکتوب == | ||
| خط ۵۹: | خط ۶۱: | ||
== مبارزه علیه اخباریگری == | == مبارزه علیه اخباریگری == | ||
تقابل اصولیان و اخباریان که از سده ۱۱ق آغاز گردید و با تندروی‌های اخباریان ادامه یافت، در نهایت از سوی مجتهدان و در رأس ایشان [[آقا وحید بهبهانی]] به مبارزه‌ای جدی و منسجم بر ضد اخباریگری تبدیل شد. او در کنار بحث‌ها و استدلال‌های علمی خود در رد اخباریگری و اثبات طریقه اجتهاد و ضرورت به‌کارگیری اصول در استنباط احکام شرعی، از برخوردهای عملی نیز در راه مبارزه با اخباریگری رویگردان نبود، و نمازگزاردن به امامت شیخ یوسف بحرانی پیشوای اخباریان را تحریم کرد.<ref> | تقابل اصولیان و اخباریان که از سده ۱۱ق آغاز گردید و با تندروی‌های اخباریان ادامه یافت، در نهایت از سوی مجتهدان و در رأس ایشان [[آقا وحید بهبهانی]] به مبارزه‌ای جدی و منسجم بر ضد اخباریگری تبدیل شد. او در کنار بحث‌ها و استدلال‌های علمی خود در رد اخباریگری و اثبات طریقه اجتهاد و ضرورت به‌کارگیری اصول در استنباط احکام شرعی، از برخوردهای عملی نیز در راه مبارزه با اخباریگری رویگردان نبود، و نمازگزاردن به امامت شیخ یوسف بحرانی پیشوای اخباریان را تحریم کرد.<ref>قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل.</ref> کتاب الإجتهاد و الأخبار او بیانگر معیارهای او در تفکر اجتهادی است.<ref>تاریخ حدیث شیعه، طباطبایی، محمد کاظم، ص۲۴۵.</ref> | ||
از دیگر عالمانی که علم اصول فقه را در مقابل اخباریان نشر دادند می‌توان از محقق خوانساری، علامه شیروانی، آیه الله جمال الدین خوانساری و سید صدرالدین قمی نام برد که در دوره رواج اخباریت و فترت مباحث اصولی و اجتهادی که برخورد سطحی با احادیث شیوع پیدا کرده بود، همت عظیمی را بکار گرفتند و زمینه‌های پیدایش مدرسه وحید بهبهانی را فراهم آوردند که این مدرسه عصر نوینی را در تاریخ علم باز کرد.<ref> | از دیگر عالمانی که علم اصول فقه را در مقابل اخباریان نشر دادند می‌توان از محقق خوانساری، علامه شیروانی، آیه الله جمال الدین خوانساری و سید صدرالدین قمی نام برد که در دوره رواج اخباریت و فترت مباحث اصولی و اجتهادی که برخورد سطحی با احادیث شیوع پیدا کرده بود، همت عظیمی را بکار گرفتند و زمینه‌های پیدایش مدرسه وحید بهبهانی را فراهم آوردند که این مدرسه عصر نوینی را در تاریخ علم باز کرد.<ref>قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.</ref> | ||
پس از وحید بهبهانی، [[شیخ مرتضی انصاری]] که در رواج علم اصول فقه نقش داشت به مبارزه علیه اخباریان پرداخت. | پس از وحید بهبهانی، [[شیخ مرتضی انصاری]] که در رواج علم اصول فقه نقش داشت به مبارزه علیه اخباریان پرداخت. | ||
از دیگر مبارزان بر ضد اخباریان، [[شیخ جعفر نجفی]] مشهور به [[کاشف الغطاء]] است که از مخالفان میرزا محمد اخباری بود و در همین راستا دو رساله با عنوان [[کشف الغطاء عن معایب میرزا محمد عدو العلماء]] و [[رسالة المسائل و الاجوبة]] تألیف کرد.<ref> | از دیگر مبارزان بر ضد اخباریان، [[شیخ جعفر نجفی]] مشهور به [[کاشف الغطاء]] است که از مخالفان میرزا محمد اخباری بود و در همین راستا دو رساله با عنوان [[کشف الغطاء عن معایب میرزا محمد عدو العلماء]] و [[رسالة المسائل و الاجوبة]] تألیف کرد.<ref>قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل.</ref> | ||
استفاده اخباریان از شگردهای غیراخلاقی و شیوه‌های تند و افراطی علیه مجتهدان بزرگ، خود یکی از عواملی است که زوال حاکمیت آن را به دنبال داشت.<ref>ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ج۱، ص۳۵۴</ref> [[شهید مطهری]] اخباریان را مظهر جمود اسلامی می‌داند.<ref>یادداشت‌های استاد، | استفاده اخباریان از شگردهای غیراخلاقی و شیوه‌های تند و افراطی علیه مجتهدان بزرگ، خود یکی از عواملی است که زوال حاکمیت آن را به دنبال داشت.<ref>ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ج۱، ص۳۵۴</ref> [[شهید مطهری]] اخباریان را مظهر جمود اسلامی می‌داند.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، ج۱، ص۱۴۹.</ref> | ||
== مطالعه بیشتر == | == مطالعه بیشتر == | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۵: | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی نویسنده = | | بازبینی نویسنده = | ||
| | | ارزیابی کمی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۳۸
مکتب اخباری را توضیح دهید.
اخباریگری، مکتبی علمی در مذهب شیعه است که توجه افراطی به حدیث دارد و قرآن، عقل و اجماع را جزو منابع استنباط شرعی نمی‌داند. مهمترین ویژگی این جریان فکری، انکار حجیت عقل در مصادر احکام شرعی است که سبب اخلافات زیادی با تفکر غالب و اجتهادی شیعه شده است.
اخباریگری به عنوان یک مکتب توسط محمد امین استرابادی پایه‌گذاری شد و قرن یازدهم و دوازدهم اوج شکوفایی و چیرگی‌اش بر حوزه‌های علمیه و تفکر اجتهادی شیعه بود. افکار اخباری به نام اهل نقل و با تفکر حدیث‌گرایی در عصر غیبت توسط شیخ صدوق و کلینی آغاز گردید.
اخباریان ظاهر قرآن را حجت نمی‌دانند و تنها تفسیر اهل بیت(ع) از قرآن را روا می‌دارند و با حجیت عقل سر ستیز دارند. اخباریان تندرو تمام روایات کتب اربعه و برخی تمام روایات وارده از اهل بیت را صحیح و عمل به آن را واجب می‌دانند. این مکتب فکری اجتهاد را حرام می‌دارند و تنها عمل به اخبار ائمه را واجب می‌دانند. با علم اصول فقه میانه‌ای ندارند و اجماع و ظنون معتبر و… را در استنباط احکام شرعی نافذ نمی‌دارند.
اهل اجتهاد و اصولیون از مبارزان همیشگی با اخباریان بودند و سرآمد آنان که در افول این جریان نقش اساسی داشت محمد باقر بهبهانی مشهور به وحید بهبهانی بود.
عقاید
اخباریون، گروهی از علمای شیعه‌اند که در مقابل اصولیین از استفاده عقل در اصول و فروع پرهیز می‌کردند و آن را موجب انحراف از صراط مستقیم می‌دانستند.[۱] آنها تابع اخبارند و «اجتهاد» را باطل می‌دانند.[۲]
مهمترین تفکر اخباریان این است که عقل را حجت نمی‌دانند و سایر اختلافات آنان با دیگر جریانات فکری از همین موضوع نشات می‌گیرد.[۳] اخباریان، تنها کتاب و سنت و برخی از آنان فقط سنّت را به عنوان دلیل احکام می‌پذیرند و از قرآن، جز آنچه تفسیرش از ائمه(ع) وارد شده است، قابل درک نمی‌دانند. اصولیان، ادلّه استنباط احکام را کتاب، سنّت، اجماع و عقل می‌دانند.[۴] اخباریان روش اجتهاد و تفکر تحلیلی را در فقه شیعی محکوم می‌نمودند و به پیروی از ظواهر احادیث مذهبی دعوت می‌کردند.[۵]
اخباری‌ها تمام روایات درج شده در کتاب اربعه را پذیرفته و به مقتضای آن عمل می‌کنند، و معتقدند که نیازی به علم رجال نیست. اما عالمان غیر اخباری همه اخبار ذکر شده در کتب اربعه (کافی، من لا یحضره الفقیه، تهذیب و استبصار) را حجت و معتبر نمی‌دانند و می‌گویند ما نیاز کامل به علم رجال داریم.
اخباری‌ها معتقدند که باید امامان معانی قرآن را روشن سازند؛ و آن را تفسیر کنند، زیرا معانی آن بالاتر از اندیشه و درک افراد عادی است. از این نظر ظاهر قرآن حجت نیست.[۶] این مکتب مدعی است که معنی هر آیه‌ای را از حدیث باید استفسار کرد، اگر ظاهر آیه‌ای بر مطلبی دلالت کند ولی حدیثی آمده باشد و بر ضد ظاهر آن آیه باشد، ما باید به مقتضای حدیث عمل کنیم و بگوییم معنی واقعی آیه را ما نمی‌دانیم.[۷]
از دیگر اعتقادات آنان این است که اجماع و ظنون معتبر حجت نمی‌باشد و نیز برخی از آنان قائل به تحریف قرآن[۸] هستند.[۹]
در اثر مقبولیت اخباریگری در قرن یازدهم و دوازدهم، بازگشت به آثار حدیثی شدت گرفت و همانند قرن چهارم و پنجم، به تدوین مجامع و موسوعه‌های حدیثی پرداخته شد.[۱۰]
دوره‌های اخباریگری
اخباریگری به معنای یک مکتب فکری منسجم از قرن یازدهم شروع شد و تا اواخر قرن دوازدهم از قدرتمندترین جریان‌های فکری در حوزه‌های علمیه بود. اخباریگری به معنای حدیث‌گرایی و گرایش افراطی به روایات در عصر غیبت وجود داشت و از شیخ صدوق و کلینی آغاز گردید. هرچند برخی ادعا دارند این گرایش در زمان حضور و در میان اصحاب ائمه وجود داشت.[۱۱]
محمد امین استرابادی را مؤسس مکتب اخباریگری در آغاز قرن یازدهم می‌دانند که پس از او این جریان با قوت تمام ادامه پیدا کرد و بر تفکر اجتهادی تشیع تأثیر زیادی گذاشت.[۱۲] اخباریگری با افکار افراطی در قالب حدیث‌گرایی در دو قرن پس از او انسجام یافت و افکاری مانند عدم حجیت عقل و ظاهر قرآن و صحت روایات و وجوب عمل به آنان و… به عقاید این جریان شناخته شد.
در اواخر قرن دوازدهم این نهضت فکری رو به افول نهاد و پس از آنکه برخی عقاید تند خود را کنار گذاشت و عالمان شاخص آن معتدل شناخته می‌شدند، آرام آرام تحت تأثیر مبارزات اصولیون، به عمر خود پایان داد.[۱۳]
عالمان مشهور اخباری
اخباریگری عالمان بزرگ و زیادی داشت که از لحاظ تفکر اخباری یکسان نبودند. مؤسس این مکتب، محمد امین استرابادی و پس از او میرزا محمد اخباری و ملا خلیل قزوینی، شیخ عبدالله سماهیجی، سلیمان بحرانی و… گرایش شدید به حدیث داشتند و به‌طور کامل اخباری شناخته می‌شوند.[۱۴] عالمانی همچون فیض کاشانی، شیخ یوسف بحرانی، علامه مجلسی، محمد تقی مجلسی، نعمت‌الله جزایری، حر عاملی از عالمان معتدل اخباری شناخته می‌شوند و بعضاً به تلفیق مکتب اصولی و اخباری شهره هستند.[۱۵]
در میان اخباریان متقدم که بیشتر به اهل نقل مشهور هستند و نام اخباری مصطلح در آن زمان نبود، می‌توان به شیخ صدوق، کلینی، این قولویه، علی ابن بابویهٔ قمی و… اشاره کرد.[۱۶]
آثار مکتوب
کتاب‌های زیادی از عالمان اخباری درباره مبانی اخباریگری و نشر عقاید آن تألیف شده است. از جمله:
- الفوائد المدنیه نوشته محمد امین استرابادی.
- البرهان فی التکلیف و البیان نوشته میرزا محمد اخباری.
- قسبة العجول نوشته میرزا محمد اخباری.
- کشف الأسرار فی شرح الاستبصار نوشته سلیمان بن عبدالله بحرانی ماحوزی.
- غایة المرام نوشته نعمت‌الله بن عبدالله جزائری.
- الاقتصاد فی شرح الارشاد نوشته عبد النبی بن سعد جزائری.
- منتقی الجمان و تحریر طاوسی اثر حسن بن زین الدین عاملی مشهور به صاحب معالم.
- صافی در شرح کافی نوشته ملا خلیل قزوینی.
در دوران اوج اخباریگری در قرن یازدهم و دوازدهم بازگشت به آثار روایی شدت گرفت و کتاب‌های بزرگ و عظیمی در حوزه روایت تدوین شده است. از آن جمله می‌توان به وسائل الشیعه، بحار الانوار، الوافی، تفسیر برهان و… اشاره کرد.
مبارزه علیه اخباریگری
تقابل اصولیان و اخباریان که از سده ۱۱ق آغاز گردید و با تندروی‌های اخباریان ادامه یافت، در نهایت از سوی مجتهدان و در رأس ایشان آقا وحید بهبهانی به مبارزه‌ای جدی و منسجم بر ضد اخباریگری تبدیل شد. او در کنار بحث‌ها و استدلال‌های علمی خود در رد اخباریگری و اثبات طریقه اجتهاد و ضرورت به‌کارگیری اصول در استنباط احکام شرعی، از برخوردهای عملی نیز در راه مبارزه با اخباریگری رویگردان نبود، و نمازگزاردن به امامت شیخ یوسف بحرانی پیشوای اخباریان را تحریم کرد.[۱۷] کتاب الإجتهاد و الأخبار او بیانگر معیارهای او در تفکر اجتهادی است.[۱۸]
از دیگر عالمانی که علم اصول فقه را در مقابل اخباریان نشر دادند می‌توان از محقق خوانساری، علامه شیروانی، آیه الله جمال الدین خوانساری و سید صدرالدین قمی نام برد که در دوره رواج اخباریت و فترت مباحث اصولی و اجتهادی که برخورد سطحی با احادیث شیوع پیدا کرده بود، همت عظیمی را بکار گرفتند و زمینه‌های پیدایش مدرسه وحید بهبهانی را فراهم آوردند که این مدرسه عصر نوینی را در تاریخ علم باز کرد.[۱۹]
پس از وحید بهبهانی، شیخ مرتضی انصاری که در رواج علم اصول فقه نقش داشت به مبارزه علیه اخباریان پرداخت.
از دیگر مبارزان بر ضد اخباریان، شیخ جعفر نجفی مشهور به کاشف الغطاء است که از مخالفان میرزا محمد اخباری بود و در همین راستا دو رساله با عنوان کشف الغطاء عن معایب میرزا محمد عدو العلماء و رسالة المسائل و الاجوبة تألیف کرد.[۲۰]
استفاده اخباریان از شگردهای غیراخلاقی و شیوه‌های تند و افراطی علیه مجتهدان بزرگ، خود یکی از عواملی است که زوال حاکمیت آن را به دنبال داشت.[۲۱] شهید مطهری اخباریان را مظهر جمود اسلامی می‌داند.[۲۲]
مطالعه بیشتر
- مصادر الاستنباط بین الاصولیین والأخباریین، محمد عبدالحسین محسن الغراوی. دار الهادی.
- مقدمه‌ای بر فقه شیعه، مدرسی طباطبایی، ترجمه آصف فکرت، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸.
- تاریخ حدیث شیعه، محمد کاظم طباطبایی، سمت، چاپ دوم. ۱۳۸۹.
- ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، محمد ابراهیم جناتی، کیهان، ۱۳۷۲.
منابع
- ↑ خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، ج۱، ص۲۳.
- ↑ مشکور، محمد جواد؛ و کاظم مدیرشانه چی، فرهنگ فرق اسلامی، ج۱، ص۴۰.
- ↑ صبوریان، محسن، و حمید پارسانیا، «تحلیلی پیرامون فراز و فرود اخباریان»، تاریخ اسلام و ایران، دوره جدید، تابستان ۱۳۹۷ش، شماره ۳۸.
- ↑ صفره، حسین، تاریخ حدیث شیعه در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری، ج۱، ص۳۶.
- ↑ مدرسی، سید حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ج۱، ص۵۸.
- ↑ جناتی، محمدابراهیم، ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، ص۳۶۱.
- ↑ مطهری، مرتضی، کلیات علوم اسلامی، ج۱، ص۲۸۶.
- ↑ بهشتی، ابراهیم، اخباریگری، تاریخ و عقاید، ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ طباطبایی، محمد کاظم، تاریخ حدیث شیعه، ج۱، ص۲۲۲
- ↑ صبوریان، محسن، حمید پارسانیا، «تحلیلی پیرامون فراز و فرود اخباریان»، تاریخ اسلام و ایران، دوره جدید، تابستان ۱۳۹۷، شماره ۳۸.
- ↑ قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل.
- ↑ فائز، قاسم، محمد شریفی ، «پیدایش، سیر تطور و تداوم اخباریگری»، دوفصلنامه کتاب قیم، پاییز و زمستان ۱۳۹۳، دوره ۴، شماره ۱۱ (ویژه علوم قرآن و حدیث).
- ↑ قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۱، ص۱۱۹.
- ↑ بهشتی، ابراهیم، اخباریگری، تاریخ و عقاید، ج۱، ص۵۴۵
- ↑ قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.
- ↑ قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل.
- ↑ تاریخ حدیث شیعه، طباطبایی، محمد کاظم، ص۲۴۵.
- ↑ قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۳۷.
- ↑ قیصری، احسان، «اخباریان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ذیل مدخل.
- ↑ ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، جناتی، محمدابراهیم، ج۱، ص۳۵۴
- ↑ مطهری، مرتضی، یادداشت‌های استاد، ج۱، ص۱۴۹.