آمرزش گناه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
 
(۶۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
گناه و آمرزش گناه در قرآن کریم، چگونه آمده و با چه بیانی به توضیح آن پرداخته است.
آمرزش گناه در قرآن کریم، چگونه آمده و با چه بیانی به توضیح آن پرداخته است؟{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
[[گناه]] در زبان فارسی به معنای ویران ساختن و خراب کردن می‌باشد؛ در اصطلاح اخلاق اسلامی هرگونه ارتکاب مناهی و سرپیچی از فرمان خداوند گناه محسوب می‌شود.<ref>خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن و قرآن پژوهشی، تهران، انتشارات ناهید و دوستان، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۹۲۱.</ref>بحث گناه که در برخی کتاب‌های اخلاقی تحت عنوان «مهلکات»<ref>تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، چاپ چهارهم، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۳۳.</ref> آمده است، از مهم‌ترین و از مبنایی‌ترین مباحث دینی می‌باشد.


در قرآن مصادیق زیادی برای گناه شمرده شده است از جمله شرک به خداوند، ظلم، کشتن ناحق، ندادن زکات، ریا، دروغ، خوردن شراب، خیانت، خوردن مال یتیم، آزردن پدر و مادر، زنا و...
آمرزش و بخشش گناه بندگان از سوی خداوند از مفاهیم مهم و پرکاربرد در قرآن است. آمرزش و مغفرت الهی زمانی تحقق می‌یابد که بنده، استغفار و توبه کند و از کار خود پشیمان باشد و از خداوند طلب بخشش کند. در قرآن، پس از ایمان و توبه و استغفار، انجام [[عمل صالح]] و کارهای خوب، دادنِ قرض و [[صدقه]]، عبادت و [[تقوا]]، و [[جهاد]] در راه خدا از مصادیقی است که راه آمرزش گناه توسط خداوند را باز می‌کند.


در مقابل، راه هایی برای آمرزش گناه قرار داده است که انسان بتواند با توبه به راه هدایت شده برگردد. از جمله: از بین بردن بدی‌ها با خوبی‌ها، توبه و عمل صالح، نماز، هجرت و جهاد و...
غفران الهی، وعده‌ای است که خداوند به گناهکاران داده است که آنان با توبه و استغفار و عمل صالح بتوانند به سوی خداوند برگردند و لطف و رحمت خداوند در دنیا و آخرت شامل آنان شود.
{{فضایل اخلاقی در قرآن}}
== غفران الهی ==
بسیاری از اسماء الهی دلالت بر رحمت و غفران الهی دارد. نام‌هایی همچون [[غفور]]، [[غفار]]، [[حلیم]]، [[رحیم]]،‌ [[رحمان]]، [[تواب]]، [[ارحم الراحمین]] و... نشان از بخشش خداوند دارد. به طور مثال غفور  ۹۱ بار در قرآن آمده و با صفاتى مانند: «رحيم»، «عفو»، «عزيز»، «شكور»، «ودود» و «حليم» همراه مى‌باشد. یا لفظ رحمان در قرآن ۵۷ بار و اسم رحيم ۹۵بار وارد شده و در تمام موارد به عنوان وصف خدا آمده‌اند.<ref>سبحانی، جعفر، منشور جاويد، ج۲، ص۳۰۷</ref>


== گناهان کبیره فردی<ref>قرائتی، محسن، ره توشه تبلیغ، تهران، مؤسسه درس‌هایی از قرآن کریم (سایت اینترنتی: www.Qaraati.ir).</ref> ==
بخشش گناهان بندگان از سنت‌ها و مفاهیم مهم دینی است. غفران و بخشش الهی بارها در قرآن آمده است و خداوند وعده داده است که گناهان بندگان توبه‌کننده‌اش را می‌پذیرد: {{قرآن|قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ|ترجمه=بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.|سوره=زمر|آیه=53}} مفسران درباره این آیه گفته‌اند كه از اميدبخش‌‏ترين آيات قرآن مجيد نسبت به همه گنهكاران است. طبق روايتى [[امام على(ع)]] فرمود: در تمام قرآن آيه‏‌اى وسيع‌تر از اين آيه نيست.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۱۹، ص ۴۹۹.</ref> خداوند در قرآن بارها از مغفرت و رحمت خود سخن می‌کند و مردم را به سوی خود فرامی‌خواند و دعوت می‌کند که به سوی غفران الهی بشتابند.<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۳۳.</ref>
۱. شرک به خداوند، که در آیه ۷۲ [[سوره مائده]] آمده است.


۲. گناهان زبان، چشم و گوش که در [[سوره نور]]، آیه ۳۰ و ۱۹ آمده است.
توبه و استغفار و انجام دستورات قرآن از جمله عمل صالح، از اسباب مغفرت الهی دانسته می‌شود.<ref>افق اعلى، محسنى، شيخ محمد آصف،‌ ج۳، ص۲۰۸</ref>


۳. [[غیبت]] که در [[سوره حجرات]]، آیه ۱۲، آمده است.<ref>تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، تهران، انتشارات سازمان چاپ و انتشارات، چاپ چهارم، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۳۳.</ref>
== استغفار و توبه ==
[[استغفار]] و [[توبه]] گناهکار اولین شرط برای آمرزش اوست. واژه استغفار ۴۲بار در قرآن‌ كريم‌ به‌ شكل‌هايی گوناگون‌ آمده‌ است‌ كه‌ در بيشتر موارد، به‌ صيغه امر و از سوی خداوند خطاب‌ به‌ بندگان‌ است‌.<ref>دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۳۳۲۵</ref> استغفار یعنی طلب بخشش و غفران از خداوند و توبه یعنی پشیمانی از انجام گناه. توبه در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است. توبه و واژگان هم‌ریشه آن ۸۷ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته‌اند. در بسیاری از آیات توبه و استغفار در کنار هم آمده است.<ref>کیانی فرید،‌ مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳.</ref>


۴. سخن‌چینی که در [[سوره قلم]]، آیات ۱۳–۱۱ و [[سوره هُمَزه]]، آیه ۱۵ آمده است.
آيات فراوانى از قرآن دليل بر عموميّت توبه و شمول آن نسبت به جميع گناهان است.<ref>سوره انعام، آیه ۵۴؛ سوره آل عمران، آیه ۱۳۵؛ سوره نور، آیه ۳۱.</ref> توبه سبب آمرزش همه گناهان حتى شرك خواهد شد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ج۱، ص۲۲۵.</ref> در آیه ۸ [[سوره تحریم]] شرط آمرزش گناه را توبه خالصانه می‌داند: «تَوْبَةً نَصُوحًا». مفسران [[توبه نصوح]] را واجد چهار شرط می‌دانند: «پشيمانى قلبى، استغفار زبانى، ترك گناه، و تصميم بر ترك در آينده.»<ref>تفسير نمونه، ناصر، مکارم شیرازی،‌ ج۲۴، ص۲۹۰.</ref> توبه گناهان گذشته را نابود می‌سازد، همان گونه که اسلام آثار کفر و جاهلیت را به طور کلی از میان می‌برد.<ref>توبه، یوسف قرضاوی، به نقل از [https://sozimihrab.org/%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85%D9%84-%D9%85%D9%88%D8%AB%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%AD%D9%88-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%DA%AF%D9%86%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C/ «عوامل موثر در محو آثار گناهان»]
</ref>


۵. [[ریا]] که در [[سوره ماعون]]، آیه ۷۴ و [[سوره نساء]]، آیه ۱۴۲ آمده است.
{{جعبه نقل‌قول|امام علی(ع): در توبه نمودن از گناهان خود تعجيل كنيد و توبه را به تأخير نيندازيد!<ref>پند جاويد، مصباح یزدی، محمد تقی، ج۲، ص۱۳۴</ref>}}


۶. عجب و خودپسندی که در [[سوره توبه]]، آیه ۲۵ و [[سوره حشر]]، آیه ۲ و [[سوره فاطر]]، آیه ۸ آمده است.
بارها در قرآن ذکر شده است که در قدم اول آمرزش گناه، انسان باید توبه کند و از گناه خود پشیمان باشد:{{قرآن||ترجمه=مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، که خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل می‌کند.|سوره=فرقان|آیه=۷۰}} و در آیات زیادی استغفار و توبه به صورت امر آمده است و بندگان را سفارش به این کار می‌کند تا گناهانشان بخشیده شود. خداوند توبه‌کنندگان را دوست دارد.<ref>سوره بقره، آیه ۲۲۲.</ref> در قرآن از زبان [[حضرت شعیب(ع)]] گفته می‌شود که از پرودگار خود آمرزش بخواهید (استغفار) و توبه کنید که پرودگار مهربان است.<ref>سوره هود، آیه ۹۰.</ref> هرجا که استغفار در قرآن با فعل امر گفته شده، با اوصاف [[غفار]]، [[غفور]]، [[رحیم]] و [[ودود]] آمده است.


۷. شراب خواری که در سوره مائده، آیهٔ ۹۰ آمده است.
== تقوا و عبادت ==
یکی از مواردی که قرآن تأکید دارد که با انجام آن گناهان بندگان را از بین می برد [[تقوا]] و دوری از گناه است: {{قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ|ترجمه=اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براى شما [نيروى‌] تشخيص [حق از باطل‌] قرار مى‌دهد؛ و گناهانتان را از شما مى‌زدايد؛ و شما را مى‌آمرزد؛ و خدا داراى بخشش بزرگ است.|سوره=انفال|آیه=۲۹}} مفسران ذیل این آیه توضیح داده‌اند که تقوا و پرهیزکاری گناهان را از بین می‌برد.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ج۹، ص۱۰۰.</ref>


== گناهان کبیره اجتماعی<ref>قرائتی، محسن، ره توشه تبلیغ.</ref> ==
تقوا از مهمترین عوامل آمرزش گناه است.<ref>سوره نوح، آیه ۳ و ۴. سوره حدید، آیه ۲۸، سوره احزاب، آیه ۷۰ و ۷۱.</ref> همچنین در جای دیگر قرآن آمده است که اجتناب از گناهان کبیره، باعث آمرزش گناهان دیگر می‌شود.<ref>سوره نساء، آیه ۳۱</ref> در [[سوره نوح]] طاعت و عبادت خداوند و تقوا سبب آمرزش گناه دانسته شده است.<ref>سوره نوح، آیات ۳و ۴.</ref>
۱. نپرداختن [[زکات]] واجب که در سوره توبه، آیه ۳۵ آمده است.


۲. گواهی به دروغ و کتمان گواهی به حق که در [[سوره بقره]]، آیه ۲۸۳ آمده است.
{{جعبه نقل‌قول|راه‌هاى آمرزش گناه متعدد است و يكى از راه‌هاى آمرزش گناه، اجتناب از كباير است. كسانى كه مقيد مى‌باشند و مرتكب گناهان كبيره نمى‌شوند موجبات آمرزش خود را فراهم مى‌آورند. و البته يكى از گناهان كبيره همان اصرار بر صغيره است.<ref>پند جاويد، مصباح یزدی، محمد تقی، ج۱، ص۲۷۰</ref>}}


۳. خیانت که در [[سوره آل‌عمران]]، آیه ۱۶۱ آمده است.
یاد خدا و استغفار از مقدمات آمرزش گناه است.<ref>سوره آل‌عمران، آیه ۱۳۵.</ref> و نیز نماز از حسناتی است که گناهان را از بین می‌برد:{{قرآن||ترجمه=نماز را در دو طرف روز و اوایل شب برپا دار، چرا که نیکی‌ها، بدی‌ها را بر طرف می‌سازد.|سوره=هود|آیه=۱۱۴}} [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر المیزان]] ذیل این آیه نوشته است نمازها حسناتى است كه در دل‌هاى مؤمنين وارد شده و آثار معصيت و تيرگی‌هايى كه دل‌هايشان از ناحيه سيئات كسب كرده از بين می‌‏برد.<ref>طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسير الميزان، ج۱۱، ص۷۸.</ref>


۴. قطع رحم که در [[سوره رعد]]، آیه ۲۵ آمده است.
'''تبعیت از پیامبر(ص)'''


۵. عقوق والدین که در [[سوره مریم]]، آیه ۳۲ آمده است.
یکی از مهمترین عوامل آمرزش گناه، تبعیت از راه [[پیامبر(ص)]] است. این تبعیت همان ایمان و تقوا است. پیرو پیامبر (ص) بودن، به معنای انجام واجبات و ترک نواهی و منکرات است. اینگونه خداوند گناهان را می‌بخشد. در قرآن آمده که به پیامبر گفته می‌شود که به مردم بگوید اگر خداوند را دوست دارند باید از من پیروی کنند.<ref>سوره انفال، آیه ۷۰، سوره آل‌عمران، آیه ۳۱.</ref>


۶. کشتن انسان مؤمن که در [[سوره نساء]]، آیه ۹۳ آمده است.
نزديكى خدا به بنده، گناهان او را از بين می‌برد و می‌آمرزد<ref>طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسير الميزان،  ج۳، ص۲۵۱.</ref> و این نزدیکی حاصل تقوا و پرهیزکاری است.


۷. نسبت ناروا به زن پاکدامن که در [[سوره نور]]، آیه ۲۳ آمده است.
== ایمان و عمل صالح ==
[[ایمان]] و [[عمل صالح]]، از اعمالی است که سبب آمرزش گناه می‌شود.<ref>سوره احقاف، آیه ۳۱.</ref> انسان بدون ایمان نمی‌تواند مشمول رحمت و بخشش خداوند قرار بگیرد. ایمان و عمل صالح در حدود ۱۰۰ بار همراه باهم در قرآن ذکر شده اند.<ref>محدثى، جواد، «عمل، معیار ایمان»، فرهنگ کوثر، ۱۳۸۸ش، شماره ۷۸.</ref> عمل صالح از آموزه‌های مهم قرآنی است. خداوند می‌فرماید: {{قرآن|ترجمه=کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را می‌پوشانیم.|سوره=عنکبوت|آیه=۷}} در [[سوره محمد]] آمده است مومنانی که عمل صالح انجام می‌دهند خداوند گناهان و بدی‌های آنان را می‌زداید و از بین می‌برد.<ref>سوره محمد، آیه ۲.</ref> و ایشان با توبه به سوی خداوند می‌روند.<ref>سوره فرقان، آیه ۷۱.</ref> نخست بايد در پرتو اعمال صالح از گناهان پاك شد سپس وارد بساط قرب پروردگار و بهشت و نعمت‌هاى او گرديد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۳، ص۲۲۳.
</ref>


۸. خوردن مال یتیم که در سوره نساء، آیه ۱۰ آمده است..
'''حسنات'''


۹. فرار از جبهه و جهاد که در [[سوره انفال]]، آیه ۱۶ آمده است.
یکی از عواملی که سیئات (گناهان) را از بین می‌برد، انجام حسنات (نیکی‌ها) است. حسنات در قرآن مصادیق زیادی دارد. و عبادات و نماز و انفاق را شامل می‌شود و بر هر کار خیر و خوبی اطلاق دارد. برخی هم حلم و صبر را هم از مصادیق آن می‌دانند.<ref>طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسير الميزان، ج۱۶، ص۷۷.
</ref> اعمال نیک، اعمال بد را از بین می‌برد. كار نيك كه از انگيزه الهى سر چشمه گرفته، آثار گناه را از بنده می‌شويد و تيرگی‌ها را به روشنايى مبدل می‌سازد.<ref>مکارم شیرازی،‌ ناصر، تفسير نمونه، ج۲۴، ص۲۶۷.</ref> قرآن بارها یادآور شده است که بدی‌ها را با خوبی دفع کنید<ref>سوره هود آیه ۱۱۴، سوره قصص آیه ۵۴</ref>:{{قرآن||ترجمه=و بدی را به نیکی دفع کنند.|سوره=رعد|آیه=۲۲}}


۱۰. رباخواری که در سوره بقره، آیه ۲۷۵ آمده است.
== هجرت و جهاد ==
خداوند در قرآن فرموده است کسانی که در راه من هجرت کرده‌اند و از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و در راه خدا آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند گناهان آنان را می‌بخشم و آنها را به بهشت درمی‌آورم.<ref>سوره صف، آیه ۱۱ و ۱۲. سوره آل عمران، آیه ۱۹۵.</ref> مفسران ذیل این آیه گفته‌اند تمام كسانى كه در راه خدا هجرت كرده‌‏اند و از خانه و وطن خود بيرون رانده شده‌‏اند و در راه خدا آزار ديده‌‏اند و جهاد كردند، نخستين احسانى كه از طرف خداوند در حق آنان خواهد شد اين است كه خداوند، قسم ياد كرده كه گناهان آنها را خواهد بخشيد و تحمل اين شدائد و رنجها را كفاره گناهانشان قرار می‌دهد تا به‌كلى از گناه پاك شوند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۳، ص۲۲۲.
</ref>


۱۱ [[زنا]] که در [[سوره فرقان]]، آیات ۶۹ و ۶۸ آمده است.
== صدقه و قرض ==
صدقه دادن باعث از بین رفتن گناهان می‌شود. در آیه ۲۷۱ [[سوره بقره]] امر به صدقه دادن شده است و خداوند پس از آن می فرماید با این کار خداوند از گناهان شما می‌گذرد. مفسران ذیل این آیه گفته‌اند انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عميق دارد زيرا بعد از دستور [[انفاق]] در اين آیه می‌‏فرمايد: «و گناهان شما را می‌‏پوشاند».<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۲، ص۳۴۶.</ref> در قرآن، صدقه دادن سبب تطهیر و تزکیه می‌شود. خداوند به پیامبر (ص) می‌فرماید صدقه (زکات) مردم را بگیر که سبب طهارت و تزکیه آنان می‌شود.<ref>سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>


== جبران گناه ==
قرض دادن یکی از راه‌های آمرزش گناه است که قرآن به آن اشاره کرده است: {{قرآن|إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ|ترجمه=اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است!|سوره=تغابن|آیه=۱۷}} از اين آیه معلوم می‌‏شود كه انفاق مانند توبه از مكفّرات است‏.<ref>قرشی، علی اکبر، تفسير احسن الحديث، ج۱۱، ص۲۰۰.
۱. از بین بردن بدی‌ها با خوبی‌ها: {{قرآن||ترجمه=و بدی را به نیکی دفع کنند.|سوره=رعد\قصص|آیه=۲۲\۵۴}}
</ref>حلیم بودن خداوند در این اشاره به آمرزش گناهان و عدم تعجیل در عقول بندگان است.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، لغات در تفسير نمونه، ج۱، ص۱۹۴.</ref> و نیز آیه ۱۲ [[سوره مائده]] هم به این مضمون تصریح کرده است: «لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ».
 
۲. توبه و عمل صالح: {{قرآن||ترجمه=مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، که خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل می‌کند.|سوره=فرقان|آیه=۷۰}}
 
۳. برپایی نماز: {{قرآن||ترجمه=نماز را در دو طرف روز و اوایل شب برپا دار، چرا که نیکی‌ها، بدی‌ها را بر طرف می‌سازد.|سوره=هود|آیه=۱۱۴}}
 
۴. دوری از گناهان: {{قرآن|إِن تَجْتَنِبُواْ کبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکفِّرْ عَنکمْ سَیِّئَاتِکمْ|ترجمه=اگر از گناهان کبیره‌ای که از آن نهی شده‌اید، اجتناب کنید گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم.|سوره=نساء|آیه=۳۱}}
 
۵. عمل صالح: {{قرآن|ترجمه=کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را می‌پوشانیم.|سوره=عنکبوت|آیه=۷}}
 
۶. هجرت و جهاد: {{قرآن||ترجمه=پس آنها که در راه خدا هجرت کردند و از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند، سوگند یاد می‌کنم که گناهان آن‌ها را می‌پوشانم و محو می‌کنم.|سوره=آل عمران|آیه=۱۹۵}}
 
<span></span>
{{مطالعه بیشتر}}
{{مطالعه بیشتر}}


== مطالعه بیشتر ==
== مطالعه بیشتر ==
۱ـ گناه‌شناسی، محسن قرائتی.
۲ـ اخلاق الاهی، آیت الله مجتبی تهرانی.
۳ـ اخلاق در قرآن دوره ۳ جلدی، آیت الله مکارم شیرازی.
۴ـ دروس اخلاق اسلامی، سید محمد علی جزایری.
۵. زیبایی‌های اخلاق، حسین انصاریان.


<span></span>
* گناه‌شناسی، محسن قرائتی.
* اخلاق در قرآن دوره ۳ جلدی، آیت الله مکارم شیرازی.<span></span>
== جستارهای وابسته==
*[[مصادیق گناه در قرآن]]


== منابع ==
== منابع ==
خط ۸۱: خط ۷۱:
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
  | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
|شاخه فرعی۱ = اخلاق در قرآن
| شاخه فرعی۱ = اخلاق در قرآن
|شاخه فرعی۲ = رذایل اخلاقی
| شاخه فرعی۲ = رذائل اخلاقی
|شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =شد
  | تیترها =
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | بازبینی نویسنده =
| ارزیابی کمی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ب
  | کیفیت =
  | کیفیت =ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۲۹

سؤال
آمرزش گناه در قرآن کریم، چگونه آمده و با چه بیانی به توضیح آن پرداخته است؟


آمرزش و بخشش گناه بندگان از سوی خداوند از مفاهیم مهم و پرکاربرد در قرآن است. آمرزش و مغفرت الهی زمانی تحقق می‌یابد که بنده، استغفار و توبه کند و از کار خود پشیمان باشد و از خداوند طلب بخشش کند. در قرآن، پس از ایمان و توبه و استغفار، انجام عمل صالح و کارهای خوب، دادنِ قرض و صدقه، عبادت و تقوا، و جهاد در راه خدا از مصادیقی است که راه آمرزش گناه توسط خداوند را باز می‌کند.

غفران الهی، وعده‌ای است که خداوند به گناهکاران داده است که آنان با توبه و استغفار و عمل صالح بتوانند به سوی خداوند برگردند و لطف و رحمت خداوند در دنیا و آخرت شامل آنان شود.


غفران الهی

بسیاری از اسماء الهی دلالت بر رحمت و غفران الهی دارد. نام‌هایی همچون غفور، غفار، حلیم، رحیم،‌ رحمان، تواب، ارحم الراحمین و... نشان از بخشش خداوند دارد. به طور مثال غفور ۹۱ بار در قرآن آمده و با صفاتى مانند: «رحيم»، «عفو»، «عزيز»، «شكور»، «ودود» و «حليم» همراه مى‌باشد. یا لفظ رحمان در قرآن ۵۷ بار و اسم رحيم ۹۵بار وارد شده و در تمام موارد به عنوان وصف خدا آمده‌اند.[۱]

بخشش گناهان بندگان از سنت‌ها و مفاهیم مهم دینی است. غفران و بخشش الهی بارها در قرآن آمده است و خداوند وعده داده است که گناهان بندگان توبه‌کننده‌اش را می‌پذیرد: ﴿قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.(زمر:53) مفسران درباره این آیه گفته‌اند كه از اميدبخش‌‏ترين آيات قرآن مجيد نسبت به همه گنهكاران است. طبق روايتى امام على(ع) فرمود: در تمام قرآن آيه‏‌اى وسيع‌تر از اين آيه نيست.[۲] خداوند در قرآن بارها از مغفرت و رحمت خود سخن می‌کند و مردم را به سوی خود فرامی‌خواند و دعوت می‌کند که به سوی غفران الهی بشتابند.[۳]

توبه و استغفار و انجام دستورات قرآن از جمله عمل صالح، از اسباب مغفرت الهی دانسته می‌شود.[۴]

استغفار و توبه

استغفار و توبه گناهکار اولین شرط برای آمرزش اوست. واژه استغفار ۴۲بار در قرآن‌ كريم‌ به‌ شكل‌هايی گوناگون‌ آمده‌ است‌ كه‌ در بيشتر موارد، به‌ صيغه امر و از سوی خداوند خطاب‌ به‌ بندگان‌ است‌.[۵] استغفار یعنی طلب بخشش و غفران از خداوند و توبه یعنی پشیمانی از انجام گناه. توبه در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است. توبه و واژگان هم‌ریشه آن ۸۷ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته‌اند. در بسیاری از آیات توبه و استغفار در کنار هم آمده است.[۶]

آيات فراوانى از قرآن دليل بر عموميّت توبه و شمول آن نسبت به جميع گناهان است.[۷] توبه سبب آمرزش همه گناهان حتى شرك خواهد شد.[۸] در آیه ۸ سوره تحریم شرط آمرزش گناه را توبه خالصانه می‌داند: «تَوْبَةً نَصُوحًا». مفسران توبه نصوح را واجد چهار شرط می‌دانند: «پشيمانى قلبى، استغفار زبانى، ترك گناه، و تصميم بر ترك در آينده.»[۹] توبه گناهان گذشته را نابود می‌سازد، همان گونه که اسلام آثار کفر و جاهلیت را به طور کلی از میان می‌برد.[۱۰]

امام علی(ع): در توبه نمودن از گناهان خود تعجيل كنيد و توبه را به تأخير نيندازيد![۱۱]

بارها در قرآن ذکر شده است که در قدم اول آمرزش گناه، انسان باید توبه کند و از گناه خود پشیمان باشد:﴿مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، که خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل می‌کند.(فرقان:۷۰) و در آیات زیادی استغفار و توبه به صورت امر آمده است و بندگان را سفارش به این کار می‌کند تا گناهانشان بخشیده شود. خداوند توبه‌کنندگان را دوست دارد.[۱۲] در قرآن از زبان حضرت شعیب(ع) گفته می‌شود که از پرودگار خود آمرزش بخواهید (استغفار) و توبه کنید که پرودگار مهربان است.[۱۳] هرجا که استغفار در قرآن با فعل امر گفته شده، با اوصاف غفار، غفور، رحیم و ودود آمده است.

تقوا و عبادت

یکی از مواردی که قرآن تأکید دارد که با انجام آن گناهان بندگان را از بین می برد تقوا و دوری از گناه است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براى شما [نيروى‌] تشخيص [حق از باطل‌] قرار مى‌دهد؛ و گناهانتان را از شما مى‌زدايد؛ و شما را مى‌آمرزد؛ و خدا داراى بخشش بزرگ است.(انفال:۲۹) مفسران ذیل این آیه توضیح داده‌اند که تقوا و پرهیزکاری گناهان را از بین می‌برد.[۱۴]

تقوا از مهمترین عوامل آمرزش گناه است.[۱۵] همچنین در جای دیگر قرآن آمده است که اجتناب از گناهان کبیره، باعث آمرزش گناهان دیگر می‌شود.[۱۶] در سوره نوح طاعت و عبادت خداوند و تقوا سبب آمرزش گناه دانسته شده است.[۱۷]

راه‌هاى آمرزش گناه متعدد است و يكى از راه‌هاى آمرزش گناه، اجتناب از كباير است. كسانى كه مقيد مى‌باشند و مرتكب گناهان كبيره نمى‌شوند موجبات آمرزش خود را فراهم مى‌آورند. و البته يكى از گناهان كبيره همان اصرار بر صغيره است.[۱۸]

یاد خدا و استغفار از مقدمات آمرزش گناه است.[۱۹] و نیز نماز از حسناتی است که گناهان را از بین می‌برد:﴿نماز را در دو طرف روز و اوایل شب برپا دار، چرا که نیکی‌ها، بدی‌ها را بر طرف می‌سازد.(هود:۱۱۴) علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل این آیه نوشته است نمازها حسناتى است كه در دل‌هاى مؤمنين وارد شده و آثار معصيت و تيرگی‌هايى كه دل‌هايشان از ناحيه سيئات كسب كرده از بين می‌‏برد.[۲۰]

تبعیت از پیامبر(ص)

یکی از مهمترین عوامل آمرزش گناه، تبعیت از راه پیامبر(ص) است. این تبعیت همان ایمان و تقوا است. پیرو پیامبر (ص) بودن، به معنای انجام واجبات و ترک نواهی و منکرات است. اینگونه خداوند گناهان را می‌بخشد. در قرآن آمده که به پیامبر گفته می‌شود که به مردم بگوید اگر خداوند را دوست دارند باید از من پیروی کنند.[۲۱]

نزديكى خدا به بنده، گناهان او را از بين می‌برد و می‌آمرزد[۲۲] و این نزدیکی حاصل تقوا و پرهیزکاری است.

ایمان و عمل صالح

ایمان و عمل صالح، از اعمالی است که سبب آمرزش گناه می‌شود.[۲۳] انسان بدون ایمان نمی‌تواند مشمول رحمت و بخشش خداوند قرار بگیرد. ایمان و عمل صالح در حدود ۱۰۰ بار همراه باهم در قرآن ذکر شده اند.[۲۴] عمل صالح از آموزه‌های مهم قرآنی است. خداوند می‌فرماید: ﴿کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را می‌پوشانیم.(عنکبوت:۷) در سوره محمد آمده است مومنانی که عمل صالح انجام می‌دهند خداوند گناهان و بدی‌های آنان را می‌زداید و از بین می‌برد.[۲۵] و ایشان با توبه به سوی خداوند می‌روند.[۲۶] نخست بايد در پرتو اعمال صالح از گناهان پاك شد سپس وارد بساط قرب پروردگار و بهشت و نعمت‌هاى او گرديد.[۲۷]

حسنات

یکی از عواملی که سیئات (گناهان) را از بین می‌برد، انجام حسنات (نیکی‌ها) است. حسنات در قرآن مصادیق زیادی دارد. و عبادات و نماز و انفاق را شامل می‌شود و بر هر کار خیر و خوبی اطلاق دارد. برخی هم حلم و صبر را هم از مصادیق آن می‌دانند.[۲۸] اعمال نیک، اعمال بد را از بین می‌برد. كار نيك كه از انگيزه الهى سر چشمه گرفته، آثار گناه را از بنده می‌شويد و تيرگی‌ها را به روشنايى مبدل می‌سازد.[۲۹] قرآن بارها یادآور شده است که بدی‌ها را با خوبی دفع کنید[۳۰]:﴿و بدی را به نیکی دفع کنند.(رعد:۲۲)

هجرت و جهاد

خداوند در قرآن فرموده است کسانی که در راه من هجرت کرده‌اند و از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و در راه خدا آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند گناهان آنان را می‌بخشم و آنها را به بهشت درمی‌آورم.[۳۱] مفسران ذیل این آیه گفته‌اند تمام كسانى كه در راه خدا هجرت كرده‌‏اند و از خانه و وطن خود بيرون رانده شده‌‏اند و در راه خدا آزار ديده‌‏اند و جهاد كردند، نخستين احسانى كه از طرف خداوند در حق آنان خواهد شد اين است كه خداوند، قسم ياد كرده كه گناهان آنها را خواهد بخشيد و تحمل اين شدائد و رنجها را كفاره گناهانشان قرار می‌دهد تا به‌كلى از گناه پاك شوند.[۳۲]

صدقه و قرض

صدقه دادن باعث از بین رفتن گناهان می‌شود. در آیه ۲۷۱ سوره بقره امر به صدقه دادن شده است و خداوند پس از آن می فرماید با این کار خداوند از گناهان شما می‌گذرد. مفسران ذیل این آیه گفته‌اند انفاق در راه خدا در آمرزش گناهان اثر عميق دارد زيرا بعد از دستور انفاق در اين آیه می‌‏فرمايد: «و گناهان شما را می‌‏پوشاند».[۳۳] در قرآن، صدقه دادن سبب تطهیر و تزکیه می‌شود. خداوند به پیامبر (ص) می‌فرماید صدقه (زکات) مردم را بگیر که سبب طهارت و تزکیه آنان می‌شود.[۳۴]

قرض دادن یکی از راه‌های آمرزش گناه است که قرآن به آن اشاره کرده است: ﴿إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ؛ اگر به خدا قرض‌الحسنه دهید، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند شکرکننده و بردبار است!(تغابن:۱۷) از اين آیه معلوم می‌‏شود كه انفاق مانند توبه از مكفّرات است‏.[۳۵]حلیم بودن خداوند در این اشاره به آمرزش گناهان و عدم تعجیل در عقول بندگان است.[۳۶] و نیز آیه ۱۲ سوره مائده هم به این مضمون تصریح کرده است: «لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ».


مطالعه بیشتر

  • گناه‌شناسی، محسن قرائتی.
  • اخلاق در قرآن دوره ۳ جلدی، آیت الله مکارم شیرازی.

جستارهای وابسته

منابع

  1. سبحانی، جعفر، منشور جاويد، ج۲، ص۳۰۷
  2. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۱۹، ص ۴۹۹.
  3. سوره آل عمران، آیه ۱۳۳.
  4. افق اعلى، محسنى، شيخ محمد آصف،‌ ج۳، ص۲۰۸
  5. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۳۳۲۵
  6. کیانی فرید،‌ مریم، «توبه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳.
  7. سوره انعام، آیه ۵۴؛ سوره آل عمران، آیه ۱۳۵؛ سوره نور، آیه ۳۱.
  8. مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، ج۱، ص۲۲۵.
  9. تفسير نمونه، ناصر، مکارم شیرازی،‌ ج۲۴، ص۲۹۰.
  10. توبه، یوسف قرضاوی، به نقل از «عوامل موثر در محو آثار گناهان»
  11. پند جاويد، مصباح یزدی، محمد تقی، ج۲، ص۱۳۴
  12. سوره بقره، آیه ۲۲۲.
  13. سوره هود، آیه ۹۰.
  14. ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ج۹، ص۱۰۰.
  15. سوره نوح، آیه ۳ و ۴. سوره حدید، آیه ۲۸، سوره احزاب، آیه ۷۰ و ۷۱.
  16. سوره نساء، آیه ۳۱
  17. سوره نوح، آیات ۳و ۴.
  18. پند جاويد، مصباح یزدی، محمد تقی، ج۱، ص۲۷۰
  19. سوره آل‌عمران، آیه ۱۳۵.
  20. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسير الميزان، ج۱۱، ص۷۸.
  21. سوره انفال، آیه ۷۰، سوره آل‌عمران، آیه ۳۱.
  22. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسير الميزان، ج۳، ص۲۵۱.
  23. سوره احقاف، آیه ۳۱.
  24. محدثى، جواد، «عمل، معیار ایمان»، فرهنگ کوثر، ۱۳۸۸ش، شماره ۷۸.
  25. سوره محمد، آیه ۲.
  26. سوره فرقان، آیه ۷۱.
  27. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۳، ص۲۲۳.
  28. طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسير الميزان، ج۱۶، ص۷۷.
  29. مکارم شیرازی،‌ ناصر، تفسير نمونه، ج۲۴، ص۲۶۷.
  30. سوره هود آیه ۱۱۴، سوره قصص آیه ۵۴
  31. سوره صف، آیه ۱۱ و ۱۲. سوره آل عمران، آیه ۱۹۵.
  32. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۳، ص۲۲۲.
  33. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج۲، ص۳۴۶.
  34. سوره توبه، آیه ۱۰۳.
  35. قرشی، علی اکبر، تفسير احسن الحديث، ج۱۱، ص۲۰۰.
  36. مكارم شيرازى، ناصر، لغات در تفسير نمونه، ج۱، ص۱۹۴.