آثار روزه از نگاه قرآن و روایات

سؤال

آثار روزه از منظر قرآن و روایات چیست؟

مهمترین اثر روزه براساس قرآن و روایات تقوا است. در سوره بقره به مؤمنان امر به روزه می‌شود و نتیجه روزه‌داری را تقوا می‌خواند. مفسران روزه را تمرینی برای مبارزه با نفس و وسوسه‌های شیطان دانسته‌اند تا انسان بتواند بر نفس خود که خاستگاه بسیاری از گناهان است چیره شود و به تهذیب نفس برسد. در قرآن، کفاره بعضی گناهان، روزه اعلام شده است.

روزه از منظر قرآن

روزه ماه رمضان در قرآن بر مؤمنان واجب شده است: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكُم تَتَّقونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما واجب شد کما این که (هم چنان‌که) بر کسانی که قبل از شما بودند واجب شده بود، شاید پرهیزکار شوید و تقوا پیشه کنید.﴾(بقره:۱۸۳) اولین و بزرگترین فایده روزه تقوا است. هر انسانی به فطرت خود این معنا را درک می‌کند که اگر بخواهد ه مقام بلند کمال و روحانیت ارتقا یابد، اولین چیزی که لازم است بدان ملتزم شود، این است که از افسارگسیختگی نفس خود جلوگیری کند.

تقوا از راه روزه و خودداری از شهوات به دست می‌آید؛ خودداری از شهوتی که همه مردم در همه زمان‌ها مبتلای بدان هستند، و آن عبارت است از شهوت شکم و شهوت جنسی که اگر مدتی پرهیز کنند و این ورزش را تمرین نمایند، به تدریج نیروی پرهیز از گناهان در آنان قوت می‌گیرد، و بر اراده خود مسلط می‌شوند. آن وقت در برابر هر گناهی، عنان اختیار از کف نمی‌دهند و نیز در تقرب به خدای سبحان دچار سستی نمی‌گردند. کسی که خدا را در دعوتش به اجتناب از خوردن و نوشیدن و عمل جنسی که امری مباح است اجابت می‌کند قهراً در اجابت دعوت به اجتناب از گناهان و نافرمانی‌ها، شنواتر و مطیع‌تر خواهد بود. این است معنای آن که فرمود: «لعلّکم تتقون».

در آیات ۱۸۳ تا ۱۸۷ سوره بقره، ۹۲ سوره نساء و ۸۹ و ۹۵ سوره مائده و ۳۵ سوره احزاب و ۴ سوره مجادله خداوند از آثار روزه، به پذیرش توبه و پاداش نیک و کفاره بودن روزه برای برخی گناهان اشاره کرده است.

فضایل روزه از نگاه روایات

۱. روزه جسم و بدن را سالم نگه می‌دارد: رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «صُومُوا تَصِحُّوا؛ روزه بگیرید تا تندرست بمانید.»

۲. تعادل اقتصادی: امام صادق(ع) می‌فرماید: «به راستی خداوند روزه را واجب کرده تا به وسیله آن بین اغنیا و فقرا مساوات و برابری به وجود آید، و این برای آن است که ثروتمندانی که هرگز درد گرسنگی را احساس نکرده‌اند، به فقرا ترحم نمایند؛ زیرا اغنیا هرگاه اراده نمودند برایشان فراهم است، پس خداوند تبارک و تعالی (روزه را واجب نمود) که بین بندگانش از فقیر و غنی، برابری به وجود آورد؛ و این که سرمایه‌داران مسلمان درد گرسنگی را لمس نمایند، تا بر ضعفاء رقّت آورند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند.»

۳. مهار شهوت جنسی (عفاف): روزه یکی از راه‌های مهار طغیان شهوت جنسی است؛ بنابراین میان عفت و روزه، رابطه مستقیم وجود دارد، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «ای گروه جوانان! کسی که از شما توانایی بر ازدواج داشته باشد، ازدواج کند؛ زیرا ازدواج سبب می‌شود که از نوامیس مردم چشم فرو بندد و دامان خویش را از آلودگی به بی‌عفتی حفظ کند و کسی که توانایی بر ازدواج ندارد، روزه بگیرد.»

۴. اخلاص: حضرت فاطمه زهرا(س) فرمود: «وَ الصِّيَامَ‏ تَثْبِيتاً لِلْإِخْلَاص؛ خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است.»‏

۵. آرامش قلب: امام باقر(ع) فرمود: «روزه و حج آرامش دهنده قلوب آدمیان است.»

۶. دعای ملائک: رسول اکرم(ص) می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ وَكَّلَ مَلَائِكَةً بِالدُّعَاءِ لِلصَّائِمِينَ‏؛ خداوند ملائکه‌ای را مأمور کرده است تا به روزه داران دعا کنند.»

۷. استجابت دعا: امام باقر(ع) می‌فرماید: «دعای روزه‌دار در هنگام افطار به اجابت می‌رسد.»

مطالعه بیشتر

• روزه از دیدگاه قرآن و عترت، سید جعفر میر عظیمی، مؤسسه انتشارات رسالت.
• روزه، درمان بیماری‌های روح و جسم، سید حسین موسوی راد لاهیجی، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.