نقدها به کتاب روضة الشهداء: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }}
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
تاریخچه علم عزاداری چیست؟
چه نقدهایی به کتاب روضةالشهداء وارد شده است؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
خط ۳۹: خط ۳۸:
  | نسخه الکترونیکی  =
  | نسخه الکترونیکی  =
}}
}}
{{درگاه|امام حسین}}
{{درگاه|امام حسین}}'''کتاب روضة الشهداء''' مورد نقد و رد بسیاری از عالمان دینی قرار گرفته است. [[شهید مطهری]] نقدهای صریح و تندی به این کتاب دارد و این اثر را «کتاب دروغ» می‌نامد. روضة الشهدا با همه تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به [[اهل بیت(ع)]] و تشیع داشته، اما محققان این اثر را سرمنشاء بسیاری از تحریفات واقعه عاشورا می‌دانند که مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا ساخته است.
{{در دست ویرایش|کاربر=A.rezapour }}
 
این کتاب به مدت پنج قرن، در زمره مؤثرترین کتاب‌های دینی و مذهبی ایران بوده است. نثر آن ممتاز و از منابع اصلی تعزیه خوانی و روضه خوانی بوده است.


== معرفی و جایگاه کتاب ==
== معرفی و جایگاه کتاب ==
کتاب روضة الشهداء نوشته نویسنده بزرگ قرن نهم، حسین واعظ کاشفی از جمله قدیم ترین مقتل های فارسی است. که طی پنج قرن از پرخواننده ترین و مؤثرترین کتاب های دینی و مذهبی در ایران بوده است. نثر ممتاز آن و جایگاه کتاب در تاریخ ادبی ایران نیز انکارناپذیر است.<ref>ملا حسین واعظ کاشفی، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۱. تصحیح حسن ‌ذوالفقاری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۹۹ش.</ref>
کتاب روضة الشهداء اثر نویسنده بزرگ قرن نهم، [[حسین واعظ کاشفی]] در ردیف قدیمی‌ترین مقتل‌های فارسی قرار دارد. طی پنج قرن از پرخواننده‌ترین و مؤثرترین کتاب‌های دینی و مذهبی در ایران بوده است. نثر ممتاز آن و جایگاه کتاب در تاریخ ادبی ایران انکارناپذیر است.<ref>کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۱. تصحیح حسن ذوالفقاری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۹۹ش.</ref>


== نگاه‌های انتقادی به کتاب ==
از منابع اصلی تعزیه خوانی و روضه خوانی می توان به این کتاب اشاره کرد و هیچ کتابی تا این حد دارای تأثیر بر توده‌های مردم نبوده است.<ref>چلکووسکی، پیتر، «روضة الشهدا و هنرهای نمایشی در ایران»، تئاتر، ۱۳۷۹ش، شماره ۲۲ و ۲۳، ص۹۹.</ref> روضة الشهداء نقش مهمی در روند شیعه شدن بسیاری از مردم ایران داشته است.<ref>جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.</ref> [[مجالس النفائس]] درباره واعظ کاشفی می نویسد: «در عالم از بنی آدم واعظی به خوبی او نبوده و نیست.»<ref>نوایی، امیر علیشیر، مجالس النفائس، ترجمه شاه محمد قزوینی و محمد فخری هراتی، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، منوچهری، ۱۳۶۳ش. ص۲۶۹، به نقل از کاشفی و نقد و بررسی روضه الشهدا، حکیمه دبیران و علی تسنیمی، پژوهشهای ادبی تابستان ۱۳۸۷ش، شماره ۲۰، ص۲۶.</ref>
نوعا از راويان ضعيف و مجهول الحال به صورت ارسال مطلب، نقل شده است غثّ و سمين، قوى، ضعيف، معتبر و نامعتبر هر دو با هم، و در كنار هم قرار گرفته‌اند خواننده بايد بسيار فطن، هوشيار و اهل دقّت باشد كه بتواند آنها را از همديگر تفكيك و جدا نمايد و هر كدام را در جايگاه خاصّ خود قرار دهد.<ref>کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۴. نوید اسلام. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم.</ref>


يكى ديگر از نقاط ضعف آن، شمول آن به پاره‌اى از مطالب سخيف مى‌باشد كه ضعف و بى‌پايه بودن آنها مسلّم و قطعى است به عنوان مثال او داستان عروسى حضرت قاسم (ع) را با آب و تاب فراوان، ذكر مى‌كند و نوعى مجلس‌آرائى و صحنه‌سازى و دكوربندى انجام مى‌دهد در صورتى كه اين امر در آن حشر عظيم و در آن گيرودار هولناك، نه تنها صورت عملى و وقوعى ندارد، بلكه بسيار دور از عقل و منطق و شئون عرف، مى‌باشد.<ref>کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۵. نوید اسلام. عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم.</ref>
کاشفی از واعظان و نویسندگان اواخر [[دوره تیموری]] بود که دو سال پیش از مرگ این کتاب را نگاشت. روضة الشهدا مقتلی پیرامون برخی انبیاء و امامان شیعه خصوصاً [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] است.<ref>حجت عبادعسکری، اردشیر اسدبیگی، محمدحسین رجبی دوانی، «نقد و بررسی رخدادهای خارق‌العاده پس از رویداد عاشورا با تکیه بر کتاب روضه الشهدا ء ملاحسین کاشفی»، مطالعات هنر اسلامی، سال هفدهم، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۱. ص۳۰۴.</ref>


این اثر پس از نگارش تا به امروز، به سبب گسترش اخبار مجعول و تحریف وقایع، مورد انتقاد جدّی قرار گرفته است، به شکلی که آن را از جمله مهمترین دلایل اشاعه اخبار دروغین و ضعیف تاریخی در مورد حادثه عاشورا دانسته اند.
== نگاه‌های انتقادی به کتاب ==
 
عالمان دینی درباره این کتاب گفته‌اند این اثر پس از نگارش تا به امروز، به سبب گسترش اخبار مجعول و تحریف وقایع، مورد انتقاد جدی قرار گرفته است. محققان این کتاب را از جمله مهمترین دلایل اشاعه اخبار دروغین و ضعیف تاریخی در مورد حادثه عاشورا دانسته‌اند. مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفاده کاشفی، شیوه‌های روایت داستانی و صوفیانه او؛ تکیه بر حافظه مؤلف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و توجّه به انشاءپردازی به جای دقت در نقل وقایع و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهل بیت(ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۲۹.</ref>
مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفاده کاشفی، شیوه های روایت داستانی و صوفیانه او؛ تکیه بر حافظه مؤلّف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و توجّه به انشاءپردازی به جای دقّت در نقل وقایع و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهل بیت (ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۲۹.
 
</ref>


محققان این اثر را با همه زیبایی های ادبی و تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به اهل بیت و تشیع داشته سرمنشاء بسیاری از تحریفات در خصوص واقعه عاشوراست و مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا از این کتاب مشهور سرچشمه گرفته است.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۰.</ref>
برخی نویسندگان از محتوا و صحت مطالب آن انتقادهای زیادی نموده‌اند. محققان این اثر را با همه زیبایی‌های ادبی و تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به اهل‌بیت (ع) و [[تشیع]] داشته، سرمنشاء بسیاری از تحریفات در خصوص واقعه عاشورا می‌دانند که مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا از این کتاب مشهور سرچشمه گرفته است.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۰.</ref>


میرزا ابوالحسن شعرانی در مقدمه روضة الشهداء مصحح خود نوشته است از نقل ضعیف در روضة الشهدا عجب نباید داشت، چون در ادای مقصود واعظ قوی است اگرچه برای مقصود مورخ کافی نیست. سید محمدعلی طباطبایی، مطالب آن را بی ارزش و از درجه اعتبار ساقط می داند. محدث نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان، گزارش های تاریخی این کتاب را بدون پشتوانه تاریخی می داند. صاحب اعیان الشیعه روایات این کتاب را غیرمستند و غیرمنطبق با واقعیات تاریخی می داند.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۹.</ref>
[[ابوالحسن شعرانی]] (درگذشت ۱۳۵۲ش) در مقدمه روضة الشهداء تصحیح‌شده خود نوشته است: «از نقل ضعیف در روضة الشهدا عجب نباید داشت، چون در ادای مقصودِ واعظ قوی است اگرچه برای مقصودِ مورخ کافی نیست.» [[سید محمدعلی طباطبایی]]، مطالب آن را بی‌ارزش و از درجه اعتبار ساقط می‌داند. [[محدث نوری]] (درگذشت ۱۳۲۰ق) در [[کتاب لؤلؤ و مرجان]]، گزارش‌های تاریخی این کتاب را بدون پشتوانه تاریخی می‌داند. [[صاحب اعیان الشیعه]] روایات این کتاب را غیرمستند و غیرمنطبق با واقعیات تاریخی می‌داند.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۹.</ref> [[افندی]] در قرن دوازدهم هجری منابع کتاب روضة الشهدا را مورد انتقاد قرار داده است.<ref>جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.</ref>


ملاحسین بیش از آنکه به فکر تأثیر بر عقل خوانندگانش باشد، به دنبال تهییج عواطف و اثرگذاری بر احساسات آنهاست.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۵۰.</ref>
گفته شده است کاشفی بیش از آنکه به فکر تأثیر بر عقل خوانندگانش باشد، به دنبال تهییج عواطف و اثرگذاری بر احساسات آنهاست.<ref>جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۵۰.</ref> از نقاط ضعف این کتاب آورده‌اند که مطالب سخیف زیادی دارد که ضعف و بی‌پایه بودن آنها مسلّم و قطعی است. به عنوان مثال او داستان عروسی [[حضرت قاسم(ع)]] را با آب و تاب فراوان، ذکر می‌کند و نوعی مجلس‌آرائی و صحنه‌سازی انجام می‌دهد در صورتی که این امر در آن زمان و مکان، نه تنها صورت عملی و وقوعی ندارد، بلکه بسیار دور از عقل و منطق و شئون عرف می‌باشد.<ref>کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح،: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، ص۱۵.</ref> در این کتاب از [[راویان ضعیف]] و مجهول‌الحال نقل شده است. روایت‌های قوی، ضعیف، معتبر و نامعتبر هر دو با هم، و در کنار هم قرار گرفته‌اند.<ref>کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح،: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، ص۱۴.</ref>


== انتقادات شهید مطهری ==
== انتقادات شهید مطهری ==
کتاب روضة الشّهداء، همان کتاب دروغ. از وقتی که این کتاب در دست و بالها افتاد، دیگر کسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نکرد و شد افسانه سازی روضة الشهداء خواندن. ما شدیم روضه خوان، یعنی روضة الشهداء خوان، یعنی افسانهها را نقل کردن و به تاریخ امام حسین توجه نکردن.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۵.</ref>
[[مرتضی مطهری]] (درگذشت ۱۳۵۸ش)، شدیدترین و صریح‌ترین انتقادها به کتاب روضة الشهداء را داشته است. او این کتاب را کتاب دروغ و نویسنده آن را بی انصاف می‌نامد و این اثر را سبب افسانه‌پردازی در قضیه عاشورا می‌داند.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۵.</ref>


ملا حسین کاشفی مردی است که واعظ هم هست، اتفاقاً این بیانصاف مرد باسوادی هم بوده است
مطهری در نقد کتاب روضة الشهداء می‌گوید: «دیدم حتی اسم‌ها جعلی است؛ یعنی در میان اصحاب امام حسین (ع) اسم‌هایی را می‌آورد که اصلًا چنین آدم‌هایی وجود نداشته‌اند؛ در میان دشمن‌ها اسم‌هایی می‌برد که همه جعلی است؛ داستان‌ها را به شکل افسانه درآورده است. چون این کتاب اولین کتابی بود که به زبان فارسی نوشته شد، [مرثیه خوانها] که اغلب بی سواد بودند و به کتاب‌های عربی مراجعه نمی‌کردند، همین کتاب را می‌گرفتند و در مجالس از رو می‌خواندند. این است که امروز مجلس عزاداری امام حسین را ما «روضه خوانی» می‌گوییم. در زمان [[امام حسین (ع)]] روضه خوانی نمی‌گفتند. از پانصد سال پیش به این طرف اسم این کار شده «روضه خوانی». روضه خوانی یعنی خواندن کتاب روضة الشهداء، همان کتاب دروغ. از وقتی که این کتاب در دست و بالها افتاد، دیگر کسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نکرد و شد افسانه سازی روضة الشهداء خواندن. ما شدیم روضه خوان، یعنی روضة الشهداء خوان، یعنی افسانه‌ها را نقل کردن و به تاریخ امام حسین (ع) توجه نکردن.»<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۴ و ص۹۵.</ref>


دیدم حتی اسمها جعلی است؛ یعنی در میان اصحاب امام حسین اسمهایی را میآورد که اصلًا چنین آدمهایی وجود نداشتهاند؛ در میان دشمنها اسمهایی میبرد که همه جعلی است؛ داستانها را به شکل افسانه در آورده است. چون این کتاب اولین کتابی بود که به زبان فارسی نوشته شد، [مرثیه خوانها] که اغلب بی سواد بودند و به کتابهای عربی مراجعه نمیکردند، همین کتاب را میگرفتند و در مجالس از رو میخواندند. این است که امروز مجلس عزاداری امام حسین را ما «روضه خوانی» میگوییم. در زمان امام حسین روضه خوانی نمیگفتند، در زمان حضرت صادق هم روضه خوانی نمیگفتند، در زمان امام حسن عسکری هم روضه خوانی نمیگفتند، بعد در زمان سید مرتضی هم روضه خوانی نمیگفتند، در زمان خواجه نصیرالدین طوسی هم روضه خوانی نمیگفتند. از پانصد سال پیش به این طرف اسم این کار شده «روضه خوانی». روضه خوانی یعنی خواندن کتاب روضة الشّهداء، همان کتاب دروغ. از وقتی که این کتاب در دست و بالها افتاد، دیگر کسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نکرد و شد افسانه سازی روضة الشهداء خواندن. ما شدیم روضه خوان، یعنی روضة الشهداء خوان، یعنی افسانهها را نقل کردن و به تاریخ امام حسین توجه نکردن.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۴ و ص۹۵.</ref>ص۹۵.
== پاسخ به نقدها ==
در پاسخ به نقدهایی که به کتاب روضة الشهداء شده است گفته‌اند کاشفی از جمله نویسندگانی است که در آثار خود جانب انصاف را رعایت کرده و معمولاً منابع و مأخذ علمی خود را معرفی می‌کند. او بسیاری از مطالب خود را از [[کتاب نورالائمه]] نوشته [[ابوالمؤیّد موفق بن احمد خوارزمى]] (درگذشته ۵۶۸ق) نقل کرده است. گفته شده است نباید از این کتاب، توقع مستندنمایی داشت؛ بلکه این کتاب یک اثر خلاقانه ادبی است که برای اقناع عواطف مذهبی از تخیل بهره برده است. و حالتی داستانی دارد و در ادامه مقتل‌سرایان و مسیب‌نامه و ابومسلم‌نامه‌ها است که قرن‌ها پیش از کاشفی وجود داشتنه‌اند. از این جهت روضه الشهداء را نمی‌توان با تعبیر جعل و دروغ همراه کرد.<ref>موحدی، محمدرضا، «روضة الشهدای کاشفی و قضاوت‌های برخی معاصران»، آینه پژوهش، سال ۳۲، شماره پنجم، آذر و دی ماه ۱۴۰۰ش. ص۲۱۳ و ۲۱۴.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
خط ۷۸: خط ۷۵:
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =-
  | شناسه =شد
  | تیترها =-
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ب
  | کیفیت =
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}


[[رده:درگاه امام حسین(ع)]]
[[رده:درگاه امام حسین(ع)]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۳۷

سؤال

چه نقدهایی به کتاب روضةالشهداء وارد شده است؟

روضة الشهداء
نقدها به کتاب روضة الشهداء
اطلاعات کتاب
نویسندهملا حسین واعظ کاشفی
تاریخ نگارشقرن دهم
موضوعامام حسین(ع)
زبانفارسی
درگاه‌ها
امام حسین.png


کتاب روضة الشهداء مورد نقد و رد بسیاری از عالمان دینی قرار گرفته است. شهید مطهری نقدهای صریح و تندی به این کتاب دارد و این اثر را «کتاب دروغ» می‌نامد. روضة الشهدا با همه تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به اهل بیت(ع) و تشیع داشته، اما محققان این اثر را سرمنشاء بسیاری از تحریفات واقعه عاشورا می‌دانند که مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا ساخته است.

این کتاب به مدت پنج قرن، در زمره مؤثرترین کتاب‌های دینی و مذهبی ایران بوده است. نثر آن ممتاز و از منابع اصلی تعزیه خوانی و روضه خوانی بوده است.

معرفی و جایگاه کتاب

کتاب روضة الشهداء اثر نویسنده بزرگ قرن نهم، حسین واعظ کاشفی در ردیف قدیمی‌ترین مقتل‌های فارسی قرار دارد. طی پنج قرن از پرخواننده‌ترین و مؤثرترین کتاب‌های دینی و مذهبی در ایران بوده است. نثر ممتاز آن و جایگاه کتاب در تاریخ ادبی ایران انکارناپذیر است.[۱]

از منابع اصلی تعزیه خوانی و روضه خوانی می توان به این کتاب اشاره کرد و هیچ کتابی تا این حد دارای تأثیر بر توده‌های مردم نبوده است.[۲] روضة الشهداء نقش مهمی در روند شیعه شدن بسیاری از مردم ایران داشته است.[۳] مجالس النفائس درباره واعظ کاشفی می نویسد: «در عالم از بنی آدم واعظی به خوبی او نبوده و نیست.»[۴]

کاشفی از واعظان و نویسندگان اواخر دوره تیموری بود که دو سال پیش از مرگ این کتاب را نگاشت. روضة الشهدا مقتلی پیرامون برخی انبیاء و امامان شیعه خصوصاً امام حسین(ع) است.[۵]

نگاه‌های انتقادی به کتاب

عالمان دینی درباره این کتاب گفته‌اند این اثر پس از نگارش تا به امروز، به سبب گسترش اخبار مجعول و تحریف وقایع، مورد انتقاد جدی قرار گرفته است. محققان این کتاب را از جمله مهمترین دلایل اشاعه اخبار دروغین و ضعیف تاریخی در مورد حادثه عاشورا دانسته‌اند. مسائلی مانند ضعف منابع مورد استفاده کاشفی، شیوه‌های روایت داستانی و صوفیانه او؛ تکیه بر حافظه مؤلف به دلیل اشتغال وی به امر وعظ و توجّه به انشاءپردازی به جای دقت در نقل وقایع و قصد کاشفی به عنوان واعظی شیعی در ایجاد ارتباط عاطفی مردم روزگارش با اهل بیت(ع)، از مهمترین دلایل ورود تحریفات به این کتاب است.[۶]

برخی نویسندگان از محتوا و صحت مطالب آن انتقادهای زیادی نموده‌اند. محققان این اثر را با همه زیبایی‌های ادبی و تأثیرات مثبتی که از زمان نگارش تا امروز بر ایجاد گرایش عاطفی به اهل‌بیت (ع) و تشیع داشته، سرمنشاء بسیاری از تحریفات در خصوص واقعه عاشورا می‌دانند که مجعولات فراوانی حول حماسه عاشورا از این کتاب مشهور سرچشمه گرفته است.[۷]

ابوالحسن شعرانی (درگذشت ۱۳۵۲ش) در مقدمه روضة الشهداء تصحیح‌شده خود نوشته است: «از نقل ضعیف در روضة الشهدا عجب نباید داشت، چون در ادای مقصودِ واعظ قوی است اگرچه برای مقصودِ مورخ کافی نیست.» سید محمدعلی طباطبایی، مطالب آن را بی‌ارزش و از درجه اعتبار ساقط می‌داند. محدث نوری (درگذشت ۱۳۲۰ق) در کتاب لؤلؤ و مرجان، گزارش‌های تاریخی این کتاب را بدون پشتوانه تاریخی می‌داند. صاحب اعیان الشیعه روایات این کتاب را غیرمستند و غیرمنطبق با واقعیات تاریخی می‌داند.[۸] افندی در قرن دوازدهم هجری منابع کتاب روضة الشهدا را مورد انتقاد قرار داده است.[۹]

گفته شده است کاشفی بیش از آنکه به فکر تأثیر بر عقل خوانندگانش باشد، به دنبال تهییج عواطف و اثرگذاری بر احساسات آنهاست.[۱۰] از نقاط ضعف این کتاب آورده‌اند که مطالب سخیف زیادی دارد که ضعف و بی‌پایه بودن آنها مسلّم و قطعی است. به عنوان مثال او داستان عروسی حضرت قاسم(ع) را با آب و تاب فراوان، ذکر می‌کند و نوعی مجلس‌آرائی و صحنه‌سازی انجام می‌دهد در صورتی که این امر در آن زمان و مکان، نه تنها صورت عملی و وقوعی ندارد، بلکه بسیار دور از عقل و منطق و شئون عرف می‌باشد.[۱۱] در این کتاب از راویان ضعیف و مجهول‌الحال نقل شده است. روایت‌های قوی، ضعیف، معتبر و نامعتبر هر دو با هم، و در کنار هم قرار گرفته‌اند.[۱۲]

انتقادات شهید مطهری

مرتضی مطهری (درگذشت ۱۳۵۸ش)، شدیدترین و صریح‌ترین انتقادها به کتاب روضة الشهداء را داشته است. او این کتاب را کتاب دروغ و نویسنده آن را بی انصاف می‌نامد و این اثر را سبب افسانه‌پردازی در قضیه عاشورا می‌داند.[۱۳]

مطهری در نقد کتاب روضة الشهداء می‌گوید: «دیدم حتی اسم‌ها جعلی است؛ یعنی در میان اصحاب امام حسین (ع) اسم‌هایی را می‌آورد که اصلًا چنین آدم‌هایی وجود نداشته‌اند؛ در میان دشمن‌ها اسم‌هایی می‌برد که همه جعلی است؛ داستان‌ها را به شکل افسانه درآورده است. چون این کتاب اولین کتابی بود که به زبان فارسی نوشته شد، [مرثیه خوانها] که اغلب بی سواد بودند و به کتاب‌های عربی مراجعه نمی‌کردند، همین کتاب را می‌گرفتند و در مجالس از رو می‌خواندند. این است که امروز مجلس عزاداری امام حسین را ما «روضه خوانی» می‌گوییم. در زمان امام حسین (ع) روضه خوانی نمی‌گفتند. از پانصد سال پیش به این طرف اسم این کار شده «روضه خوانی». روضه خوانی یعنی خواندن کتاب روضة الشهداء، همان کتاب دروغ. از وقتی که این کتاب در دست و بالها افتاد، دیگر کسی تاریخ واقعی امام حسین را مطالعه نکرد و شد افسانه سازی روضة الشهداء خواندن. ما شدیم روضه خوان، یعنی روضة الشهداء خوان، یعنی افسانه‌ها را نقل کردن و به تاریخ امام حسین (ع) توجه نکردن.»[۱۴]

پاسخ به نقدها

در پاسخ به نقدهایی که به کتاب روضة الشهداء شده است گفته‌اند کاشفی از جمله نویسندگانی است که در آثار خود جانب انصاف را رعایت کرده و معمولاً منابع و مأخذ علمی خود را معرفی می‌کند. او بسیاری از مطالب خود را از کتاب نورالائمه نوشته ابوالمؤیّد موفق بن احمد خوارزمى (درگذشته ۵۶۸ق) نقل کرده است. گفته شده است نباید از این کتاب، توقع مستندنمایی داشت؛ بلکه این کتاب یک اثر خلاقانه ادبی است که برای اقناع عواطف مذهبی از تخیل بهره برده است. و حالتی داستانی دارد و در ادامه مقتل‌سرایان و مسیب‌نامه و ابومسلم‌نامه‌ها است که قرن‌ها پیش از کاشفی وجود داشتنه‌اند. از این جهت روضه الشهداء را نمی‌توان با تعبیر جعل و دروغ همراه کرد.[۱۵]

منابع

  1. کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح، ص۱۱. تصحیح حسن ذوالفقاری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۹۹ش.
  2. چلکووسکی، پیتر، «روضة الشهدا و هنرهای نمایشی در ایران»، تئاتر، ۱۳۷۹ش، شماره ۲۲ و ۲۳، ص۹۹.
  3. جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.
  4. نوایی، امیر علیشیر، مجالس النفائس، ترجمه شاه محمد قزوینی و محمد فخری هراتی، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، منوچهری، ۱۳۶۳ش. ص۲۶۹، به نقل از کاشفی و نقد و بررسی روضه الشهدا، حکیمه دبیران و علی تسنیمی، پژوهشهای ادبی تابستان ۱۳۸۷ش، شماره ۲۰، ص۲۶.
  5. حجت عبادعسکری، اردشیر اسدبیگی، محمدحسین رجبی دوانی، «نقد و بررسی رخدادهای خارق‌العاده پس از رویداد عاشورا با تکیه بر کتاب روضه الشهدا ء ملاحسین کاشفی»، مطالعات هنر اسلامی، سال هفدهم، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۱. ص۳۰۴.
  6. جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۲۹.
  7. جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۰.
  8. جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۳۹.
  9. جعفریان، رسول، تأملی در نهضت عاشورا، انصاریان، ص۳۲۰.
  10. جدیدی، حمیدرضا، «نقش روضه الشّهدای کاشفی در گسترش تحریفات تاریخ عاشورا»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دوره ۱۳، بهار ۱۴۰۰، شماره ۴۷، ص۲۵۰.
  11. کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح،: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، ص۱۵.
  12. کاشفی، ملا حسین، روضة الشهداء، مقدمه مصحح،: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، نوید اسلام، ص۱۴.
  13. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۵.
  14. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش. ج۱۷، ص۹۴ و ص۹۵.
  15. موحدی، محمدرضا، «روضة الشهدای کاشفی و قضاوت‌های برخی معاصران»، آینه پژوهش، سال ۳۲، شماره پنجم، آذر و دی ماه ۱۴۰۰ش. ص۲۱۳ و ۲۱۴.