شرایط امر به معروف و نهی از منکر

سؤال

شرایط امر به معروف و نهی از منکر چیست؟

شرایط امر به معروف و نهی از منکر در نزد فقیهان عبارتند از: علم و آگاهی، احتمال تأثیر، اصرار بر گناه و نبودن ضرر و مفسده؛ شرط پنجم نیز با عنوان عدالت، توسط برخی از فقها بیان شده است.

اهمیت امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر به معنای مردم را به کار نیک واداشتن و از کار زشت بازداشتن دانسته‌اند. امر به معروف و نهی از منکر از بزرگ‌ترین واجبات دینی است، و در آیه ۱۰۴ سوره آل عمران آمده است: «و بايد از ميان شما، گروهى، [مردم را] به نيكى دعوت كنند و به كار شايسته وادارند و از زشتى بازدارند، و آنان همان رستگارانند.»

از رسول اکرم(ص) روایت شده که فرمود: «اُمّت من مادامی که امر به معروف و نهی از منکر نمایند، و یکدیگر را به احسان و نیکی کمک کنند، در خیر و خوبی خواهند بود، و اگر چنین نباشند برکت از آنان برداشته خواهد شد، و بعض از آنها بر بعض دیگر ـ به ظلم ـ مسلّط خواهد گردید، و در زمین و آسمان یار و یاوری نخواهند داشت».

از امام علی (ع) همچنین روایت شده است: «امر به معروف و نهی از منکر را ترک ننمایید، وگرنه بدترین افراد بر شما حکومت خواهند کرد، و دعاهای شما هم مستجاب نخواهد شد».

شرایط

امر به معروف و نهی از منکر، از مهم‌ترین واجبات دینی است، که شارع مقدس شرایطی برای تحقق وجوب آن، بیان کرده است. چهار شرط اصلی امر به معروف و نهی از منکر، عبارتند از: علم و آگاهی، احتمال تأثیر، اصرار بر گناه و نبودن ضرر و مفسده؛ شرط پنجم نیز با عنوان عدالت، توسط برخی از فقها بیان شده است. به طور کلی در وجوب امر به معروف و نهی از منکر باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

۱ ـ شناخت معروف و منکر هرچند به طور اجمالی؛ بنابراین بر کسی که معروف و منکر را نمی‌شناسد، و آنها را از یکدیگر تشخیص نمی‌دهد، امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست.

۲ ـ احتمال تأثیر در شخص خلافکار؛ بنابراین اگر کسی می‌داند که سخن و گفته او اثر ندارد، مشهور بین فقهاء آن است که در این صورت وظیفه ندارد، و امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نیست، ولی احتیاط واجب آن است که کراهت و ناراحتی خود را از کارهای ناشایسته خلافکار به هر طوری که ممکن است اظهار نماید، هرچند بداند که در او اثر نخواهد داشت.

۳ ـ قصد ادامه کارهای ناشایسته و خلاف از شخص خلافکار؛ بنابراین شخص خلافکار چنانچه نخواهد کارهای خلاف خود را تکرار کند و دوباره مرتکب شود، امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست.

۴ ـ معذور نبودن شخص خلافکار در کارهای زشت و خلاف خود، با اعتقاد اینکه کار زشتی که انجام داده حرام نبوده، بلکه مباح بوده، یا کار خوبی که ترک کرده واجب نبوده است.

۵ ـ ‏آن که در امر و نهی مفسده‌ای نباشد، پس اگر بداند یا گمان کند که اگر امر یا نهی کند ضرر جانی یا عرضی و آبرویی یا مالی قابل توجه به او می‌رسد واجب نیست، ‏بلکه اگر احتمال صحیح بدهد که از آن ترس ضررهای مذکور را پیدا کند واجب نیست بلکه اگر بترسد که ضرری متوجه متعلقان او می‌شود واجب نیست، بلکه با احتمال وقوع ضرر جانی یا عرضی و آبرویی یا مالی موجب حرج بر بعضی مؤمنین، واجب نمی‌شود بلکه در بسیاری از موارد حرام است. ‏

روایت

از امام صادق (ع) درباره امر به معروف و نهی از منکر سؤال شد: آیا بر تمام امت واجب است یا نه؟ فرمود: نه. پرسیدند: چرا واجب نیست؟ فرمود: این کار بر عهده شخص نیرومندی است که فرمانش را ببرند و معروف را از منکر باز شناسد، نه بر کسانی که ناتوانند و خود هدایت نیافته‌اند و از روی ناآگاهی دیگران را از حق به سوی باطل می‌خوانند.