مصداق آیه ۵۴ سوره مائده

سؤال

با توجه به آیهٔ ۵۴ مائده و ۴۵ سورهٔ قصص، وجود امام زمان(عج) را چگونه تعبیر می‌کنید؟

درگاه‌ها

آیهٔ ۵۴ سورهٔ مبارکهٔ مائده می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هر کس از شما از آیین خود بازگردد، به خدا زیانی نمی‌رساند، خداوند در آینده جمعیّتی را می‌آورد که آن‌ها را دوست دارد و آن‌ها نیز او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران نیرومندند، آن‌ها در راه خدا جهاد می‌کنند و از سرزنش کنندگان هراسی ندارند این فضل خدا است که به هر کس بخواهد و شایسته ببیند می‌دهد و فضل خدا وسیع و خداوند دانا است.

دربارهٔ این‌که آیهٔ فوق اشاره به چه اشخاصی می‌کند و منظور از این یاروان اسلام چه کسانی هستند که خدا آن‌ها را به این صفات ستوده است، در روایات اسلامی و سخنان مفسران بحث بسیار دیده می‌شود.

بر اساس سیرهٔ قرآن کریم همیشه یک مفهوم کلّی و جامع بیان می‌شود که شامل مصادیق مختلفی خواهد بود، و از طرف دیگر برای جلوگیری از سوء استفادهٔ منحرفین که احیاناً مصادیق انحرافی را داخل در آن نکنند؛ در روایات اسلامی برای این آیه مصادیقی نقل شده است که این‌ها رسالت بزرگ حمایت از دین را با این صفات به دوش می‌کشند و این مصادیق نخست حضرت علی(ع) و دوم حضرت مهدی(عج) و سوم قوم سلمان فارسی که منظور ایرانیان است بیان شده است، علّامه بحرانی در تفسیر «البرهان» می‌فرماید: کسانی که به ناحق، حق آل محمد(ص) را غصب کردند و از دین برگشتند، خداوند در آینده قومی را می‌آورد که آنها خدا را دوست دارند و خداوند آن‌ها، را. این آیه در مورد حضرت قائم(عج) و اصحاب او و کسانی که جهاد می‌کنند و از هیچ چیزی هراس ندارند نازل شده است.

مصداق کامل در این آیه در زمان ما، وجود مقدس امام زمان(عج) است؛ زیرا: ۱ ـ ارتداد در دورهٔ امام زمان(عج) شدیدتر از دورهٔ امام علی(ع) است ۲ ـ همچنین «اذلّه علی المؤمنین «و «اعزه علی الکافرین» و «یجاهدون فی سبیل الله و لا یخافون لومه لائم»، مصداق کامل‌تر این مسائل در زمان حضرت و دورهٔ غیبت او و زمان ظهورش می‌باشد.

اما در مورد آیهٔ ۴۵ سورهٔ قصص: ﴿وَ لکِنَّا أَنْشَأْنا قُرُوناً فَتَطاوَلَ عَلَیْهِمُ الْعُمُر…﴾ ما اقوامی را در اعصار مختلف خلق کردیم که زمان‌های طولانی بر آن‌ها گذشت، این آیه به دنبال داستان حضرت موسی(ع) و فرعون از هنگام مخفی بودن ولادت حضرت موسی(ع) که از اول سورهٔ قصص شروع می‌شود، تا زمان پرورش وی در کاخ فرعون و سپس فرار آن حضرت و غیبت طولانی و برگشتن او در میان بنی‌اسرائیل و مبارزه با فرعون و هلاکت فرعون و نزول تورات است، و در نهایت نکاتی را متذکر می‌شود از جمله این که این آیه اشاره به غیبت طولانی انبیاء می‌کند که موجب شد آثار انبیا و هدایت آن‌ها از قلب‌ها و اندیشه‌هایشان محو شد.

شیخ صدوق در «کمال الدین» در مقدّمهٔ کتاب می‌نویسد که: وجود مقدس امام عصر(عج) امر فرمودند که: من کتابی را تألیف کنم و در آن داستان غیبت انبیای سابق را بنویسم تا مردم متذکر شوند و نسبت به غیبت آن حضرت شک و شبهه نکنند. شیخ بعد از بیان مطالبی، از غیبت حضرت ادریس شروع می‌کند تا به غیبت حضرت موسی(ع) می‌رسد، و بعد روایاتی در مورد غیبت حضرت موسی(ع) نقل می‌کند و آن را شبیه غیبت امام زمان(عج) معرفی می‌کند و طبق داستان سورهٔ مبارکهٔ قصص که در مورد حضرت موسی(ع) است آن را تطبیق به غیبت طولانی امام عصر(عج) می‌کنند.

بدیهی است که ذکر آیهٔ یاد شده به دنبال داستان حضرت موسی(ع)، و اشاره به غیبت طولانی آن حضرت دارد که در روایات فوق تصریح به غیبت آن حضرت و طول انتظار بنی اسرائیل و شدت بلای آنها در آن زمان شده است. در ادامهٔ همین بحث شیخ صدوق نقل می‌کند که ابی بصیر می‌گوید: من از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: سنّت‌های پیامبران(ع) در مورد غیبتشان دقیقاً در مورد قائم که از خانوادهٔ ماست، واقع خواهد شد.

بنابراین، غیبت حضرت امام زمان(عج) می‌تواند مصداقی برای این آیه شریفه باشد.

مطالعه بیشتر

۱ ـ علّامه سید هاشم بحرانی، تفسیر البرهان فی تفسیر القرآن، (قم، انتشارات بعثت ۱۴۱۵ ق) جلد ۲، ص۲۱۵.

۲ ـ علامه شیخ محمد بن محمدرضا قمی مشهدی، تفسیر کنزالدقائق، (تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) جلد ۴، ص۱۴۱.

۳ ـ علامه حویزی، تفسیر نورالثقلین، (قم، انتشارات مطبوعاتی اسماعیلیان ۱۳۷۳ ش) جلد ۱، ص۶۴۱.

۴ ـ استاد مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه (تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ۱۳۷۳ ش) ج۴، ص۴۱۶ و ۴۱۷.

۵ ـ شیخ ابوعلی فضل بن حسن الطبرسی، تفسیر مجمع البیان، ترجمهٔ دکتر احمد بهشتی، (تهران، انتشارات فراهانی ۱۳۵۰ ش) جلد ۷، ص۷۹.

۶ ـ ابوجعفر محمدبن علی بن الحسین بن بابویه قمی (معروف به شیخ صدوق)، (بیروت، انتشارات مؤسسهٔ علمی مطبوعات ۱۴۱۲ ق) جلد ۱ و ۲، هر دو در یک مجلد، ص۱۴۶ و ۳۲۴.