سوره احزاب: تفاوت میان نسخه‌ها
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
سوره «احزاب» درباره چه مضامین و موضوعاتی است؟ | |||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
'''سوره احزاب''' در مدینه نازل شده و سی و سومین سوره قرآن است و ۷۳ آیه دارد. بخش مهمی از این سوره به ماجرای [[جنگ احزاب]] (خندق) می‌پردازد که یهودیان با مشرکان مکه و دیگر قبایل علیه مسلمانان متحد شدند. در این سوره احکام فقهی‌ای همچون [[عده طلاق]]، [[حجاب در قرآن|حجاب زنان]]، ازدواج با همسر پسرخوانده پس از طلاق هم گفته شده است. و نیز موضوعاتی مانند خاتمیت پیامبر(ص)، [[پذیرفتن امانت الهی توسط انسان در آیه ۷۲ سوره احزاب|حمل امانت الهی توسط انسان]]، آیه تطهیر و… در این سوره بیان شده است. | |||
== معرفی == | == معرفی == | ||
... | اَحزاب، نام سی و سومین سورهٔ قرآن مجید است که ۷۳ آیه دارد. سوره احزاب، اسم و عنوان دیگری ندارد. وجه تسمیه سوره، مطابق با قاعدهٔ کلی نامگذاری سُوَر قرآنی این است که جنگ احزاب تنها در این سوره مطرح شده (آیات ۹ تا ۲۲) و نیز کلمهٔ احزاب در این سوره ۳ بار تکرار شده است. عنوان «الاحزاب» که در آیات دیگر قرآن برای اقوام پیشین که به عذاب الهی گرفتار آمده‌اند، به کار رفته، در این سوره بر آتش افروزان جنگ اطلاق شده است و به تفرق گروه‌های شرکت کننده در این جنگ که سرانجام به شکست آنان انجامید، اِشعاری کنایت‌آمیز دارد.<ref>لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.</ref> | ||
سورهٔ احزاب یکی از سه سورهٔ آغاز شده با خطاب «یا اَیُّهَا النَّبیّ» است. موضوع اصلی سوره، چنان‌که از سرآغاز و مندرجات آن، و نیز از تکرار کلمهٔ «النّبیّ» در آن بر می‌آید، عبارت است از «آیین تحول اجتماعی و فرهنگی در اسلام»؛ و سوره به‌ویژه بر تثبیت جایگاه والای [[پیامبر(ص)]] در جامعهٔ اسلامی، توضیح شیوه‌های برخورد با بدعت‌ها، شرح وظایف و تکالیف گوناگون مسلمانان در مرحلهٔ انتقال از فرهنگ جاهلی به فرهنگ اسلامی، دلالت دارد.<ref>لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
=== فضیلت تلاوت و تأمل === | |||
در فضيلت اين سوره از پیامبر(ص) نقل شده است «كسى كه سوره احزاب را تلاوت كند و به خانواده خود تعليم دهد از عذاب قبر در امان خواهد بود.» و از [[امام صادق(ع)]] نقل شده: «كسى كه سوره احزاب را بسيار تلاوت كند در قيامت در جوار پيامبر و خاندان او خواهد بود». مفسران گفته‌اند اين گونه فضائل و افتخارات، تنها به تلاوت بى روح و عارى از هر نوع انديشه و عمل به دست نمی‌آيد، تلاوتى لازم است كه مبدء انديشه گردد و انديشهاى كه افق فكر انسان را چنان روشن سازد كه پرتوش در اعمال او ظاهر گردد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۱۸۳.</ref> | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
.. | سوره احزاب مشتمل بر این معانی است: | ||
{{ستون|۲}} | |||
* اشاره‌ای به نبوت (آیات ۷–۸) | |||
* تأکید و خطاب به پیامبر دربارهٔ تقوا، استقامت، پیروی از وحی و توکل (آیات ۱–۳) | |||
* تصریح به مقام ولایت پیامبر نسبت به پیروانشان (آیه ۶) | |||
* بیان نمونه‌ای از آداب و رسوم و عادات جاهلیت (دربارهٔ ظهار و فرزندخواندگی) و شیوهٔ برخورد با آن (آیات ۴–۵) | |||
* شرح جنگ احزاب (آیات ۹–۲۰) | |||
* وجوب تأسی به رسول خدا(ص) (آیه ۲۱) | |||
* پیکار صادقانهٔ یاران پیامبر (آیات ۲۲–۲۳) | |||
* سرگذشت غلبهٔ مسلمانان بر یهودیان بنی قریظه و تمکن یافتن مهاجرین در مدینه (آیات ۲۶–۲۷) | |||
* سفارش زنان پیامبر اکرم(ص) به رعایت اوامر الهی و حفظ جایگاه خود در مقام همسری با رسول خدا (آیات ۲۸–۳۴) | |||
* بیان صفات و خصایص مردان و زنانی که ایمان راستین دارند (آیه ۳۵) | |||
* تأکید بر قاطعیت پیامبر اکرم در امر تبلیغ رسالت (آیات ۳۸–۴۰) | |||
* داستان زید و زینب و همسری زینب با رسول خدا(ص) بعد از جدا شدن از زید (آیات ۳۷–۴۰) | |||
* مقامات رسول خدا(ص) (آیات ۴۶–۴۷) | |||
* بیان برخی از احکام ازدواج و نیز تعدد زوجات پیامبر(ص) (آیات ۵۰–۵۴) | |||
* حکم وجوب رعایت حریم میان زنان و مردان، (آیات ۵۳، ۵۹) | |||
* جایگاه خاص انسان در میان موجودات و پذیرش «امانت» شده است (آیه ۷۲).<ref>لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
{{پایان}} | |||
== جنگ احزاب == | == جنگ احزاب == | ||
مهم‌ترین بخش سوره احزاب مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن، پیروزی اعجاب‌آمیز مسلمین بر کفار، کارشکنی‌ها، بهانه‌جویی‌های گوناگون منافقان و پیمان‌شکنی آنان می‌باشد.<ref>ابوعلی الفضل الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات مکتبه المرعشی، ۱۴۰۳ ق، ج۴، ص۳۳۴.</ref> | مهم‌ترین بخش سوره احزاب مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن، پیروزی اعجاب‌آمیز مسلمین بر کفار، کارشکنی‌ها، بهانه‌جویی‌های گوناگون منافقان و پیمان‌شکنی آنان می‌باشد.<ref>ابوعلی الفضل الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات مکتبه المرعشی، ۱۴۰۳ ق، ج۴، ص۳۳۴.</ref> این جنگ را احزاب می‌نامند برای آنکه یهودیان با مشرکان مکّه و طوائف دیگر پیمان بستند و ائتلاف کردند تا یک‌باره بر مدینه بتازند و کار مسلمانان را یکسره سازند.<ref>شعرانی، حاج میرزا ابوالحسن، تهران، نشر طوبی، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۶۳، ج۱، ص۱۷۱.</ref> آیات (۲۵–۹) سوره احزاب، شرح واقعه جنگ احزاب است و از آیه ۲۵ تا ۲۷ مربوط به [[نقد بر گزارش کشتار بنی‌قریظه|غزوه بنی‌قریظه]] است<ref>طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ ق، ج۱۶، ص۲۹۱.</ref> | ||
== ازدواج پیامبر<small>(ص)</small> با همسر سابق زید == | |||
داستان ازدواج رسول اکرم(ص) به فرمان خداوند با زینب بنت جحش، همسر مطلقهٔ زید ــ که پسر خواندهٔ آن حضرت بود ــ به عنوان نمونه‌ای از برخورد قاطع و خردمندانهٔ رسول خدا(ص) با عادات و رسوم بی‌پایهٔ دوران جاهلیت در سورهٔ احزاب گزارش شده است (آیات ۳۷–۴۰). این موضوع همواره مورد گفت و گو و مناقشهٔ فراوان از سوی مخالفان و موافقان قرار گرفته، و با آنکه در سِیَر و تواریخ معتبر چون [[سیرهٔ ابن‌هشام]]، ''طبقات'' ابن‌سعد و [[اعتبار تاریخ طبری|تاریخ طبری]] از شاخ و برگ‌هایی که در قرون بعد بر آن افزوده‌اند، پیراسته است، باز دشمنان اسلام، از تلفیق این آیات با برخی روایات ساختگی که متأسفانه در بعضی تفاسیر ''قرآن'' نیز جای گرفته‌اند، دستاویزهایی برای القای شبهه در اذهان دربارهٔ شخصیت پیامبر اکرم(ص) ساخته‌اند.<ref>لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
گفته شده است پيامبر(ص) در نظر داشت، كه اگر كار صلح ميان دو همسر به انجام نرسد و كارشان به طلاق و جدايى بيانجامد پيامبر(ص) براى جبران اين شكست كه دامنگير دختر عمهاش زينب شده كه حتى بردهاى آزاد شده او را طلاق داده، وى را به همسرى خود برگزيند، ولى از اين بيم داشت كه از دو جهت مردم به او خرده گيرند و مخالفان پيرامون آن جنجال بر پا كنند. نخست اينكه: زيد پسر خوانده پيامبر(ص) بود، و مطابق يك سنت جاهلى پسر خوانده، تمام احكام پسر را داشت، از جمله اينكه ازدواج با همسر مطلقه پسر خوانده را حرام می‌پنداشتند. ديگر اينكه پيامبر(ص) چگونه حاضر می‌شود با همسر مطلقه برده آزاد شدهاى ازدواج كند و اين خلاف شأن و مقام او است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۱۸۳.</ref> | |||
== | == خاتمیت == | ||
{{جعبه نقل قول | |||
| اندازه قلم = کوچک | |||
| نقل قول = <small>'''آیه ۳ سوره احزاب:'''</small> | |||
«و بر خدا توکل کن، همین بس که خدا نگهبان [تو]ست.» | |||
}} | |||
{{نوشتار اصلی|خاتم النبیین در آیه ۴۰ سوره احزاب}} | |||
آیه ۴۰ سوره احزاب، رسالت و خاتميت پیامبر(ص) را تصریح می‌کند: {{قرآن|رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ|ترجمه=فرستاده خدا و خاتم پيامبران است.|سوره=احزاب|آیه=۴۰}} مفسران گفته‌اند خاتم انبياء بودن، به معنى «خاتم المرسلين» بودن نيز هست.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۳۳۶ و ۳۳۸.</ref> خاتم انبیا يعنى حضرت محمد(ص) آخرين پيامبر است كه دفتر نبوّت و رسالت به سبب او مهر شد و پايان يافت و دين و شريعت او تا روز قيامت باقيست.<ref>طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۶۷.</ref> | |||
== آیه تطهیر == | == آیه تطهیر == | ||
آیه ۳۳ سوره نور، از آیات مشهور میان شیعیان است که آن را دلیل بر عصمت ائمه(ع) می‌دانند: «خدا فقط مى‌خواهد آلودگى را از شما خاندان پيامبر بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.» تعبير اهل البيت به اتفاق همه علماى اسلام و مفسران، اشاره به اهل بيت پيامبر(ص) است اما اينكه مقصود از اهل بيت پيامبر(ص) در اينجا چه اشخاصى می‌باشد میان مفسران شیعه و سنی اختلاف است. شیعه اعتقاد دارد در این آيه اهل‌بیت منحصر در پنج نفرند: پيامبر(ص)، على(ع) و [[حضرت فاطمه(س)|فاطمه(س)]] و حسن(ع) و [[امام حسین علیه‌السلام|حسین(ع)]].<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۲۹۳ و ۲۹۴.</ref> | |||
== حمل امانت الهی == | == حمل امانت الهی == | ||
{{نوشتار اصلی|حمل امانت الهی توسط انسان در آیه ۷۲ سوره احزاب}} | {{نوشتار اصلی|حمل امانت الهی توسط انسان در آیه ۷۲ سوره احزاب}} | ||
خداوند در سوره احزاب انسان را حامل امانتی می‌داند که خود داوطلب برای برداشتن آن شده است: {{قرآن|إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ | خداوند در سوره احزاب انسان را حامل امانتی می‌داند که خود داوطلب برای برداشتن آن شده است: {{قرآن|إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا|ترجمه=ما امانت [الهی و بار تکلیف] را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند، و[لی] انسان آن را برداشت؛ راستی او ستمگری نادان بود.|سوره=احزاب|آیه=۷۲}} در اینکه این امانت چیست اقوال مختلفی گفته شده است. علامه طباطبایی می‌فرماید: «آن این است که مراد از امانت مزبور کمالی باشد که از ناحیه تلبس و داشتن اعتقادات حق، و نیز تلبس به اعمال صالح، و سلوک طریقه کمال حاصل شود به اینکه از حضیض ماده به اوج اخلاص ارتقاء پیدا کند و خداوند انسان حامل آن امانت را برای خود خالص کند، این است آن احتمالی که می‌تواند مراد از امانت باشد، چون در این کمال هیچ موجودی نه آسمان، و نه زمین، و نه غیر آن دو، شریک انسان نیست. از سویی دیگر چنین کسی تنها خدا متولی امور اوست، و جز ولایت الهی هیچ موجودی از آسمان و زمین در امور او دخالت ندارد، چون خدا او را برای خود خالص کرده.»<ref>ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۶، ص۵۲۵</ref>{{جعبه نقل قول | ||
| اندازه قلم = کوچک | |||
{{ | | نقل قول = <small>'''آیه ۷۰ سوره احزاب:'''</small> | ||
= | |||
«ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و سخن درست و استوار گویید.» | |||
}} | |||
== آیات مهم == | |||
* '''آیه صلوات:''' مطابق [[آیه «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی»|آیه ۵۶ سوره احزاب]]، خداوند و فرشتگان بر پیامبر(ص) درود می‌فرستند و از کسانی که ایمان آورده‌اند می‌خواهد بر پیامبر صلوات بفرستند و تسلیم او باشند. | |||
* '''پیامبر، اسوه حسنه:''' آیه ۲۱ سوره احزاب، پیامبر را اسوه حسنه (سرمشقی نیکو) معرفی کرده است. مفسران گفته‌اند روحيات او، استقامت و شكيبايى او، هوشيارى و درايت و اخلاص و توجه به خدا و تسلط او بر حوادث، و زانو نزدن در برابر سختی‌ها و مشكلات، هر كدام می‌تواند الگو و سرمشقى براى همه مسلمين باشد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۲۴۲.</ref> | |||
* '''احکام طلاق و عدّه:''' درباره عده طلاق قبل از هم‌بسترشدن آمده است: {{قرآن|ترجمه=ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که با زنان با ایمان ازدواج کردید و قبل از همبستر شدن طلاق دادید، عدّه‌ای برای شما بر آنها نیست که بخواهید حساب آن را نگاه دارید؛ آنها را با هدیه مناسبی بهره‌مند سازید و بطرز شایسته‌ای رهایشان کنید|سوره=احزاب|آیه=۴۹}} | |||
* '''زنان پیامبر(ص):''' خداوند متعال زنان رسول خدا(ص) را متفاوت با دیگر زنان می‌داند و این یعنی اطرافیان بزرگان دین و حاکم اسلامی بایستی بیشتر از بقیه مراقب رفتارها و خواسته‌های مادی خود باشند، لذا فرمود: {{قرآن|ترجمه=ای همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود؛ و این برای خدا آسان است. و هر کس از شما برای خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم ساخت، و روزی پرارزشی برای او آماده کرده‌ایم. ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از آنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید!|سوره=احزاب|آیه=۳۰ ۳۲}} | |||
* '''آیه حجاب:''' درباره پوشش و حجاب زنان در این سوره آمده است:{{قرآن|ترجمه=ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب‌ها [چادر یا روسری‌های بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ خداوند همواره آمرزنده رحیم است.|سوره=احزاب|آیه=۵۹}}<ref>لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
| خط ۶۶: | خط ۸۵: | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۲۰:۳۶
سوره «احزاب» درباره چه مضامین و موضوعاتی است؟
سوره احزاب در مدینه نازل شده و سی و سومین سوره قرآن است و ۷۳ آیه دارد. بخش مهمی از این سوره به ماجرای جنگ احزاب (خندق) می‌پردازد که یهودیان با مشرکان مکه و دیگر قبایل علیه مسلمانان متحد شدند. در این سوره احکام فقهی‌ای همچون عده طلاق، حجاب زنان، ازدواج با همسر پسرخوانده پس از طلاق هم گفته شده است. و نیز موضوعاتی مانند خاتمیت پیامبر(ص)، حمل امانت الهی توسط انسان، آیه تطهیر و… در این سوره بیان شده است.
معرفی
اَحزاب، نام سی و سومین سورهٔ قرآن مجید است که ۷۳ آیه دارد. سوره احزاب، اسم و عنوان دیگری ندارد. وجه تسمیه سوره، مطابق با قاعدهٔ کلی نامگذاری سُوَر قرآنی این است که جنگ احزاب تنها در این سوره مطرح شده (آیات ۹ تا ۲۲) و نیز کلمهٔ احزاب در این سوره ۳ بار تکرار شده است. عنوان «الاحزاب» که در آیات دیگر قرآن برای اقوام پیشین که به عذاب الهی گرفتار آمده‌اند، به کار رفته، در این سوره بر آتش افروزان جنگ اطلاق شده است و به تفرق گروه‌های شرکت کننده در این جنگ که سرانجام به شکست آنان انجامید، اِشعاری کنایت‌آمیز دارد.[۱]
سورهٔ احزاب یکی از سه سورهٔ آغاز شده با خطاب «یا اَیُّهَا النَّبیّ» است. موضوع اصلی سوره، چنان‌که از سرآغاز و مندرجات آن، و نیز از تکرار کلمهٔ «النّبیّ» در آن بر می‌آید، عبارت است از «آیین تحول اجتماعی و فرهنگی در اسلام»؛ و سوره به‌ویژه بر تثبیت جایگاه والای پیامبر(ص) در جامعهٔ اسلامی، توضیح شیوه‌های برخورد با بدعت‌ها، شرح وظایف و تکالیف گوناگون مسلمانان در مرحلهٔ انتقال از فرهنگ جاهلی به فرهنگ اسلامی، دلالت دارد.[۲]
فضیلت تلاوت و تأمل
در فضيلت اين سوره از پیامبر(ص) نقل شده است «كسى كه سوره احزاب را تلاوت كند و به خانواده خود تعليم دهد از عذاب قبر در امان خواهد بود.» و از امام صادق(ع) نقل شده: «كسى كه سوره احزاب را بسيار تلاوت كند در قيامت در جوار پيامبر و خاندان او خواهد بود». مفسران گفته‌اند اين گونه فضائل و افتخارات، تنها به تلاوت بى روح و عارى از هر نوع انديشه و عمل به دست نمی‌آيد، تلاوتى لازم است كه مبدء انديشه گردد و انديشهاى كه افق فكر انسان را چنان روشن سازد كه پرتوش در اعمال او ظاهر گردد.[۳]
محتوا
سوره احزاب مشتمل بر این معانی است:
- اشاره‌ای به نبوت (آیات ۷–۸)
- تأکید و خطاب به پیامبر دربارهٔ تقوا، استقامت، پیروی از وحی و توکل (آیات ۱–۳)
- تصریح به مقام ولایت پیامبر نسبت به پیروانشان (آیه ۶)
- بیان نمونه‌ای از آداب و رسوم و عادات جاهلیت (دربارهٔ ظهار و فرزندخواندگی) و شیوهٔ برخورد با آن (آیات ۴–۵)
- شرح جنگ احزاب (آیات ۹–۲۰)
- وجوب تأسی به رسول خدا(ص) (آیه ۲۱)
- پیکار صادقانهٔ یاران پیامبر (آیات ۲۲–۲۳)
- سرگذشت غلبهٔ مسلمانان بر یهودیان بنی قریظه و تمکن یافتن مهاجرین در مدینه (آیات ۲۶–۲۷)
- سفارش زنان پیامبر اکرم(ص) به رعایت اوامر الهی و حفظ جایگاه خود در مقام همسری با رسول خدا (آیات ۲۸–۳۴)
- بیان صفات و خصایص مردان و زنانی که ایمان راستین دارند (آیه ۳۵)
- تأکید بر قاطعیت پیامبر اکرم در امر تبلیغ رسالت (آیات ۳۸–۴۰)
- داستان زید و زینب و همسری زینب با رسول خدا(ص) بعد از جدا شدن از زید (آیات ۳۷–۴۰)
- مقامات رسول خدا(ص) (آیات ۴۶–۴۷)
- بیان برخی از احکام ازدواج و نیز تعدد زوجات پیامبر(ص) (آیات ۵۰–۵۴)
- حکم وجوب رعایت حریم میان زنان و مردان، (آیات ۵۳، ۵۹)
- جایگاه خاص انسان در میان موجودات و پذیرش «امانت» شده است (آیه ۷۲).[۴]
جنگ احزاب
مهم‌ترین بخش سوره احزاب مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن، پیروزی اعجاب‌آمیز مسلمین بر کفار، کارشکنی‌ها، بهانه‌جویی‌های گوناگون منافقان و پیمان‌شکنی آنان می‌باشد.[۵] این جنگ را احزاب می‌نامند برای آنکه یهودیان با مشرکان مکّه و طوائف دیگر پیمان بستند و ائتلاف کردند تا یک‌باره بر مدینه بتازند و کار مسلمانان را یکسره سازند.[۶] آیات (۲۵–۹) سوره احزاب، شرح واقعه جنگ احزاب است و از آیه ۲۵ تا ۲۷ مربوط به غزوه بنی‌قریظه است[۷]
ازدواج پیامبر(ص) با همسر سابق زید
داستان ازدواج رسول اکرم(ص) به فرمان خداوند با زینب بنت جحش، همسر مطلقهٔ زید ــ که پسر خواندهٔ آن حضرت بود ــ به عنوان نمونه‌ای از برخورد قاطع و خردمندانهٔ رسول خدا(ص) با عادات و رسوم بی‌پایهٔ دوران جاهلیت در سورهٔ احزاب گزارش شده است (آیات ۳۷–۴۰). این موضوع همواره مورد گفت و گو و مناقشهٔ فراوان از سوی مخالفان و موافقان قرار گرفته، و با آنکه در سِیَر و تواریخ معتبر چون سیرهٔ ابن‌هشام، طبقات ابن‌سعد و تاریخ طبری از شاخ و برگ‌هایی که در قرون بعد بر آن افزوده‌اند، پیراسته است، باز دشمنان اسلام، از تلفیق این آیات با برخی روایات ساختگی که متأسفانه در بعضی تفاسیر قرآن نیز جای گرفته‌اند، دستاویزهایی برای القای شبهه در اذهان دربارهٔ شخصیت پیامبر اکرم(ص) ساخته‌اند.[۸]
گفته شده است پيامبر(ص) در نظر داشت، كه اگر كار صلح ميان دو همسر به انجام نرسد و كارشان به طلاق و جدايى بيانجامد پيامبر(ص) براى جبران اين شكست كه دامنگير دختر عمهاش زينب شده كه حتى بردهاى آزاد شده او را طلاق داده، وى را به همسرى خود برگزيند، ولى از اين بيم داشت كه از دو جهت مردم به او خرده گيرند و مخالفان پيرامون آن جنجال بر پا كنند. نخست اينكه: زيد پسر خوانده پيامبر(ص) بود، و مطابق يك سنت جاهلى پسر خوانده، تمام احكام پسر را داشت، از جمله اينكه ازدواج با همسر مطلقه پسر خوانده را حرام می‌پنداشتند. ديگر اينكه پيامبر(ص) چگونه حاضر می‌شود با همسر مطلقه برده آزاد شدهاى ازدواج كند و اين خلاف شأن و مقام او است.[۹]
خاتمیت
آیه ۳ سوره احزاب:
«و بر خدا توکل کن، همین بس که خدا نگهبان [تو]ست.»
آیه ۴۰ سوره احزاب، رسالت و خاتميت پیامبر(ص) را تصریح می‌کند: ﴿رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ؛ فرستاده خدا و خاتم پيامبران است.﴾(احزاب:۴۰) مفسران گفته‌اند خاتم انبياء بودن، به معنى «خاتم المرسلين» بودن نيز هست.[۱۰] خاتم انبیا يعنى حضرت محمد(ص) آخرين پيامبر است كه دفتر نبوّت و رسالت به سبب او مهر شد و پايان يافت و دين و شريعت او تا روز قيامت باقيست.[۱۱]
آیه تطهیر
آیه ۳۳ سوره نور، از آیات مشهور میان شیعیان است که آن را دلیل بر عصمت ائمه(ع) می‌دانند: «خدا فقط مى‌خواهد آلودگى را از شما خاندان پيامبر بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.» تعبير اهل البيت به اتفاق همه علماى اسلام و مفسران، اشاره به اهل بيت پيامبر(ص) است اما اينكه مقصود از اهل بيت پيامبر(ص) در اينجا چه اشخاصى می‌باشد میان مفسران شیعه و سنی اختلاف است. شیعه اعتقاد دارد در این آيه اهل‌بیت منحصر در پنج نفرند: پيامبر(ص)، على(ع) و فاطمه(س) و حسن(ع) و حسین(ع).[۱۲]
حمل امانت الهی
خداوند در سوره احزاب انسان را حامل امانتی می‌داند که خود داوطلب برای برداشتن آن شده است: ﴿إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا؛ ما امانت [الهی و بار تکلیف] را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه کردیم، پس، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند، و[لی] انسان آن را برداشت؛ راستی او ستمگری نادان بود.﴾(احزاب:۷۲) در اینکه این امانت چیست اقوال مختلفی گفته شده است. علامه طباطبایی می‌فرماید: «آن این است که مراد از امانت مزبور کمالی باشد که از ناحیه تلبس و داشتن اعتقادات حق، و نیز تلبس به اعمال صالح، و سلوک طریقه کمال حاصل شود به اینکه از حضیض ماده به اوج اخلاص ارتقاء پیدا کند و خداوند انسان حامل آن امانت را برای خود خالص کند، این است آن احتمالی که می‌تواند مراد از امانت باشد، چون در این کمال هیچ موجودی نه آسمان، و نه زمین، و نه غیر آن دو، شریک انسان نیست. از سویی دیگر چنین کسی تنها خدا متولی امور اوست، و جز ولایت الهی هیچ موجودی از آسمان و زمین در امور او دخالت ندارد، چون خدا او را برای خود خالص کرده.»[۱۳]
آیه ۷۰ سوره احزاب:
«ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و سخن درست و استوار گویید.»
آیات مهم
- آیه صلوات: مطابق آیه ۵۶ سوره احزاب، خداوند و فرشتگان بر پیامبر(ص) درود می‌فرستند و از کسانی که ایمان آورده‌اند می‌خواهد بر پیامبر صلوات بفرستند و تسلیم او باشند.
- پیامبر، اسوه حسنه: آیه ۲۱ سوره احزاب، پیامبر را اسوه حسنه (سرمشقی نیکو) معرفی کرده است. مفسران گفته‌اند روحيات او، استقامت و شكيبايى او، هوشيارى و درايت و اخلاص و توجه به خدا و تسلط او بر حوادث، و زانو نزدن در برابر سختی‌ها و مشكلات، هر كدام می‌تواند الگو و سرمشقى براى همه مسلمين باشد.[۱۴]
- احکام طلاق و عدّه: درباره عده طلاق قبل از هم‌بسترشدن آمده است: ﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که با زنان با ایمان ازدواج کردید و قبل از همبستر شدن طلاق دادید، عدّه‌ای برای شما بر آنها نیست که بخواهید حساب آن را نگاه دارید؛ آنها را با هدیه مناسبی بهره‌مند سازید و بطرز شایسته‌ای رهایشان کنید﴾(احزاب:۴۹)
- زنان پیامبر(ص): خداوند متعال زنان رسول خدا(ص) را متفاوت با دیگر زنان می‌داند و این یعنی اطرافیان بزرگان دین و حاکم اسلامی بایستی بیشتر از بقیه مراقب رفتارها و خواسته‌های مادی خود باشند، لذا فرمود: ﴿ای همسران پیامبر! هر کدام از شما گناه آشکار و فاحشی مرتکب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود؛ و این برای خدا آسان است. و هر کس از شما برای خدا و پیامبرش خضوع کند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهیم ساخت، و روزی پرارزشی برای او آماده کرده‌ایم. ای همسران پیامبر! شما همچون یکی از آنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ پس به گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید!﴾(احزاب:۳۰ ۳۲)
- آیه حجاب: درباره پوشش و حجاب زنان در این سوره آمده است:﴿ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب‌ها [چادر یا روسری‌های بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ خداوند همواره آمرزنده رحیم است.﴾(احزاب:۵۹)[۱۵]
منابع
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۱۸۳.
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.
- ↑ ابوعلی الفضل الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات مکتبه المرعشی، ۱۴۰۳ ق، ج۴، ص۳۳۴.
- ↑ شعرانی، حاج میرزا ابوالحسن، تهران، نشر طوبی، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۶۳، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ ق، ج۱۶، ص۲۹۱.
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۱۸۳.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۳۳۶ و ۳۳۸.
- ↑ طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان في تفسير القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۵۶۷.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۲۹۳ و ۲۹۴.
- ↑ ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۱۶، ص۵۲۵
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، ۱۳۷۱ش، ج۱۷، ص۲۴۲.
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «احزاب»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ذیل مدخل.