کاربر:A.rezapour/صفحه تمرین

سؤال

آیت‌الله بروجردی نسبت به تقریب مذاهب چه تفکر و اندیشه‌ای داشت؟

...

زندگینامه

وی از سادات «طباطبایی» شهر بروجرد است و تبارش با سی واسطه درخشان به امام حسن مجتبی علیه‏السلام منتهی می‏شود. در سلسله تبار پدری و مادری آیت‏الله بروجردی، شخصیت‏های سرشناس دینی به چشم می‏خورند که در چند قرن اخیر، همواره مرجعیت و رهبری جهان تشیع را بر دوش داشته‏اند. جد پنجم وی، آیت‏الله سیدمحمد طباطبایی بروجردی از مجتهدان بزرگ نجف و دارای تألیفات بوده است و از طرفی همشیره‏زاده علامه مجلسی اول شمرده می‏شود. همچنین علامه بحرالعلوم سیدمحمد مهدی طباطبایی، عموی جد دوم او است که از فقیهان بزرگ و از شاگردان برجسته وحید بهبهانی به شمار می‏آید؛ چنان که برادر علامه بحرالعلوم یعنی آیت الله سیدجواد طباطبایی، جد سوم او است، و پسرش میرزا علی‏نقی طباطبایی جد دوم و پسرش حاج میرزا احمد طباطبایی جد اول آیت‏الله بروجردی هستند که همه از مجتهدان بارز به شمار می‏روند.

آیت‏الله سیدحسین بروجردی، ماه صفر سال 1292 قمری در بروجرد چشم به جهان گشود. حاج‏آقا حسین در سال 1319 قمری نخست از اصفهان به وطن بازگشت؛ سپس بنا به سفارش پدر، عازم نجف اشرف شد. اقامت تحصیلی او در نجف اشرف حدود نه سال طول کشید و در این مدت از محضر بزرگانی چون آخوند خراسانی، سیدمحمدکاظم یزدی و شیخ‏الشریعه اصفهانی، علوم عالی فقه، اصول و رجال را آموخت.

به هرحال آیت‏الله بروجردی نتوانست به نجف بازگردد؛ از این‏رو این‏بار مدت اقامت او در بروجرد حدود سی سال به طول انجامید. وی در تمام این مدت به طور مستمر مشغول تألیف، تدریس و تعلیم شخصیت‏های بارز حوزوی شد. اغلب آثار مکتوب او حاصل این دوره از اقامت وی در بروجرد است.

آیت‏الله بروجردی در تاریخ 26 صفر 1364قمری میان استقبال بی‏نظیر مراجع، عالمان و مردم قم وارد این شهر مقدس شد.

مدیریت واحد و رهبری قاطع آیت‏الله بروجردی که حدود شانزده سال و تا 1380قمری ادامه داشت، تحولات بزرگی را از نظر سیاسی و اجتماعی به بار آورد و در همین جهت ساختار مدیریتی حوزه علمیه قم دچار تحول شد و وحدت و انسجام چشمگیری میان حوزه، روحانیان و قشرهای گوناگون مردم پدید آمد

تفکرات تقریبی

شیوه‏های نو و راهبردی آیت‏الله بروجردی در استنباط احکام، زمینه تحقیقات گسترده‏ای در فقه اهل‏سنت را نیز فراهم کرد و اذعان داشت که با آگاهی از محتوای روایات و فتاوای رایج اهل‏سنت در زمان امامان معصوم علیهم‏السلام ، بهتر و راحت‏تر می‏شود محتوای احادیث و منظور سخنان امامان معصوم علیهم‏السلام را دریافت و جمله معروفی از وی نقل شده که می فرمود: «فقه شیعه در حاشیه فقه اهل سنت است (واعظ‏زاده خراسانی، 1421 ق / 1379ش، ص84)»؛ زیرا چون شیعیان در طول تاریخ حکومت نداشتند و اغلب حکومت در دست بنی‏عباس بود و بیشتر فتاوای اهل‏سنت میان مردم رواج داشت، محدثان و اصحاب امامان نیز با توجه به فضای حاکم بر جامعه آن روز، از امامان سوءال می‏کردند و امامان هم با توجه به همین معنا پاسخ می‏دادند. به عبارت دیگر، فقه شیعه ناظر بر فقه اهل‏سنت بود؛ چرا که پاسخ‏ها و سخنان امامان علیهم‏السلام ناظر بر فتاوای حاکم بوده است؛ از این‏رو آیت‏الله بروجردی، تحقیق و مطالعه کتاب‏های اهل‏سنت را از مقدمات لازم برای فهم فقه و اجتهاد می‏دانست. بدین‏سان اهتمام او به این موضوع، سبب اشراف و آگاهی‏های چشمگیر او از فتاوای رهبران مذاهب چهارگانه(شافعی، حنبلی، حنفی و مالکی) شد و به آرای صحابه و اندیشه‏وران بزرگ اهل‏سنت مانند لیث، ثوری، اوزاعی، ظاهری و دیگران نیز به طور کامل تسلط و اطلاع یافت. گاهی این اطلاع چندان عمیق و قوی بود که وقتی برخی از شخصیت‏های اهل‏سنت به حضورش می‏رسیدند و از نزدیک این حقیقت را مشاهده می‏کردند، متعجب می‏شدند.

آیت‏الله بروجردی هرگز به نظریات و آرای اهل‏سنت، با دید منفی نمی‏نگریست؛ بلکه بیشتر سعی داشت تا به ادله آن‏ها دست یابد و موضوع را به‏طور صحیح ریشه‏یابی کند.

لزوم وحدت اسلامی

اعتقاد آیت‏الله بروجردی بر این بود که سامان بخشیدن به موضوع «وحدت میان مذاهب» از وظایف حیاتی هر عالم شیعی است و باید در تحقق آن کوشید.

آیت‏الله شهید مرتضی مطهری در مقاله‏ای تحت عنوان «مزایا و خدمات آیت‏الله بروجردی» چنین می‏نویسد: «یکی از مزایای معظم‏له توجه و علاقه فراوانی بود که به مسأله وحدت اسلامی و حسن تفاهم و تقریب بین مذاهب اسلامی داشت. این مرد چون به تاریخ اسلام و مذاهب اسلامی آشنا بود، می‏دانست که سیاست حکّام گذشته در تفرقه و دامن زدن آتش اختلاف چه اندازه تأثیر داشته است و هم توجه داشت که در عصر حاضر نیز سیاست‏های استعماری از این تفرقه حداکثر استفاده را می‏کنند و بلکه آن را دامن می‏زنند و هم توجه داشت که دوری شیعه از سایر فرقه‏ها سبب شده است که آن‏ها شیعه را نشناسند و در باره آن‏ها تصوراتی دور از حقیقت بنمایند. به این جهات بسیار علاقه‏مند بود که حسن تفاهمی بین شیعه و سنی برقرار شود که از طرفی وحدت اسلامی که منظور بزرگ این دین مقدس است، تأمین گردد و از طرف دیگر شیعه و فقه شیعه و معارف شیعه آن‏طور که هست به جامعه تسنن که اکثریت مسلمانان را تشکیل می‏دهند، معرفی شود.

چند سال پیش از آن‏که وی به زعامت و مرجعیت مطلق برسد، وقتی به همت جمعی از روشنفکران سنّی و شیعی «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» تأسیس شد، با تمام وجود از آن حمایت کرد و بعد که از بروجرد به قم آمد و مرجعیت را به دست گرفت، تا حد ممکن با این فکر همکاری کرد. جالب است که برای نخستین بار بعد از چندین سال، بین زعیم روحانی شیعه و زعیم روحانی سنی شیخ عبدالمجید سلیم و بعد از فوت او به فاصله دو سه سال شیخ محمود شلتوت، روابط دوستانه برقرار، و نامه‏ها مبادله شد. به گفته شهید مطهری، مرحوم بروجردی عاشق و دلباخته وحدت اسلامی بود و مرغ دلش برای این موضوع پر می‏زد. عجیب این است که در حادثه قلبی اول که بر او عارض شد و مدتی بیهوش بود و بعد به هوش آمد، قبل از آن‏که توجهی به حال خود بکند و در این موضوع حرفی بزند، موضوع تقریب و وحدت اسلامی را طرح می‏کند و می‏گوید: «من آرزوها در این زمینه داشتم.

در سال 1327شمسی برابر با حدود 1368قمری، مرکز «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه» به ابتکار اندیشه‏ور توانا مرحوم شیخ محمدتقی قمی و با هم‏یاری عالمان سرشناس جامع‏الازهر و برخی روحانیان شیعی تأسیس شد. آیت‏الله بروجردی اگرچه جزو موءسسان آن نبود، از ابتدای فعالیت این مرکز به حمایت جدی از آن برخاست و حتی از کمک مالی به آن دریغ نورزید. افزون بر ارتباط مکاتبه‏ای با شیخ الازهر، عبدالمجید سلیم و بعد از او با شیخ محمود شلتوت، رابطه جهان تشیع را با دنیای اسلام هر چه مستحکم‏تر ساخت و بسیاری از سوء تفاهم‏ها و بدبینی‏ها را به دوستی و محبت تبدیل کرد.

در اثر این درایت و حسن تدبیر، کار به جایی رسید که شیخ محمود شلتوت، آن فتوای تاریخی خود را صادر کرد(1) و برای نخستین‏بار یک عالم سنی به‏طور رسمی مذهب شیعه را به رسمیت شناخت و برای آن در دانشگاه الازهر مصر، کرسی تدریس تشکیل داد.

در کنگره‏ای که برای بزرگداشت آیت‏الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت در تهران برگزار شد، آقای هاشمی رفسنجانی تفکر تقریبی آیت‏الله بروجردی را این‏گونه مطرح کرد: «آیت‏الله بروجردی در درس می‏گفت: اختلاف ما با اهل‏سنت در دو جهت است: یکی مسأله خلافت و دیگری اقوال ائمه، و آنچه برای ما مهم است، مسأله حجیت است و خلافت یک مسأله تاریخی بود که امروز قابل تکرار نمی‏باشد. باید با اهل‏سنت در مورد حجیت اقوال ائمه بحث کرد که در زمان ما موءثر است.

هدف از تقریب و وحدت در نظر آیت‏الله بروجردی هرگز این نبود که یک گروه در گروه دیگر هضم شود و همه آن‏ها یک گروه و یک فرقه بشوند؛ بلکه تأکید داشت با بیان نقاط مشترک همه گروه‏ها، دوستی، محبت و صمیمیت میان آن‏ها پدید آید و همه در برابر دشمنان اسلام تبدیل به «ید واحده» شوند.