مقصود از اهل‌بیت در آیه تطهیر: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه تطهیر
مشخصات آیه
واقع در سوره	سوره احزاب
شماره آیه	۳۳
جزء	۲۲
اطلاعات محتوایی
شأن نزول	اهل بیت(ع)
مکان نزول	مدینه

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۲۹

سؤال

مراد از عبارت «اهل البیت» در آیه تطهیر چیست؟ با توجه به سیاق آیات آیا زنان پیامبر(ص) شامل این آیه می‌باشند؟

اهل‌بیت در آیه تطهیر در نگاه شیعه و بسیاری از اهل‌سنت، اسم خاص برای حضرت محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) است. روایات شیعه و برخی روایات اهل‌سنت، بر این مطلب تأکید کرده‌اند.

مفسران با اینکه قبل و بعد از آیه تطهیر (آیه ۳۳ سوره احزاب) در خطاب به زنان پیامبر(ص) آمده، اما آیه تطهیر را مرتبط با همسران پیامبر(ص) نمی‌دانند؛ زیرا آیات خطاب به همسران پیامبر(ص)، با تهدید به طلاق و عذاب و دستور به خانه نشینی همراه است، در حالی که خطاب آیه تطهیر، با اکرام و احترام است. همچنین ضمیرها در این هفت آیه مؤنث است، در حالی که دو ضمیر در آیه تطهیر به‌صورت مذکر آمده است.

برخی معتقدند که اگر اهل‌بیت، شامل زنان پیامبر نیز بود، باید توسط همسران یا اطرافیان آن‌ها، ذکر می‌شد، در حالی که هیچ‌یک از این افراد به این فضیلت اشاره‌ای نکرده‌اند.

متن آیه

﴿

اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیرًا

همانا خداوند می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.

احزاب:۳۳

﴾

معنای لغوی و اصطلاحی اهل بیت

اهل در لغت به معنای اُنس همراه با تعلق خاطر و وابستگی است. بیت به معنای خانه است، جایی که انسان در آنجا پناه می‌گیرد. ترکیب اهل‌بیت در فرهنگ مسلمانان اعم از شیعه و سنی، معنای خاص محدودتر از معنای لغوی پیدا کرده و برای افراد خاص، عَلَم شده است. شیعیان، اهل‌بیت در قرآن را اسم خاص برای پنج تن آل‌عبا می‌دانند.^[۱]

آیات هفت‌گانه همسران پیامبر(ص)

آیه تطهیر، در میان آیات هفت‌گانه‌ای آمده که احکامی را برای همسران پیامبر اکرم(ص) بیان می‌کند، آیات قبل و بعد از آیه تطهیر درباره همسران پیامبر(ص) و خطاب به آن‌ها است. اما مفسران آیه تطهیر را غیر مرتبط با همسران پیامبر می‌دانند.

خطاب‌هایی که به همسران پیامبر(ص) شده با سرزنش همراه است، در این آیات، همسران پیامبر به طلاق و عذاب تهدید شده و به ماندن در خانه دستور داده شده‌اند. در حالی که خطاب آیه تطهیر با احترام همراه است.
تمام ضمیرهایی که به همسران پیامبر(ص) بر می‌گردد، همگی مؤنث هستند، در حالیکه دو ضمیر در آیه تطهیر به‌صورت مذکر آمده و نشان می‌دهد، این دو بخش، به افراد مختلفی برگشت می‌کند.
برخی محققان معتقدند اگر مراد از اهل‌بیت، همسران پیامبر بودند، این افتخاری برای آنان بود. اما هیچ مطلبی نقل نشده که یکی از همسران پیامبر این لقب را به خود نسبت دهد و به آن افتخار کند. معاویه بر برادر ام‌المومنین (خواهرش ام‌حبیبه، همسر پیامبر بود) بودن، افتخار می‌کرد و اگر خواهرش مصداق اهل‌بیت بود، حتماً از آن یاد می‌کرد، در حالی که چنین ادعایی از وی نقل نشده است.^[۲]

دیدگاه عالمان اهل‌سنت

بسیاری از عالمان اهل‌سنت بر اهل‌بیت بودن پنج تن آل عبا، تأکید کرده‌اند:

واحدی از عالمان معروف اهل‌سنت آیه تطهیر را در خصوص پیامبر اکرم(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) می‌داند و معتقد است فرد دیگری با آن‌ها در این موضوع مشارکت ندارد.^[۳]
سیوطی از محدثان اهل‌سنت نقل می‌کند پس از جنگ جمل از عایشه در مورد علی(ع) پرسیدند. عایشه در پاسخ گفت آیا از من درباره کسی سؤال می‌کنی که محبوب‌ترین مردم نزد پیامبر(ص) و همسر محبوب‌ترین مردم نزد رسول خدا(ص) بود. من، خود دیدم که پیامبر(ص)، علی، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) را زیر پارچه‌ای جمع کرده و فرمود: خداوندا اینها خاندان من هستند و حامیان من، و رجس و پلیدی را از آن‌ها ببر و از آلودگی‌ها، پاکشان فرما.^[۴] این داستان در کتاب‌های صحیح مسلم، مستدرک و سنن بیهقی از عایشه نقل شده است. البته اکثر مفسران شیعه این حدیث را از زبان ام سلمه نقل می‌کنند و نزول آیه تطهیر را در خانه ام‌سلمه می‌دانند.

مطالعه بیشتر

امام‌شناسی جلد سوّم، محمد حسین طهرانی، انتشارات حکمت.
تجلّی ولایت در آیه تطهیر، عبدالله جوادی آملی، انتشارات اسراء.
پرسمان عصمت، شرحی بر آیه تطهیر، علی اکبر بابایی.

منابع

↑ طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر همدانی، چاپخانه خوشه، ۱۳۵۷، ج۳۲، ص۱۷۹.
↑ طهرانی، محمد حسین، امام‌شناسی، انتشارات حکمت، چاپ اوّل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۱۷.
↑ الواحدی النیسابوری، کتاب اسباب النزول الآیات، ذیل تفسیر آیه ۳۳ احزاب، انتشارات موقع یعسوب.
↑ سیوطی، الدّر المنثور، ج۸، ص۱۵۵ و ج۶، ص۶۰۴.

[1] طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر همدانی، چاپخانه خوشه، ۱۳۵۷، ج۳۲، ص۱۷۹.

[2] طهرانی، محمد حسین، امام‌شناسی، انتشارات حکمت، چاپ اوّل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۱۷.

[3] الواحدی النیسابوری، کتاب اسباب النزول الآیات، ذیل تفسیر آیه ۳۳ احزاب، انتشارات موقع یعسوب.

[4] سیوطی، الدّر المنثور، ج۸، ص۱۵۵ و ج۶، ص۶۰۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
-{{شاخه
+{{نیازمند گسترش}}
- | شاخه اصلی = کلام
- |شاخه فرعی۱ = امامت خاصه
- |شاخه فرعی۲ = فضائل اهل بیت(ع)
- |شاخه فرعی۳ =
-}}
 {{سوال}}
-مراد از عبارت «اهل البیت» در آیه تطهیر چیست و شامل چه افرادی می باشد؟ با توجه به سیاق آیات قبل و بعد که در مورد زنان پیامبر(ص) می باشد، آیا زنان پیامبر(ص) شامل این آیه می باشد؟
+مراد از عبارت «اهل البیت» در آیه تطهیر چیست؟ با توجه به سیاق آیات آیا زنان پیامبر(ص) شامل این آیه می‌باشند؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-اهل در لغت به معنای انس و وابستگی است، از این رو ممکن است کسی که واسبتگی با او نیست، سلب اهلیّت شود، چنانکه در مورد پسر [[نوح(ع)]] سلب اهلیت شده است. اهل بیت در اصطلاح، اسم خاص برای [[5 تن آل عبا]]، یعنی [[حضرت محمد(ص)]]، [[علی(ع)]]، [[فاطمه(س)]] و [[حسنین(ع)]]، می باشد. آیه تطهیر در میان هفت آیه ای که خطاب به زنان پیامبر(ص) وارد شده است، آمده است. در این هفت آیه، خطاب به همسران پیامبر، با عتاب، تهدید به طلاق و عذاب و دستور به خانه نشینی همراه است، در حالیکه خطاب در آیه تطهیر، با اکرام و احترام است، همچنین ضمائر در این هفت آیه مؤنث است، در حالیکه 2 ضمیر در آیه تطهیر مذکر می باشد.
+{{جعبه اطلاعات آیه
+| عنوان         =آیه تطهیر
+| تصویر         =
+| توضیح تصویر=
+| اندازه تصویر =
+| نام‌های دیگر =
+| واقع در سوره=[[سوره احزاب]]
+| شماره آیه    =۳۳
+| جزء             =۲۲
+| شأن نزول     =اهل بیت(ع)
+| مکان نزول    =مدینه
+|  موضوع       =
+| درباره         =
+| سایر          =
+| آیات مرتبط  =
+}}
+'''اهل‌بیت در آیه تطهیر''' در نگاه شیعه و بسیاری از اهل‌سنت، اسم خاص برای [[حضرت محمد(ص)]]، [[علی(ع)]]، [[فاطمه(س)]]، [[حسن(ع)]] و [[حسین(ع)]] است. روایات شیعه و برخی روایات اهل‌سنت، بر این مطلب تأکید کرده‌اند.
-بسیاری از بزرگان اهل سنت، تأکید دارند که منظور از اهل بیت، 5 تن آل عبا می باشند، احادیثی که در کتاب های صحیح مسلم، مستدرک، سنن بیهقی، تفسیر کبیر و سایر کتاب ها آمده است، مؤید این نظر می باشد. برخی از علمای شیعه دلیلی آورده اند که اگر اهل بیت شامل زنان پیامبر نیز می بود، باید توسط ایشان یا اطرافیان ایشان، این فضیلت ذکر می شد، در حالیکه هیچ یک از این افراد به این فضیلت اشاره ای نکرده اند.
+مفسران با اینکه قبل و بعد از آیه تطهیر (آیه ۳۳ [[سوره احزاب]]) در خطاب به زنان پیامبر(ص) آمده، اما آیه تطهیر را مرتبط با همسران پیامبر(ص) نمی‌دانند؛ زیرا آیات خطاب به همسران پیامبر(ص)، با تهدید به طلاق و عذاب و دستور به خانه نشینی همراه است، در حالی که خطاب آیه تطهیر، با اکرام و احترام است. همچنین ضمیرها در این هفت آیه مؤنث است، در حالی که دو ضمیر در آیه تطهیر به‌صورت مذکر آمده است.
-==متن آیه==
+برخی معتقدند که اگر اهل‌بیت، شامل زنان پیامبر نیز بود، باید توسط همسران یا اطرافیان آن‌ها، ذکر می‌شد، در حالی که هیچ‌یک از این افراد به این فضیلت اشاره‌ای نکرده‌اند.
-{{قرآن|انّما يريد اللّه ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا}}<ref>احزاب / ۳۳.</ref> خدا فقط مى‏ خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند.
-==معنای لغوی و اصطلاحی اهل بیت==
+== متن آیه ==
-<nowiki>أهل در لغت به معناي انس همراه تعلق خاطر و وابستگي است كه شدّت و ضعف در اهليّت به شدّت و ضعف در انس و تعلّق بستگي دارد، از اين رو ممكن است از كسي كه وابستگي و تعلق خاطري با او نيست سلب اهليّت شود هر چند جزء فرزندان انسان باشد چنان كه در قرآن خداوند به حضرت نوح مي فرمايد: {{قرآن|إنّه ليس من أهلك</nowiki><ref>هود / ۴۶</ref> او از اهل تو نيست (فرزندت). بيت به معناي خانه است جايي كه انسان شبانگاه در آنجا پناه مي گيرد.
+{{قرآن بزرگ|اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ وَ یُطَهِّرَکُم تَطهیرًا
+| ترجمه = همانا خداوند می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.
+| سوره = احزاب
+| آیه = ۳۳
+}}
-تركيب أهل بيت در فرهنگ مسلمان اعمّ از شيعي و سنّي معناي خاصّي محدود تر از معناي لغوي پيدا كرده و براي افراد خاصي علم شده است. چنان که كه علامّه طباطبايي در تفسير الميزان چنين آورده است كه اهل بيت در قرآن عَلَم و اسم خاص براي ۵ تن آل عبا مي باشد»<ref>طباطبايي، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر همداني، چاپخانه خوشه، ۱۳۵۷، ج۳۲، ص۱۷۹.</ref>
+== معنای لغوی و اصطلاحی اهل بیت ==
+اهل در لغت به معنای اُنس همراه با تعلق خاطر و وابستگی است. بیت به معنای خانه است، جایی که انسان در آنجا پناه می‌گیرد. ترکیب اهل‌بیت در فرهنگ مسلمانان اعم از شیعه و سنی، معنای خاص محدودتر از معنای لغوی پیدا کرده و برای افراد خاص، عَلَم شده است. شیعیان، اهل‌بیت در قرآن را اسم خاص برای [[پنج تن آل‌عبا]] می‌دانند.<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر همدانی، چاپخانه خوشه، ۱۳۵۷، ج۳۲، ص۱۷۹.</ref>
-==آیات هفت گانه همسران پیامبر(ص)==
+== آیات هفت‌گانه همسران پیامبر(ص) ==
-[[آیه تطهیر]]، در ضمن آيات هفت گانه اي واقع شده كه احكامي را براي همسران پيامبر اكرم(ص) بيان مي كند، آيات قبل و بعد از آن درباره همسران پيامبر(ص) و خطاب به آن ها است. این آيات داراي ويژگي هاي زير مي باشند.
+[[آیه تطهیر]]، در میان آیات هفت‌گانه‌ای آمده که احکامی را برای همسران پیامبر اکرم(ص) بیان می‌کند، آیات قبل و بعد از آیه تطهیر درباره همسران پیامبر(ص) و خطاب به آن‌ها است. اما مفسران آیه تطهیر را غیر مرتبط با همسران پیامبر می‌دانند.
-الف) خطاب هايي كه به [[همسران پيامبر(ص)]] شده است با عتاب همراه است، در این آیات، همسران پیامبر به [[طلاق]] «أمتعكنّ و أسّرحكنّ»، [[عذاب الهی|عذاب]] «يضاعف لها العذاب» تهدید شده اند و مأمور به ماندن در خانه‌ «قرن في بيوتكّن» شده اند. اما خطاب در آیه تطهیر با اکرام و احترام می باشد.
+* خطاب‌هایی که به [[همسران پیامبر(ص)]] شده با سرزنش همراه است، در این آیات، همسران پیامبر به [[طلاق]] و [[عذاب الهی|عذاب]] تهدید شده و به ماندن در خانه دستور داده شده‌اند. در حالی که خطاب آیه تطهیر با احترام همراه است.
+* تمام ضمیرهایی که به همسران پیامبر(ص) بر می‌گردد، همگی مؤنث هستند، در حالیکه دو ضمیر در آیه تطهیر به‌صورت مذکر آمده و نشان می‌دهد، این دو بخش، به افراد مختلفی برگشت می‌کند.
+* برخی محققان معتقدند اگر مراد از اهل‌بیت، همسران پیامبر بودند، این افتخاری برای آنان بود. اما هیچ مطلبی نقل نشده که یکی از همسران پیامبر این لقب را به خود نسبت دهد و به آن افتخار کند. معاویه بر برادر ام‌المومنین (خواهرش ام‌حبیبه، همسر پیامبر بود) بودن، افتخار می‌کرد و اگر خواهرش مصداق اهل‌بیت بود، حتماً از آن یاد می‌کرد، در حالی که چنین ادعایی از وی نقل نشده است.<ref>طهرانی، محمد حسین، امام‌شناسی، انتشارات حکمت، چاپ اوّل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۱۷.</ref>
-ب) تمام ضمايري كه به همسران پيامبر(ص) بر مي گردد همگي مونث مي باشند، در حالي كه بين بيست و چهار ضمیر موجود در آيات مربوط به احكام همسران پيامبر(ص) فقط اين قسمت از آيه تطهیر، با دو ضمير مذكر آورده شده است.
+== دیدگاه عالمان اهل‌سنت ==
+بسیاری از عالمان اهل‌سنت بر اهل‌بیت بودن پنج تن آل عبا، تأکید کرده‌اند:
+*واحدی از عالمان معروف اهل‌سنت آیه تطهیر را در خصوص پیامبر اکرم(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و [[حسنین(ع)]] می‌داند و معتقد است فرد دیگری با آن‌ها در این موضوع مشارکت ندارد.<ref>الواحدی النیسابوری، کتاب اسباب النزول الآیات، ذیل تفسیر آیه ۳۳ احزاب، انتشارات موقع یعسوب.</ref>
+* سیوطی از محدثان اهل‌سنت نقل می‌کند پس از [[جنگ جمل]] از [[عایشه]] در مورد علی(ع) پرسیدند. عایشه در پاسخ گفت آیا از من درباره کسی سؤال می‌کنی که محبوب‌ترین مردم نزد پیامبر(ص) و همسر محبوب‌ترین مردم نزد رسول خدا(ص) بود. من، خود دیدم که پیامبر(ص)، علی، [[فاطمه(س)]]، [[حسن(ع)]] و [[حسین(ع)]] را زیر پارچه‌ای جمع کرده و فرمود: خداوندا اینها خاندان من هستند و حامیان من، و رجس و پلیدی را از آن‌ها ببر و از آلودگی‌ها، پاکشان فرما.<ref>سیوطی، الدّر المنثور، ج۸، ص۱۵۵ و ج۶، ص۶۰۴.</ref> این داستان در کتاب‌های [[صحیح مسلم]]، مستدرک و سنن بیهقی از عایشه نقل شده است. البته اکثر مفسران شیعه این حدیث را از زبان [[ام سلمه]] نقل می‌کنند و نزول آیه تطهیر را در خانه ام‌سلمه می‌دانند.
+{{همچنین ببینید|دلیل عصمت اهل‌بیت(ع) در آیه تطهیر}}
-==دیدگاه علمای شیعه و اهل سنت==
+== مطالعه بیشتر ==
-* واحدي از علما معروف اهل تسنن مي گويد: «اين آيه در خصوص پيامبر اكرم(ص) و علي و فاطمه و حسنين(ع) نازل شده و كس ديگري در آن با آن ها مشاركت ندارد».<ref>الواحدي النيسابوري، كتاب اسباب النزول الآيات، ذيل تفسير آيه ۳۳ احزاب، انتشارات موقع يعسوب.</ref>
+* امام‌شناسی جلد سوّم، محمد حسین طهرانی، انتشارات حکمت.
+* تجلّی ولایت در آیه تطهیر، عبدالله جوادی آملی، انتشارات اسراء.
-* سيوطي اشاره مي‌كند كه: از [[عايشه]] پس از جنگ جمل سؤالاتي پرسيدند كه يكي ازآن ها درباره [[علي(ع)]] مي باشد. عایشه چنین جواب داده است، آيا از من درباره كسي سؤال مي كني كه محبوب ترين مردم نزد پيامبر(ص) و همسر محبوب ترين مردم نزد رسول خدا(ص) بود. «من با چشم خود ديدم علي و [[فاطمه(س)]] و [[حسن(ع)]] و [[حسين(ع)]] را كه پيامبر(ص) آن ها را زير پارچه اي جمع كرده بود فرمود: خداوندا اينها خاندان منند و حاميان من، و رجس و پليدي را از آن ها ببر و از آلودگي ها پاكشان فرما. من گفتم اي رسول خدا آيا من نيز از آنها هستم، فرمود: دور باش تو بر خير و نيكي هستي، اما جزء اين جمع (اهل بيت) نمي باشي».<ref>سيوطي، الدّر المنثور، ج۸، ص۱۵۵ و ج۶، ص۶۰۴.</ref>
+* پرسمان عصمت، شرحی بر آیه تطهیر، علی اکبر بابایی.
-همين داستان را مسلم در صحيح، از قول عايشه و حاكم در مستدرك ـ بيهقي در سنن، ابن جرير در تفسيرش ـ ثعلبي در تفسير كبيرش آورده است و گفته اند كه آيه تطهير پس از اين دعاي پيامبر(ص) نازل گرديده است. ولي اكثر مفسرين شيعه اين حديث را از لسان [[امّ سلمه]] نقل مي كنند و محلّ نزول آيه تطهير را منزل ام سلمه مي دانند.
-* برخی از علمای شیعه اینطور فروموده اند: «اگر مراد از اهل بيت، زن هاي رسول خدا بودند، اين شرفي بود براي آن ها بود اما ديده نشده كه يكي از زن هاي رسول خدا اين ادعّا را بكند و اين لقب را به خود نسبت دهد، تا ديگران از نزديكان اين زنان به شرافت فاميلي با اهل بيت رسول خدا(ص) فخر كنند چنانچه معاويه بر برادري ام المومنين (خواهرش ام حبيبه) افتخار مي كرد كه اگر خواهرش مصداق اهل بيت بود حتما به آن فخر مي فروخت در حالي که چنين ادعايي از وي نقل نشده است.<ref>طهراني، محمد حسين، امام شناسي، انتشارات حكمت، چاپ اوّل، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۱۷.</ref>
-{{مطالعه بیشتر}}
-==معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:==
-۱ـ امام شناسي جلد سوّم ،محمد حسين طهراني، انتشارات حكمت.
-۲ـ تجلّي ولايت در آيه تطهير، عبدالله جوادي آملي، انتشارات اسراء.
-۳ـ تفاسير قرآن از جمله: الميزان، نمونه، مجمع البيان در ذيل تفسير آيه ۳۳ احزاب.
-۴ـ شب هاي پيشاور، مرحوم سلطان الواعظين.
-۵ـ الدّر المنثور ،سيوطي.
-۶ـ يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ناصر مكارم شيرازي انتشارات دارالكتب الاسلاميه.
-۷- پرسمان عصمت، شرحي بر آيه تطهير، علي اكبر بابايي.
-==منابع==
-<references />
+== منابع ==
+{{پانویس|۲}}
+{{شاخه
+ | شاخه اصلی = کلام
+ | شاخه فرعی۱ = امامت خاصه
+ | شاخه فرعی۲ = فضائل اهل بیت(ع)
+ | شاخه فرعی۳ =
+}}
 {{تکمیل مقاله
   | شناسه = شد
@@ خط ۶۳: / خط ۶۸: @@
   | ویرایش = شد
   | لینک‌دهی = شد
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه = شد
   | تغییر مسیر = شد
-  | بازبینی =
+ | ارجاعات =
-  | تکمیل =
+ | بازبینی نویسنده =
+  | بازبینی =شد
+  | تکمیل =
   | اولویت = ب
   | کیفیت = ج
 }}
 {{پایان متن}}
+[[رده:آیات قرآن]]
+[[ar:المقصود من اهل البيت في آية التطهير]]
+[[en:Meaning of Ahl al-Bayt in al-Tathir Verse]]
+[[ps:د تطهير په آيت کي د اهل‌بيت څخه مقصد]]