آخرین امام

سؤال

چه دلیلی وجود دارد که الزاماً امامت باید در حضرت ولی عصر (ع) خاتمه پیدا کند و نباید امامی بعد از ایشان وجود داشته باشد؟ آیا عادلانه و حکیمانه است؟ چرا؟

مقام امامت از مهم‌ترین شئوون زندگی بشر در بخش‌های مختلف مربوط به دین و دنیای انسان‌هاست، لحاظ و رعایت اصل شایستگی و دارا بودن اوصاف رهبری و پیشوائی انسان‌ها بیش از هر چیز دیگری ضروری و لازم است. مسلماً کسانی می‌توانند به مقام امامت و رهبری جوامع بشری آن هم در بالاترین حد آن که مقام خلیفه‌اللهی است برسند که دارای اوصاف و خصوصیات و ویژگی‌های فوق‌العاده از قبیل عصمت، افضلیت، علم غیب و حق شفاعت باشند که دیگران فاقد آن هستند علاوه بر این به اعتقاد شیعه امر امامت از جانب خداوند تعیین شده و به انتخاب او افرادی عهده دار این منصب الهی هستند. این افراد از طرف خداوند مشخص شده که به وسیله پیامبر (ص) به مردم معرفی شده‌اند. تعداد و اسامی دوازده امام در احادیث مختلفی از جمله حدیث جابر و حدیث دوازده خلیفه برای شیعیان بیان شده است و در این احادیث همانطور که امام علی (ع) به عنوان اولین امام معرفی شده، امام زمان (ع)هم به عنوان آخرین امام، خلیفه و ذخیره الهی در زمین مشخص شده‌اند و از این جهت که تعیین امام و رهبر پس از پیامبر برای مردم از جانب خداوند لطف است که مردم را به حال خویش رها نکرده اند بنابراین تعیین امام زمان به عنوان آخرین امام هم عادلانه و حکیمانه خواهد بود. علاوه بر این با مطرح شدن مسئله رجعت امامت و راهبری جامعه بعد از امام زمان (ع) حل خواهد شد.

احتمال اول

ممکن است مقصود از سئوال مورد نظر این باشد که چرا امامت و رشته آن به امام دوازدهم (ع) ختم شد، به این معنا که چرا امام مهدی (ع) مثل بقیه امامان امامت اش سیر طبیعی پیدا نکرد و بعد از او امام دیگر نیامد تا بحث غیبت و محرومیت مردم در طول تاریخ پیش نیاید؟ زیرا وقتی سلسله امامت به یک نفر خاتمه پیدا نکند و طبق معمول بعد از این که امامی شهید می‌شود یا رحلت می‌کند امام دیگری جایش را می‌گیرد، مردم برای همیشه از حضور امام و حجت خدا بهره‌مند می‌گردند؟!

در پاسخ به این احتمال که ظاهراً مقصود هم همین باشد، باید گفت: مناصب و مقاماتی که انسان‌ها به‌طور کلی ممکن است به آن‌ها دست یابند، بر اساس یک محاسبه دقیق می‌باشد که ممکن است خیلی از اسرار و حکمت‌های آن از ما پنهان باشد یا لا اقل نسبت به آن بی‌توجه هستیم. در این که افراد در هر قسمتی از زندگی و در مسائل مختلف آن به اندازه استعداد، لیاقت و ظرفیت وجودی خودش بروز و ظهور می‌کنند جای هیچ گونه تردیدی وجود ندارد و واقعیت‌های خارجی در اجتماعات شاهد این مدعا است، همه به وضوح می‌بینیم که منصب‌ها و مقامات موقت در اداره امور مردم در یک کشور و حتی یک استان و شهرستان به افرادی واگذار می‌گردد که توان اداره یک مملکت یا شهر و محله را دارند و اساس اداره و مدیریت زندگی بشر و حتی در بعضی حیوانات بر همین بنا استوار است که در واگذاری هر پست و مدیریتی توانایی و استعداد اشخاص در نظر گرفته می‌شود.

در خصوص امامت که از مهم‌ترین شئوون زندگی بشر در بخش‌های مختلف مربوط به دین و دنیای انسان‌ها است، لحاظ و رعایت این اصل یعنی شایستگی و دارا بودن اوصاف رهبری و پیشوائی انسان‌ها بیش از هر چیزی دیگر ضروری و لازم است. مسلماً کسانی می‌توانند به مقام امامت و رهبری جوامع بشری آن هم در بالاترین حد آن که مقام خلیفه اللهی است برسند که دارای اوصاف و خصوصیات و ویژگی‌های فوق‌العاده باشند که دیگران فاقد آن هستند و این اوصاف و شایستگی را خداوند متعال بر اساس علم ازلی خود به همه امور می‌داند و لذا بر اساس حکمت و مصلحت ربوبی که برخاسته از علم ازلی او به امور است به بعضی از افراد واگذار فرموده است و این که به کسانی دیگر واگذار نکرده، قطعاً شایستگی و ظرفیت آن مقام را نداشته‌اند و اینکه عده انبیاء و اوصیاء خصوصاً امامان (ع) مشخص و محدود اند، قطعاً به خاطر محدودیت افراد شایسته و صالح که بتوانند به این مقامات برسند می‌باشد و در واقع این که رسول مکرم اسلام در جاهای متعدد و در زمان‌های مختلف می‌فرمود: «... امامان بعد از من دوازده نفراند که نه نفر آن‌ها از فرزندان حسین اند که خداوند علم مرا به آن‌ها عطا فرموده و فهم مرا، پس وای بر کسانی که با آن‌ها بغض و عداوت بورزند.» به این معنا است که افراد شایسته برای امامت که خداوند آن‌ها را بر اساس لیاقت و شایستگی به رهبری مردم بعد از من انتخاب کرده است دوازده نفر هستند، زیرا ممکن است خیلی کسانی پیدا بشوند که ادعای امامت بکنند یا عده ای آن‌ها را امام بپندارند یا شبهه بکنند که چرا امام نشدند یا امامت چرا محدود به عده خاصی شده‌اند، که در حقیقت شایستگی برای این مقام را نداشته و ندارند و لذا نمی‌توانند امام باشند.

احتمال دوم

ممکن است مقصود از سئوال مورد نظر این باشد که چرا بعد از دوران امامت امام زمان (ع) بعد از ظهور امام دیگری نیست و امامت با حکومت آن بزرگوار بعد از ظهور پایان می‌یابد؟! در پاسخ آن باید گفت که: بر اساس روایات، بعد از ظهور امام زمان (ع) بحث رجعت ائمه طاهرین (ع) مطرح است و همه امامان یا بعضی از آن بزرگواران رجعت خواهند فرمود و امامت و حکومت می‌کنند؛ و لذا با این وضعیت دیگر سئوال مورد نظر جایی ندارد.

معرفی منابع برای مطالعه بیشتر

1. امامت و رهبری، شهید مطهری.
2. امامت، آیه الله مکارم شیرازی.