عوامل فساد در جامعه و راه‌کارهای مبارزه با آن در قرآن

سؤال

عوامل فساد د ر جامعه و راه‌کارهای قرآنی برای مبارزه با فساد و آلودگی و انحراف چیست؟

مخالفت مردم با دستورات الهی؛ پیروی از خواسته‌های کافران و پیروی شیطان، از جمله عوامل فساد در جامعه از نگاه قرآن است. ترسیم سرانجام کارهای خوب برای مؤمنان و پیامدهای مخالفت با دستورات الهی برای کافران؛ توصیه‌های فردی و اجتماعی بازدارنده از فساد و انحراف؛ تشویق فرد و جامعه به رفتارهای حرکت دهنده جامعه به سمت رشد و کمال؛ مسئولیت دادن به تک تک افراد جامعه برای نظارت همگانی بر رفتارهای خود و جامعه با امر به معروف و نهی از منکر از راه‌کارهای قرآن برای مبارزه با فساد در جامعه می‌باشد.

عوامل فساد در جامعه از نگاه قرآن کریم

مخالفت مردم با دستورات الهی

مخالفت مردم با دستورات الهی و انحراف آنها از طریق حق باعث گسترش فساد در جامعه می‌شود: ﴿فساد، در خشکی و دریا بخاطر کارهایی که مردم انجام داده‌اند آشکار شده است؛ خدا می‌خواهد نتیجه بعضی از اعمال‌شان را به آنان بچشاند، شاید (بسوی حق) بازگردند!﴾(روم:۴۱) سرانجام کارهای ناپسند، دروغ دانستن نشانه‌های الهی و مسخره کردن آنها می‌شود: ﴿سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کرده و آن را مسخره کردند.﴾(روم:۱۰)

پیروی از خواسته‌های کافران

پیروی از خواسته‌های نفسانی کافران موجب فساد در آسمان‌ها و زمین می‌شود: ﴿و اگر حق از هوس‌های آنها پیروی کند، آسمان‌ها و زمین و همه کسانی که در آنها هستند تباه می‌شوند! ولی ما قرآنی به آنها دادیم که مایه یادآوری (و عزّت و شرف) برای آنهاست، امّا آنان از (آنچه مایه) یادآوری‌شان (است) روی‌گردانند﴾(مومنون:۷۱)

پیروی از شیطان

شیطان کارهای ناروا را زیبا جلوه می‌کند: ﴿و شیطان کردارشان را برای شان زینت داد پس ایشان را از راه خدا بازداشت وآن‌ها هدایت نخواهند شد.﴾(نمل:۲۴) از همین‌رو خداوند هشدار می‌دهد که از شیطان دنباله‌روی نشود: ﴿ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از گام‌های شیطان پیروی نکنید! هر کس پیرو شیطان شود (گمراهش می‌سازد، زیرا) او به فحشا و منکر فرمان می‌دهد! و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود، هرگز احدی از شما پاک نمی‌شد؛ ولی خداوند هر که را بخواهد تزکیه می‌کند، و خدا شنوا و داناست.﴾(نور:۲۱)

راه‌کارهای دین برای مبارزه با انحراف‌ها

راه‌کارهای نظری

ترسیم ساز و کار پاداش و عقوبت

دین برای افراد مؤمن و نیکوکار که دستورهای دینی مربوط به اندیشه و عمل را به خوبی رعایت می‌کنند، متناسب با میزان پایداری آنان، پاداش‌های دنیوی و اخروی معرفی می‌کند مانند: نعمت‌های بهشتی؛ احساس رضایت‌مندی؛ سرور و افتخار؛ جلب نظر و توجه الهی؛ به دست آوردن یقین؛ اطمینان و آرامش؛ برخورداری از کمک‌های ویژة الهی در دنیا و برخورداری از هدایت بیشتر الهی و…. در مقابل، عقوبت‌هایی را برای کفار، بدکاران ترسیم می‌کند مانند: عذاب‌های اخروی؛ پشیمانی و سرافکندگی؛ برخوردار نبودن از نگاه توجه و رضایت الهی؛ شک و ناآرامی.

ترسیم ساز و کار بدی و خوبی

انسان بر طبق فطرت و آموزه‌های اجتماعی، چیزهایی را خوشایند و زیبا و چیزهایی را ناخوشایند و نامطلوب می‌یابد؛ به گونه‌ای که درک این زیبایی و زشتی در انسان نهادینه شده است. امور خوب و بد دینی نیز به همین ترتیب شکل می‌گیرد. دین سعی می‌کند تا زشتی و بدی، زیبایی و خوبی بعضی اعمال را همچون ناخوشایندی و زشتی‌ها یا خوشایندی و زیبایی‌ه‌ای طبیعی و اجتماعی مجسم نموده و برای ما روشن سازد. قمار، شراب، گوشت خوک، مردار و خون به رجس و پلیدی تعبیر می‌شود؛ از منافقین به سبب اعمال ناشایست شان، به عنوان افراد بیمار دل یاد می‌شود؛ از مال حرام، عقاید نادرست و افراد بدکار به خبیث، آلوده و ناپاک تعبیر می‌گردد‏. در مقابل افراد مؤمن و درستکار با صفاتی چون هدایت شده، دارای نور، زنده دل، صاحب عقل و دانش توصیف می‌گردد.

راه‌کارهای عملی

توصیه‌های فردی: رفتاری که هر کسی با عمل به آن می‌تواند خودش را از انحراف دور نماید. اعمال و عباداتی مانند: تلاوت مقدار ممکن قرآن کریم در هر شبانه روز، اقامه نمازهای پنجگانه، تفکر در خلقت آسمان و زمین، حج، روزه، صله رحم و به‌طور کلی همة افعالی که به عنوان عبادت و اطاعت خداوند انجام می‌شود، همه از توصیه‌های رفتار فردی است.

توصیه‌های اجتماعی: رفتاری که افراد برای بازداشتن یکدیگر از انحراف باید به کار گیرند.

یک) رفتارهایی که افراد قطع نظر از اینکه انحرافی از سوی آنان ایجاد شده باشد، باید نسبت به یکدیگر انجام دهند که از مهمترین این رفتارها می‌توان به «ارشاد» و «تبلیغ» اشاره نمود.

دو) رفتارهایی که افراد پس از بروز انحراف، به منظور مقابلة با آن باید انجام دهند که به این نوع رفتار «امر به معروف و نهی از منکر» اطلاق می‌شود.