تقسیم‌بندی موضوعی فقه شیعه

سؤال

ابواب فقهی شیعه مجموعاً در چند باب آمده است؟

تقسیم‌بندی‌های مختلفی از علم فقه عنوان گردیده که مشهورترین آن‌ها، تقسیم‌بندی محقق حلی در کتاب شرایع الاسلام است که فقه را به چهار قسم عبادات، عقود، ایقاعات و احکام تقسیم می‌کند.

محقق حلّی، هر یک از این چهار قسم را به بخش‌های بسیاری تقسیم کرده که اصطلاحاً هر کدام از آن‌ها، «کتاب» نیز نامیده می‌شود. این بخش‌ها، مجموعا ۵۱ مورد هستند. شهید مطهری از متفکران معاصر، این تقسیم‌بندی را یکی از بهترین تقسیم‌بندی‌های فقه دانسته است،

عبادت

کارهایی که تکلیف برای انسان هستند و شرط قبولی آنها، قصد قربت است. محقق حلّی عبادات را به ده باب تقسیم نموده:

• طهارت * صلاه * زکات * خمس * صوم * اعتکاف * حج * عمره * جهاد * امر به معروف و نهی از منکر

عقود

عقود: معاملاتی که نیازمند رضایت دو طرف هستند و نیازمند صیغه هستند و قصد قربت نیز لازم ندارند. بلکه رضایت یک طرف کافی است. بخش عقود به نوزده باب تقسیم شده است:

• تجارت *رهن *مفلس *حجر *ضمان *صلح *شرکت *مضاربه *مزارعه و مساقات *ودیعه *عاریه *اجاره *وکالت *وقوف و صدقات *سکنی و حبس *سبق و رمایه *وصیت *هبه *نکاح

ایقاعات

ایقاعات: معاملاتی که نه نیازمند رضایت طرفین هستند و نه قصد قربت به عبارتی؛ صرف نظر کردن یک طرف است از حق خود. ایقاعات دارای یازده باب می‌باشد که بدین قرار است:

• طلاق * خلع و مبارات * ظهار * ایلاء * لعان * عتق * تدبیر و مکاتبه و استیلاد * جعاله * اقرار * أیمان (قسم خوردن) * نذر.

احکام احکام: اموری که قصد قربت شرط قبولی آنها نمی‌باشد و نیازمند صیغه هم نیستند بلکه حکمی است که خدا تشریع کرده و لازم الاجرا خواهد بود. بخش احکام نیز یازده بخش ذکر شده است:

• صید و ذباحه * اطعمه و اشربه * غصب * احیاء موات * شفعه * لقطه * فرایض (مسائل ارث) * قضاء * شهادات * حدود و تعزیرات * قصاص